Кини өйдүүрүн тухары аҕатыныын бииргэ этилэр. Эр киһилии модун көрүҥнээх аҕата, тардына да буоллар, дэҥ-дуҥ үөрэн күө-дьаа буолара. Оччоҕо, бэйэтиттэн көҥөммүт курдук, суһал үлүгэрдик кыыһын сүүһүттэн «һык» гына сыллаан ылара, төбөтүттэн имэрийэрэ. Онтон ордук истиҥ сыһыаны билбэккэ улааппыт кыыс соччо-бачча туорхаһыйбата.

Аҕатын хараҕар куруук даҕаны курус күлүгэ хаһан да арахсыбаттыы олохсуйбут быһыылааҕа. Омуннаах оонньуу да кэнниттэн Аанчык, биирдэ эмэ алҕаһатан, күлэн-салан күйгүөрбүтүнэн дьиэтигэр киирэригэр аантан били курус дьикти ыар тыына илгийэ түһэрэ. Ийэтэ суох олох, кырдьыга даҕаны, үөрүү-көтүү сырдык араҥатын мэлдьи күлүктүү түһэр быһыылааҕа. Ону улаатан эрэр кыыс син сотору өйдөөбүтэ. Ытаан-соҥоон аҕатын аймаабат буола сатыыра, бэйэтин күннээҕи кыһалҕатын кистэнэргэ, хороччу улаатар киһичээн түбүгүн сатаан дьаһанарга түргэнник үөрэммитэ быһыылааҕа.

Онон Аанчык атаах оҕолуу буолбакка, судургутук, арааһа, эр киһилии соҕустук улааппыт эбит. Ордук-хос тугу да көрдөппөт, туруорсубат, баары баарынан, суоҕу суоҕунан ылынан, соҕотохсуйбут аҕа боростуой оскуолатын ааспыта.

Итини барытын эргитэ саныы сытан Аанчык утуйан хаалла.

Арай түһээтэҕинэ, үрдүк да үрдүк хайаҕа ытта сатыыр. Иһэ улааппыт аҕай, ол иһин сэрэнэр курдук, таах дабайа сатаабат, хайата үрдүгүттэн эмиэ да саллар. Үөһэ диэки көрө сатыыр, ол быыһыгар тоҕо ити хайаҕа ыттар баҕалааҕын өйдүү сатыыр. Суох, ыттыахтаах быһыылаах да… мэһэйэ элбэҕэ бэрт. Ыарахан дии, хайдах соҕотоҕун ыттыай? Онтон түһэригэр хайдах буолуой, ким кэлэн көмөлөһүөй? Ити икки ардыгар хайа үрдүгэр Толя турарын көрөр уонна, туох баар хос санаатын илгээт, иннин диэки дьүккүйэр… Тиритэ-хорута били тыаллаах чыпчаалга тарбачыһан тиийбитэ, аны ким да суох. Хайдах баҕайыный? Сибилигин баара дии? «Суо-ох, Толя мааҕын түспүтэ-э, эн хойутаабыккы-ын…» – диэн тыал сипсийэргэ дылы. «Чэ, буоллун, сотору, сынньанан баран, бэйэм да түһүөм буоллаҕа. Толя, бука, тиэтэйдэҕэ. Мин да киниэхэ ыттарбын эппэтэх буоллаҕым дии». Иһигэр итинник саныы-саныы, сэрэнэн-сэрэнэн сыыртан түһэ сатыыр. Наһаа туруору сиргэ кэллэҕинэ олоро биэрэр, онтон атаҕын иминэн дугунан, иһин күөйэ туттубутунан, түһэ сатыыр да, хайа тэллэҕэ чугаһаан да бэрт…

Уһуктан кэлбитэ, хайыы-үйэ сарсыардааҥҥы күн чаҕылыйбыт. Хата, мучумааннаах сырыыта түүл буолбутуттан үөрэн, Аанчык санныттан сүгэһэри түһэрбит курдук сананна. Ону-маны эргитэ саныы барбакка, куолутунан күннээҕи түбүгэр түстэ…

