Көлөһүннээччи кылаастар пролетарскай революция хаан өстөөхтөрө буолалларын Томмот бэркэ билэрэ. Кини оннук дьону, тыа баайдарын, куорат эргиэмсиктэрин, үгүстүк көрбүтэ. Кинилэр, төһө да сытыары-сымнаҕас курдук көстө сатаан, тыҥырахтарын кумунан кистии туттан сылдьыбыттарын иһин, сөптөөх түгэн кэллэр эрэ, сэбиэскэй былааска хаһан баҕарар үҥүүнэн өтөрү түһэр баҕалаахтарын уол өйдүүрэ. Ол эрээри Ойуурап хоһугар киирэн эрэ кини кубулунар мааскатын киэр быраҕыммыт, харсыттан тахсан ис санаатын аһаҕастык этэр өстөөҕү субу сирэй сирэйгэ көрсүбүтэ. Дакылаакка, лекцияҕа кэпсэнэр, лозуҥҥа этиллэр, плакакка ойууланар өстөөҕү буолбатах, субу иннигэр турар дьиҥнээх тыыннаах өстөөҕү. Көрбүтэ уонна иэгэйэр икки атахтаахха төһөлөөх үлүгэр хара санаа муҥура суох дириҥ дьуоҕата, өһөгөйдөөх өс алдьархайдаах сүлүһүнэ баарын өйдөөн сөрү диэн сөхпүтэ, бэри диэн бэркиһээбитэ. Өскөтүн кыахтааҕа буоллар, Аргыылап бу кинилэри – Ойуурабы даҕаны, Томмоту даҕаны – кыратык да саарбахтаабатын ааһан, хайдах курдук үөрэн-дуоһуйан туран анараа дойдуга атаартыа этэй. Коммунистарга, комсомолецтарга – ким да буоллун – барыларыгар хайдахтаах үлүгэр харысхала суох дьэбир өс-саас баарый Аргыылап ити өһөҕүрэ дьэбидийбит хараҕар, сидьиҥ-быртах тылыгар?
Томмот кылаассабай өстөөҕү урут дьиҥэ хайдах эрэ абстрактнай соҕустук өйдүүр эбит. Онтуката бу аҕыйах хонук иһигэр эттэнэн-хааннанан, тустаах дьүһүннэнэн-бодолонон кэллэ. Маннык өстөөххө үтүө тылы, ыллыктаах санааны ылыннара сатыыр букатын туһата суоҕун кини илэ хараҕынан көрөн итэҕэйдэ. Сымаланан аллыбыт ойууру имири сиэн барчалаан иһэр уоту уус тылынан алҕаан умуруорарга сорунар сатамньыта суоҕун кэриэтэ. Маннык түбэлтэҕэ ол уокка утары уот ыыталлар. Уоту уотунан умуруораллар. Уотунан эрэ. Аргыылап курдук өһүөннээх өстөөххө үҥүүнү тоһуйуллуохтаах, батастаммыт өстөөх батастан самныахтаах! Оннук. Онтон атын буолуон сатаммат!
Томмот, хараҕар Валерий Аргыылап үөхсэн күүгэн аллыбыт айаҕын субу баар курдук көрөн, барааҥкатын иһигэр кыбдьырынан ылла. Туохтан да күүстээх, өһүллүбэт өс диэн кылаассабай өс буолар эбит, бадаҕа. Аргыылап итиччэ эдэр сааһыгар хайа иккэрдигэр итинник хара дьуоҕа хараҥа санаа хаата буолбут бэйэтэй? Адьас этин хас биирдии утаҕар, хаанын хас биирдии таммаҕар иҥмит суол быһыылаах. Саха өһүн хоһооно сөпкө да этэр эбит: “бөрөттөн бөрө төрүүр” диэн. Кырдьык, бөрөттөн куобах төрөөбөтө чахчы.
