Оҕонньор баайын тутуу баттаһан хара тыаҕа таһааран көмөн куоттарбытыттан, сотору, баҕар, урукку олоҕум эргийиэ диэн эрэх-турах санаатыттан көнньүөрдэ. Кини ити ичигэс санааларыгар бигэтэн устунан нухарыйан барда.

Нухарыйан түлэс-балас сытан, Аргыылап оҕонньор ыраах, инньэ айан суолун диэки сыарҕа кыыкырдыырын чуор кулгааҕынан иһиттэ. Сыарҕа улахан суолтан туораата, бэттэх салалынна быһыылаах: тыаһа эбилиннэр эбиллэр. Чугаһаата. Сырылатан түргэн айаннаах киһи буолаарай. Тыый, субу тиийэн кэллэ дии. “Түүл дуу, илэ дуу?” – дии санаабытынан оҕонньор хараҕын аста. Чөрбөйдө. Чахчы эбит. Тэлгэһэ сүрдьүгэс аанын аһар. Иһирдьэ киирдэ. Сэргэҕэ тохтоото. Хайалара буоллаҕай? Эмиэ өрөпкүөмнэр баҕайылар ньэҥньийэн, дибдийэн баай булаары түүннэри сирэйдэннилэр буолуо дуо? Аргыылап төбөтүн өндөтөн иһиллээн сытта. Оо, айыы таҥара, сатаатар түүн да сүгүн утуттахтара дуу…

Ааны тоҥсуйдулар. Бастаан оргууйдук, онтон улам күүстээхтик. Суонда баҕайы уһуктуо суох: муннун тыаһа сааскы күрүлгэн кэриэтэ куп-курулас.

– Суонда! Нохоо!

Хата мурун тыаһа эбии улаатта: өрүс мууһа эстэригэр маарыннаан барда.

Ааны аны тэбиэлээн кибиргэттилэр.

Аргыылап, уоһун иһигэр “утуйан оҥторбут” хамначчыты, “түүннэри түбүлээбит” түөкүнү үөхсэ-үөхсэ, тиэтэлинэн этэрбэһин анньынна. Тахсан иһэн кэргэнэ, суорҕанын саба тардынан, оронугар хоройон олорорун көрөн аһарда. Харбыалаһан аан тимир күрүчүөгүн булла. “Кимҥиний?” диэн тахсыахча буолбут саҥатын төттөрү ыйыһынна. Ыйытан да диэн, сөбүлээбэт киһигин киллэрбэт кыахтааххар дылы. Билигин саалаах барыта тойон. Күрүчүөгү үөһэ эстэ. Тымныы аҥылыс гынна. Үллэҕэр саҕынньахтаах киһи ааны бүтүннүүтүн киэптээн иһирдьэ киирдэ.

– Дорооболоруҥ! Маннык кэмҥэ утуйаргыт кытаанаҕа сүрүн!

Аргыылап оҕонньор сэрэхэчийэн, дьиксинэн тилигирии мөхсө турбут сүрэҕэ тохтоон хаалбыкка дылы буолла. Тыынын кыайан ылбатахтыы кэлэҕэйдээтэ:

– Бэ… Бэлиэрий?..

– Мин. Мин, аҕаа, – тоҥмут, кэһиэхтээх куолас хардарда. – Суондаҥ ханнаный? Баар дуо? Тоҕо үнтү тэбиэлээн туруорбаккын?

Таһыттан киирбит киһи испиискэтин “сыр” гыннарда. Аан ороҥҥо саҥардыы уһуктаары ыҥыранан эрэр киһиэхэ дьулуруйан эрдэҕинэ, аҕата сиэҕиттэн тарта.

– Кэбис… аны… – диэн ботугураата оҕонньор уонна бэйэтэ ороҥҥо тиийдэ. – Суондаа, Суондаа! Бэлиэрийбит кэллэ! Туран оһохто отун!

– Барыттан бары куттанан… – диэн кыбдьыгырыы-кыбдьыгырыы, саҕынньахтыын сылдьар Валерий уҥа үллэрэҥнээн кэлэн төгүрүк остуолга турар ыһыырынньыгы уматта.

– Чэ, тукаам, сыгынньахтаныый… – Аргыылап уолун саҕынньаҕын сыппатын төлүтэ тардыталаата. Түүтэ бурҕалла сылдьар таба саҕынньаҕы атыҥырыы көрдө. – Бу хантан кэллиҥ?