Марыына эбээ аныгыскы сырыыбар сэһэргэһиэхпит диэбитин өйдөөн, эмээхсин дьуһуурунайдыыр күнүгэр Аанчык күнүс халаачык астаата. Онтун итиитинэ саахары уулларан үрдүгэр саба кутан ордук минньигэс гынна. Эбээни күндүлээтэҕинэ төһө эрэ үөрүөн санаан кыыс мичээрдээн ылла. Ол эйэҕэс түгэни сүрэҕинэн баҕаран бэйэтэ биири да ылан амсайбата, бүтэйдии билэр, син биир сөбүлүөҕэ. Маннык халаачыгы астаатаҕына, Толята наһаа хайҕааччы. Ааспыкка оннооҕор: «Бу кэннэ миэхэ атын туох да аһылык наадата суох», – диэмэхтээбитэ, кууһан туран истиҥник да истиҥник уураабыта. Ол астыныы бэлиэтэ хайҕабыл буолбакка, тугуй? Кыыс бэркэ көнньүөрэн аһын тэриэлкэҕэ тэлгэтэ ууран сойутта уонна, киэһэ нам-нум буолары күүтэ таарыйа, сээкэйин гына сырытта.

Марыына эбээ бу киэһэ сэһэргэһии ис хоһоонун эрдэттэн толкуйдаабыт кэриҥнээх. Аанчык оҕолонуохтааҕын уонна хайа баҕарар төрүүр-ууһуур аналлаах туҥуй дьахтар тугу билиэхтээҕин, туохтан сэрэниэхтээҕин быраабыла курдук наардаан, оргууй аҕай кэпсээбитинэн барда. Эбээ барахсан үөрэтэрдии такайара олус сатанар, бэйэтигэр наһаа барсар. Кырдьык да, биэнсийэҕэ барыар диэри сааһын тухары учууталлаабыта чуо көстөр, куолаһа сүрдээх намыын, истиҥ уонна ылыннарыылаах.

Инньэ гынан Аанчык, ийэ-аҕа үөрэҕин ситэри ааспатах дьылҕалаах кыыс да буоллар, манна диэн эттэххэ, хата сорох-сорохтортон орто да быһыылаах. Эбээ Марыына кыһамньылаах үөрэҕэ хайдахтаах да энциклопедияҕа суруллубуттааҕар ырылхайа, астыга уонна, хайа, өйдөнөрө судургута сыттаҕа. Ийэлэр бары да кыыс оҕолорун, эбээ Марыына курдук иннилэригэр тутан олорон, маннык такайбыттара сэрэйиллибэт. Бу олус уустук уонна тустаахха да көһүппэтэх өттүттэн соһуччу сонуну дьахтар эрэ барыта оҕотугар кыайан кэпсээбэт буолуохтаах…

– Дьэ, тоойуом, эппэтэҕэ диэйэҕин, тулуйа үөрэммиккинэн саҥата суох барытын искэр хаайа сылдьаайаҕын? Киһи тутула чараас, туох баҕарар буолуон сөп. Хайа да түгэҥҥэ, эттэргин эрэ барыны учуоттааччылар, билээччилэр ити быраастар ананаллар. Кинилэр эбээһинэстэрэ эбээт. Онон харса суох мунаарбыккын этинэ сырыт, билбэккин ыйыталас. Эн оннугар ким да ону оҥорботун билэҕин. Хайа, уонна оҕоҥ туһугар барыта этэҥҥэ буолуохтаах, – Марыына бүгүҥҥү уруогун мас-таас курдук түмүктээтэ.

– Кыра аайы улахан дьону, быраастары кутугунатарым сыыһа буолбатах дуо? – Аанчык саарыыр.

– Хотуой, ол кыратын-улаханын хаһан төрөөн-ууһаан эн биллэххиний? Өйдөө, хайдахтаах да улуу дьыала, үтүөтэ-мөкүтэ барыта быыкааттан саҕаланар. Дьолуҥ эмиэ оннук, өлүүҥ кытта соннук буолааччы. Биэбэйим сыыһа, арааһы саҥардаҥҥын, бу да кыыс. Киһи тылын ылын, чөмчөкөҕөр хатаа уонна мөккүһүмэ. Илдьэ сылдьар оҕоҕор эппиэттээх соҕотох эн буолбаккын дуо? – эмээхсин, күлэ-күлэ, бүлүүһэлээх чэйин үрдүгэр түстэ, сырылаччы үрэн кэбиһэ-кэбиһэ, минньигэс бэйэлээхтик сыпсырыйан барда.

– Оҕом хотоку, хата, бу асчыт бөҕө киһи саһа сылдьар эбиккин дии? Минньигэһин эриэхсит, – эбээ халаачыгы хайҕаан, Аанчык имэ тэтэрэ кыыста.

