– Август Яковлевич… онно дуо? – Соболев быһаарыыта суох аан диэки садьыс гынна.

– Полковник Рейнгардт генерал Пепеляев дружинатын бастаан иһэр батальонун командира. Саха сирин коммунистартан босхолуур үрдүк чиэс аан бастаан киниэхэ тиксиэҕэ.

Соболев ойон турда:

– Төрүт умнан олоробун. Кыратык закускалыах. Көрсүспүччэ.

Валерий кинини илиититтэн тардан төттөрү олорто.

– Кэбис, мин манна өр буолуом суоҕа. Түүҥҥү патруллар тахсыахтарын иннинэ түспүт сирбэр тиийдэхпинэ сатанар. Ити суруккун аахтыҥ дии?

Соболев тоҥхос гынна.

– Итэҕэйдиҥ?

– Даа.

– Өйдөөтүҥ?

– Өйдөөн.

– Оччоҕо сибилигин таһааран оһоххо бырах.

Соболев саҥата суох куукунаҕа таҕыста.

Валерий аан быыһынан көрөн турда.

– Сурукка этиллибитин курдук, мин тылым эйиэхэ – бирикээс, – диэтэ Валерий эмиэ утарыта олорбуттарыгар. – Ол мин бирикээһим буолбатах. Полковник Рейнгардт да бирикээһэ буолбатах. Сибиир добровольческай дружинатын командующайа генерал-лейтенант Пепеляев бирикээһэ. Мин ону тиэрдээччибин эрэ. Онон байыаннай киһи бэйэҥ бэркэ билэриҥ буолуо: бирикээс дьүүллэһиллибэт, бирикээс толоруллуохтаах.

“Азиат!.. Дикарь!.. Иһит эрэ бу хаптаҕай мурун тылын-өһүн! Хайдах сэнэбиллээхтик, баламаттык кэпсэтэрий миигин, дворянины, ыраахтааҕы офицерын кытары!” – диэн Соболев иһигэр кыынньан кэллэ. Ол эрээри, онтун биллэрбэккэ, сөбүлэһэр быһыынан тоҥхоҥнуу олордо. Бу азиат, бэйэтэ этэрин курдук, связист, генерал Пепеляев бирикээһин тиэрдээччи эрэ. Почтанан кэлэр сурук кэмбиэрин кэриэтэ. Сурук ис хоһооно хайдах да буолбутун иһин кэмбиэргэ кыыһыра сылдьыаҥ дуо? Син ол курдук.

– Билэбин…

– Мин эйиэхэ бирикээһи тиэрдиэм иннинэ биир суолу быһаарыах тустаахпын. Генерал Анатолий Николаевич Пепеляев даҕаны, полковник Август Яковлевич Рейнгардт даҕаны эйигин үрүҥ армия идеалларыгар бигэ бэриниилээх, советскай былааска хаан өстөөх киһинэн, быһата, бэйэлэрин киһилэринэн ааҕаллар, – Валерий киһитин хараҕын утары көрдө. – Оннук дуо?

– Оннук.

– Мин эйигин тиһэҕэр тиийэ итэҕэйиэхпин сөп буоллаҕа дии?

– Ол эн бэйэҥ дьыалаҥ! – Соболев өһүргэнэн, көмүлүөктэн уот ыстанарын курдук, ойон турда, икки илиитин галифетын сиэбигэр батары баттаан, хос иһигэр төттөрү-таары хаамыталаата. Онтон Аргыылап иннигэр саба нөрүйэн туран, мөлтөх актер сценаҕа саҥарарыныы бобуллаҥнаата: – Эн… дворянины, офицеры кытта кэпсэтэргин умнума!

– Олор, Эраст Константинович, – диэтэ Валерий аргыый эрээри, кытаанахтык, модьуйардык. – Билигин ол-бу аайыттан сылтанан өһүргэнэн ыстаҥалаһар кэм буолбатах.

Киһитэ алҕас тылластым диэн буруйдаммыт, чаҕыйа быһыытыйбыт чинчитэ биллибитэ буоллар, Соболев эбии өһүргэнэн тиргиллиэх этэ. Оттон билигин кини ити кыйахаммытыттан төрүт кыһаллыбатах тымныы, дьэбир саҥаттан айахха бэрдэрдэ, кыыһырбыт уоҕа хайдах эрэ эмискэ мөлтөөн, өс киирбэх оронугар төттөрү бүк түстэ.