– Ньылхантан.

Саҕынньахтарын мадьыктаһан саҥардыы устан эрдэхтэринэ хаппахчыттан ырбаахытын анньыммыт Ааныс таҕыста уонна туох да саҥата суох уһуутаабытынан уолугар саба түстэ. Төбөтүн кини тымныы түөһүгэр анньан, икки илиитинэн хайа түбэһиэх кини сиэҕин, бүлгүнүн, саннын туппахтыы-туппахтыы, көрбүтүгэр бэйэтин бэйэтэ итэҕэтэ сатыырдыы, үрүт-үрдүгэр ботугураата:

– Тоойуом… сыччыый… тоойуом…

– Чэ-чэ, мин-мин, – эдэр киһи сөбүлээбэтэхтии тоҥуйдук хардарда итиэннэ ийэтин халбарыччы аста.

– Киһини сыгынньахтат эрэ бу! – оҕонньор бордурҕаата. – Хата бар, чаанньыккын оргута оҕус. Оҕоҥ итии киллэриэ этэ. Тоҥноҕо буолуо.

Ааныс кумуччу туттан тас аан аттынааҕы хаппахчыга сукуҥнаата.

Валерий, сонун ньылбы баттаат, тарбаҕын сараппытынан күөдьүччү оттуллубут көмүлүөккэ барда. Кини оһох аттыгар турар Суонда диэки, киһи баар диэн, хайыһан да көрбөтө.

Аргыылап оҕонньор, сону ыйыы-ыйыы, уолун батыһа көрдө. Куруҥ хардаҕастары хабан күөдьүйбүт көмүлүөк сырдыгар Валерийын киэбэ-таһаата ойуулана түспүтүн хайгыы одууласта. “Барахсан, дыраллан, саха оҕотугар үчүгэй уол. Ийэтэ биһикки соччо үрдүгэ суохпут да, икки намыһах киһиттэн өгдөс уҥуохтаах киһи син төрүүр эбит. Сахаҕа улахан киһи, – диэн астына санаата кини. – Уҥуоҕа көнөтүнэн да нууччалары кытта барсымахтаһара буолуо. Арыы саһыл хааннаах ньолбуһах маҥан сирэйэ, саһархайдыҥы ньаассын баттаҕа, сырдык соҕус кылдьыылаах хараҕа – ити барыта ийэтин киэнэ. Сирэйинэн эрэ ийэтин удьуордаабыт. Уоннааҕыта барыта миэнэ. Быһыыта-майгыта, тыла-өһө, өйө-санаата. Арыый атына диэн эдэр, имиллэ-хомулла илик буолан бардам, холуон эрэ…”

– Суондаа, аты сыгынньахтаан сарайга киллэрэн…

– Ээ, һуох-һуох, – Валерий аҕатын ситэ саҥардыбата. – Сити турар сиригэр хабыалата түһүөххэ эрэ наада… Мин күөс быстыҥынан бардахпына сатанар.

– Ээ-э?.. Сатаатар хоммоккун дуо?..

– Суох.

– Туох үлүгэр ыксалай, – оҕонньор утары этиппэт, дьаһайар быһыынан саҥарда. – Сарсыарда бар. Ол кэриэтин эрдэ тур.

– Ээ, суох-суох. Бар, Суонда, аппын хабыалат. Таарыччы кырыалаа, – Валерий, аҕатын дьаһалыгар кыһаллыбакка, Суонданы тиэтэттэ.

Аҕата уолун диэки сөбүлээбэтэхтии көрөн эрэ кэбистэ, тугу да саҥарбата.

Суонда таҕыста.

– Аммаҕа, Солобудаҕа, кыһыллар төһө элбэхтэрий?

– Икки сүүсчэкэлэр ини. Аахпатаҕым.

– Манна сылдьаллар дуу?

– Сылдьаллар.

– Итиэннэ миигин хонноро сатыыгын дуо? Арай сарсыарда дуу, түүн дуу тиийэн кэллиннэр?

– Бэйи, эн тоҕо манна кэллиҥ? Ханналаан иһэҕин? – Аргыылап оҕонньор хардарбакка хардары ыйытта.

– Бу дьонноруҥ истибэттэр ини? – Валерий хаҥас аҥаар диэки кыҥнах гынна.