Кини ити халаачыгын кыратыттан буһара үөрүйэх. Биирдэ аҕата лааппыга остуорастыыр эмээхсини дьиэтигэр анаан-минээн ыҥыран ылан кыыһын алаадьылыырга үөрэттэрбитэ. Аанчык киһилээбэтэҕэ, улгумнук үөрэҕи ылыммыта. Ол үөрүүтүгэр эмээхсин сиэннэрин күндүлүүр халаачыгын хайдах оҥорору биирдэ эрэ көрдөрбүттээх. Онтон ыла кыыс өрөбүлүн аайы, бурдук бөҕөҕө булкуллан, халаачыктыыр айдааннаммыта. Кэнники туттара-хаптара түргэтээн, улам сааһыланан, наада буоллаҕына, көрүөх бэтэрээ өттүгэр астыыр буолбута.

– Аанчык, бар, утуй. Кыра-кыратык, иллэҥсийдэргин эрэ сытан ылар буол. Онтуҥ оҕоҕо наада. Киэһэ баҕас наһаа уһаама, ол-бу куһаҕан түүлгэ тиксээри… Эрдэ сытар киһи түһээбэт баҕайы. Оттон ону-маны үлүгүнэйбэккэ утуйдаххына, ол аата сүрэхтиин-быардыын налыйаҕын, астыктык сынньанаҕын, – Марыына куолута бүппэт, иһитин дьаһайарын быыһыгар, суоһурҕаммыта буолан, Аанчыгын эмиэ утута үүрдэ…

Толик биллибэтэҕэ ыраатта. Били сыбаайба салонугар алҕас көрсүү (көрсүү буолаахтаан… кыыс бэйэтэ түбэһэ түстэҕэ эбээт) кэнниттэн Аанчык биллэн турар сүрэхтиин-быардыын аймаммыта. Ол эрээри онтун таһыгар биллэрбэтэҕэ. Ити Марыына эбээттэн ураты кини ытабылын-соҥобулун көрбүт суох.

Үлэтинэн аралдьыйа сатыы сылдьар кыыс тугу эмэ тобулар кыаҕа да суоҕа. Арай биир киэһэ эмиэ сынньанар хоско дьыбааҥҥа олорон телевизорынан кэнсиэр көрөр баҕалааҕа баара, нухарыйан ылбыт быһыылааҕа. Марыына баабыска аттыгар кэлэн чөкөллүбүтүн билиминэ да хаалбыта. Дьиҥэр ити киэһэ эмээхсин үлэтин күнэ буолбатах этэ.

– Аанчык, ити… Туолук дьонун мин кыыһым аах билэллэр эбит ээ. Кырдьык, Уля диэн куорат биир мааны кыыһын ылан эрэр дииллэр. Сыбаайбаҕа ыҥырыллыбыттар. Ол хаартыскатын көрөн соһуйдум. Кыыс, сураҕа, үөрэҕиттэн уоппуска ылбыт курдук, ыарахана эбитэ эрэ, билбэтим. Эдэрдэр сыбаайба кэнниттэн аны сайын соҕуруу күүлэйдии барыахтара үһү. Истэҕин дуо?

– Истэбин, эбээ, – Аанчык, төһө да кыатаннар, хараҕын уута субурус гынна.

Эмээхсин кыыһы кууста, кэтэҕиттэн сыллаата уонна:

– Эн аналыҥ буолбатаҕыттан хомойума. Олоххо араас буолааччы. Биири санаа. Мин Туолуктуун… бу кэпсэтэн баран иһэбин. Толкуйа суох, тураах мэйиилээх уол эбит. Биитэр мин сатаан өйдөөбөтүм дуу, Уля ханна эрэ кыраныысса таһыгар баран үөрэниэҕин кэргэнэ итээбит, ол иһин ылабын диэх курдук эттэ дуу, хайа үөдэн… Бэйэм да бутуллан хааллым. Эйиэхэ кэлэ сылдьыам диир, – диэн истэҕинэ, кыыс эмээхсин илиитин төлө көтөн тилигирии түстэ:

– Кэлбэтин хайаабатын… Мин… мин сурук суруйуом, эбээ, эн ону тиэрдиэҥ буолбат дуо? – кыыс уулаах-хаардаах харахтарынан көрдөһөрдүү көрдө.