“…Оттон… оччоҕо Кыыча?..” Томмот төбөтүгэр саба тардыммыт барааҥкатын арыйа баттаата. Ол да буоллар кыыс дьүһүнэ сүппэтэ. Убайын кэнниттэн субу күлүм аллайан улам дьэҥкэрэн таҕыста. Уонна: “Оттон мин?” – диэн ыйытардыы биллэ-биллибэттик кыҥначчы туттан турарга дылы. Томмот ол көстүүнү кыйдыахтыы төбөтүн илгистэн иһэн тохтоото. Чэ бэйи, кэбис. Бу санаата киниттэн син биир арахсыа суоҕа. Бүгүн аһарыммытын иһин, сарсын син биир мүччүрүйбэккэ күөрэйиэ. Хаһааҥҥа диэри кини бу курдук тумна көтөн бэйэтин бэйэтэ албыннана сылдьыаҕай? Иккиттэн биирин быһаарыннаҕына сатанар. Уталыппакка, сүрэх-быар ыарыыта оҥостон иэрэҥнэтэн өр илдьэ сылдьыбакка эрэ. Бүтэһиктээхтик уонна букатыннаахтык. Сөп!
Улаҕа өттүгэр, истиэнэ диэки эргиллэн, Томмот, уруккутун курдук аралдьытына сатаабакка, ааспыт сүүрбэччэ хонугу быһа ыарык-баттык оҥостубут санаатын аргыый саас-сааһынан санаан барда.
“Оо, Кыыча!.. Соруйан куһаҕанын талбыкка дылы, ааттаах баай Аргыылап кыыһа буолбут муҥҥун ньии. Ити Валерийы кытта биир ийэттэн-аҕаттан төрөөтөҕүҥ. Кинилиин биир хоойго сытан, биир остуолу тула олорон, биир тэлгэһэҕэ күөлэһийэн улааттаҕыҥ. Бөрөттөн бөрө төрүүр. Валерий – чахчы бөрө, хаанымсах торҕон бөрө. Оттон эн? Эн бөрө кыыһа, бөрө балта эмиэ бөрө буолуоҥ дуо? Аһыыта өссө хаанныра илик, кыра, ол да буоллар син биир бөрө буолуоҥ дуо? Оо, сүрүн…”
Томмот, ити түктэри көстүүттэн куота сатаабыттыы, атын өттүгэр эргилиннэ. Кини Кыычаны аан бастаан техникум олбуоругар көрүөҕүттэн ыла туох-туох буолбутун бүтүннүүтүн эргитэ санаата. Кини кыыска сыһыаннааҕы барытын өйдүү сатаата. Кыыс хас тылын, хас хамсаныытын. Уонна кини кыыһы хайдах даҕаны аһыҥастаах бииһигэр дьүөрэлиэх санаата кэлбэтэ. Өйдөөн истэҕин ахсын сып-сырдыктык, ып-ыраастык, ап-аһаҕастык сандаарыччы көрбүт кыыс көстөн кэлэ турар. “Харах – дууһа сиэркилэтэ” диэн аахпыта Томмот ханнык эрэ нуучча суруйааччытын кинигэтигэр. Билэн итинник этэн эрдэхтэрэ. Оччоҕо куһаҕан киһи дууһата кини хараҕар хайаан да көстүөхтээх ээ. Кыыча хараҕа мэлдьи, оҕо киэнин курдук, сып-сырдыктык чаҕылыҥныыра. Онно үчүгэйтэн, үтүөттэн ураты туох даҕаны ыаллаабат этэ. Баҕар, үрүт эрэ өттө оннук, ол анныгар атын, дьиҥнээх өй-санаа кистэнэн сылдьара буолуо дуо? Оо, һуох, кыыс хараҕа, үрүйэ уутун курдук, түгэҕэр тиийэ сардаҥаран көстөрө ээ. Кэбис-кэбис, Кыыча кубулуммат этэ. Кини дьиҥ бэйэтинэн, хайдах баарынан сылдьара.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