– Дворянины, офицеры кытта кэпсэтэрбин билэбин. Билбэтим буоллар, манна кэлиэм суох этэ. Ону тэҥэ… – Валерий киһитэ халты көрөн эрэр хараҕын тоһуйан батары көрдө. – Ону тэҥэ большевистскай облвоенкомат отделын начальнигын кытта кэпсэтэрбин эмиэ билэбин.

– Мин…

– Иһит! Мин эйиэхэ тиһэҕэр тиийэ эрэнэрим сөбүн дуу, сыыһатын дуу чопчутук билэрим наада. Ону миигиттэн бэйэм тириим харысхала эрэйэр буолбатах: соҕотох мин биитэр миигин кытта иккиэйэх-үһүөйэх киһи өлөрө суолтата суох. Ону миигиттэн дьыала туһа, биһиги уопсай охсуһуубут туһа эрэйэр. Өһүргэнэн тэлэкэчийиэх иннинэ итини өйдүөххэ наада.

– Чэ сөп. Бырастыы гын, – Соболев аргыый хардарда.

– Эйиэхэ кыра да саарбахтыыр санаа суох буоллаҕа дии?

– С-суох…

– Эн бэйэҥ дьылҕаҕын, олоххун бүтүннүүтүн генерал Пепеляев дьаһалыгар биэрэр буоллаҕыҥ дии?

– Даа!

– Үчүгэй. Билсиһиибит олус уһаатар да, барыта дьэҥкэрдэ диэххэ сөп. Эраст Константинович, бэйэҥ да билэриҥ буолуо: Пепеляев командующайдаах Сибиир добровольческай дружината бу күннэргэ Дьокуускайы туһулаан иһэр. Дружина 800 киһилээх. Олортон үксүлэрэ старшай офицердар: генерал Вишневскэй, генерал Ракитин, полковниктар Андерс, Леонов, Рейнгардт, Сайфуллин, Вандышев, Иванов, Самойлов, Шнапперман, Сивко… Чэ, быһата, полковник үөһэ полковник, майор үөһэ майор. Итилэртэн үгүстэрин эн билэр буолуохтааххын. Дружинаҕа олохтоох үрүҥнэр этэрээттэрэ холбостулар.

– Билэбин. Кыһыллар агентуралара куһаҕана суохтук үлэлиир.

– Хомойуох иһин, оннук. Ол эрээри онтукалара да кинилэри быыһыыра биллибэт. Саха сиригэр сэбиэскэй былаас самнара ахсааннаах хонук хаалла.

– Кыһылларга эмиэ көмө күүс соҕурууттан кэлэ турар.

– Буоллун. Илинтэн иһэр күүһү утары туох даҕаны туруулаһыан сатаммат. Генерал Пепеляев ыраахтан силистээх. Кини кэннигэр Америка, Англия уонна Япония тураллар. Бу үс ааттаах баай государство көмөтө тохтоло суох күүһүрэн иһиэҕэ. Дьокуускай дьиҥинэн Пепеляев большевизмы утары крестовай походугар бастакы пуун эрэ. Кини бүтэһик сыала – Сибиири уҥуордаан Москва Кремлигэр киирии. Чэ итини барытын эн бэйэҥ да өйдүүгүн. Эйигин агитациялыы сатыыр наадата суох.

– Таҥара биэрдин!.. – Соболев үөһэ тыынна, кириэстэнэн сапсынна.

– Таҥара бэлэм кыайыыны аҕалан биэриэ суоҕа. Барыта бэйэбититтэн тутулуктаах, Эраст Константинович. Эн, мин, биһиги бары туох-баар кыахпытынан бүтүннүүтүнэн ити улуу кыайыыны ситиһэргэ көмөлөһүөхтээхпит.

– Оннук-оннук.

– Дьэ билигин мин этэрбин үчүгэйдик өйдөөн иһит. Ол генерал Пепеляев эйиэхэ сирэй бирикээһэ. Бастакынан, эн кыһыллар Пепеляевы утары операцияларын былаанын куоппуйатын булуох тустааххын.