– Ээ, утуйа сыталлар… – оҕонньор оһох диэки атыллаата. Кини тылын ылыннарбатаҕыттан, уола тук курдук эйэҕэстик кэпсээбэтиттэн кыыһыра быһыытыйан, тоҥуй соҕус куолаһынан көхсүнэн туран иккиһин ыйытта: – Ханна баран иһэҕин диибин дии?

– Ыраах.

– Ол ханна?

– Дьокуускайга.

– Ха… ханна даа? – оҕонньор эргиллэ түстэ.

– Дьокуускайдаан иһэбин диибин.

– Онно… кыһылларга дуо?

– Кыһылларга.

– Тугу-тугу дойҕохтуугун? Миигин, түөһэйбити, күлүү оҥостор дьүһүнүҥ дуу?

– Кырдьыгым, аҕаа, – аҕата соһуйбут сирэйин көрөн, уол куолаһа сымнаата.

– Онно… тоҕо бардыҥ?

– Куттаныма, аҕаа. Хомуньуус буола иликпин. Билиҥҥитэ бэринэр даҕаны санаам суох.

– Оччоҕо… тоҕо?

– Кыылы өлөрүөҕү баҕардахха, арҕаҕар киирэр баҕайы буолбат дуо?

– Ха… хайдах?

– Чэ ол уһун кэпсээн, аҕаа.

– Уһаатын! – Аргыылап талах олоппоһу ылан уот иннигэр олордо, уолугар атын олоппоһу халбарыччы аста. – Эн миигин кытта үһү-таамах курдук кэпсэтимэ. Төрөппүт аҕаҥ буолабын. Онто суох быһаас барыаххыттан сүтэн хааллыҥ, дьонноохпун диэн, дьон курдук, биирдэ эмэтэ илдьит да ыыппаккын. Аны туран, бачча өр сылдьан кэлэн баран, хайдах-туох олордугут диэн ыйыталаһа да соруммаккын. Тиэтэйэриҥ оччо дуу, кыһамматыҥ оннук үлүгэр дуу?

Валерий аҕатын чиҥ-чаҥ куолаһыттан кыыһырбытын өйдөөтө. Ол да буоллар олус холурдук кэпсэттим дуу диэн буруйдана санаммытын таһыгар биллэрбэтэ, олоппоско олорбокко, көмүлүөк хардаҕастарыгар күөх төлөн үҥкүүлүүрүн одуулаһа турда. Ити туран аҕатын дьэбир харахтарын уота тирэммититтэн көхсө кэдэйэн барарга дылы буолла. Уол онтукатыттан, баччааҥҥа диэри кыра оҕо курдук аҕатыгар сүрүн баттатарыттан, бэйэтэ да кыйахана быһыытыйда.

– Мин күүлэйдии, көрүлүү сылдьар үһүбүн дуо? Сорох баҕас сарсыҥҥы күн тыыннаах буоларын дуу, суоҕун дуу билбэт даҕаны. Эһиги буоллаҕына сылаас дьиэҕитигэр бүгэн олорон арааһы дойҕохтуугут.

Оҕонньор уола буруйданан илэ-сала түспэтэҕин, хардары өһүргэнэн саҥарбытын иһигэр сөбүлүү санаата: “Чэ сити, үүт-үкчү мин… Сынньылба сыраан буолбатах, хатан тимир киһи. Өҕүллэҥниэн кэриэтэ тостуо…” Кини кыыһырбыта арыый уҕараан, куолаһын сымнатан, эйэ дэмнээхтик эттэ:

– Ким да эйигин көрүлүү сылдьаҕын диэбэт. Билигин күнэ-дьыла оннук. Киһи хонон турдаҕына турдум диир кэмэ. Сурахтыын сүтэн хааларыҥ куттала үлүгэрэ бэрт ээ. Ол иһин этэбин.

– Төһө да сүттэрбин, эһиги хайдах олороргутун барытын истэ-билэ сылдьабын. Ол иһин да бу быһа тиийэн кэллэҕим дии.

– Чэ сөп. Ити хааллын. Тыыннаах көрүстүбүт – үчүгэй. Ол эрээри өйү-төйү булунан, итиини-буһууну тумнан сылдьыахха баара.

– Ол аата хайдах?

Оҕонньор уолун саҥатыгар дьиэк киллэрбэт дьэбир дорҕоону, ону ааһан өссө улаханнык өһүргэниэх чинчини иһиттэ. Син биир тылын ылыннарбатын билэн, кини бу кэпсэтиини уһатар-кэҥэтэр туһата суоҕун өйдөөтө.