– Хайдах?! Командующай штаба военкоматтан туспа…

– Хайдаҕа – эн дьыалаҥ. Онуоха мин орооспоппун. Булан миэхэ тиксэриэхтээххин. Оччоҕо Пепеляев кыһыллар хас хардыыларын өтө көрө олоруоҕа. Байыаннай киһи бэйэҥ да өйдүүр инигин, ити былаан Пепеляев илиитигэр хайа кыалларынан эрдэ тиийэ охсуохтааҕын?

– Өйдөөн да… – Соболев үөһэ тыынна. – Суох… суох…

– Сөп. Аны иккиһэ. Кыһыллар этэрээттэрин иһигэр бэйэ дьоннорунан агитацияны күүһүрдэн, ол этэрээттэр Пепеляев диэки эргийэллэрин ситиһиэххэ наада. Маныаха туттуллар прокламацияны, ыҥырыыны мин эйиэхэ сотору тиксэриэҕим.

– Дьэ саарбах…

– Эрдэттэн саараама. Үсүһэ – Пепеляев Якутскайга кимэн киирэр кэмигэр куорат иһигэр өрө турууну тэрийэн байыаннай штабы, ревкому, обкому, телеграбы ылыталыахха наада.

– Даа… Ити барыта тылынан эттэххэ эрэ дөбөҥ, – Соболев бириэйдэммэтэх сэҥийэтин имэрийбэхтээтэ.

– Ким да дөбөҥнүк ситиһиллиэ диэбэт. Ол эрээри кыһалыннахха кыайтарыан сөп.

– Итини барытын ким тэрийэр?

– Эн!

– Мин?! – Соболев өрө көрө түстэ. – Билэллэр дуо кинилэр мин киммин? Мин кыахпын? Мин баара-суоҕа облвоенкомат рядовой үлэһитэбин. Ону даҕаны соччо итэҕэлэ суох, кэтэбилгэ сылдьар үлэһитэбин. Мин волшебник буолбатахпын. Сааратыахпын сатаммат.

– Эраст Константинович, эн кимҥин бэрт үчүгэйдик билэллэр. Билэллэр уонна эрэнэллэр эн өйгөр, сатабылгар, хорсун быһыыгар. Итиэннэ соҕотох буолуоҥ суоҕа. Мин эйигин сотору сорох наадалаах дьону кытта билиһиннэриэм. Аан бастакы соругуҥ – кыһыллар операцияларын былаана. Ол былааннара хайыы-үйэ оҥоһуллубут буолуохтаах. Аҕыйах хонугунан онтукалара мин илиибэр тиксиэ диэн эрэнэбин.

– Суох… суох… Ону мин хантан ылыахпыный?.. Хайдах… Бэйэҥ даҕаны санаа… – Соболев Валерий диэки ааттаһардыы көрдө. – Хайдах… санаан көр…

– Мин буолбатах, эн саныахтааххын, – Валерий дьэбирдик хардарда. – Чэ ити курдук. Мин хойутаатым.

Ыалдьыт таҥынна.

– Эраст Константинович, атаарыаҥ дуу: ыккыт үрүгэнэ бэрт этэ.

– Ах даа… даа…

Таһырдьа таҕыстылар.

– Өссө биирдэ санатабын, Эраст Константинович, – диэтэ Валерий кэлииккэ халҕанын тутааҕын тутан туран. – Бирикээс дьүүллэһиллибэт, бирикээс толоруллар.

– Даа… Даа…

– Аҕыйах хонугунан билсиэм. Ол кэлиибэр былаан эн илиигэр баар буолуохтаах.

– Хайдах?! Иһит эрэ…

– Көрсүөххэ диэри.

Халҕан “лап” гынна.

“Сыраан… Дырысааҥкы… Уонна өссө офицер ааттаах ээ! – диэн сэнии, сиргэнэ саныы-саныы, Валерий туман быыһынан соҕуруу диэки түстэ. – Воля диэн мэлийбит күтүрэ быһыылаах. Дагдайбытын аанньа далай акаары баҕайы дуу, баатыгарын. Эппиппин толотторо иликпинэ сүгүн олордуом суоҕа. Сөпкүн көрөрүм буолуо. Былааны баҕас буллаттаран тэйэр инибин. Ол кэриэтин баһыҥ бардын. Туттахтарына, баҕар, тыллаа даҕаны. Такыровы көрдөөн такырыйа сүүрдүннэр!..”