«Сүрүн баҕаһын, туох абааһыта буллаҕай, барыта этэҥҥэ курдуга, ээ, арба да… Толяны көрбүтэ этэ дуу. Кырдьык да оннук эбит, кини Толята манна кэрэчээн бэйэлээх кыыстыын сыбаайба таҥаһын сыымайдыыллар быһыылааҕа»…

– Оттон эмиэ да сөп дии, – Аанчык бэйэтин уоскутуна сатаата. – Мин диэн… үөрэх да суох, баай-дуол, дьиэ-уот эмиэ мэлигир, кэрэчээн кэргэн буолар кыыска туохпунан маарынныамый, – эмиэ бычалыйа охсубут хараҕын уутун аһарынаары хара күүһүнэн мичээрдии сатаата.

Кини маҕаһыынтан тахсан уопсайын диэки сатыылаата. Син тэйиччи сири мааҕын оптуобуһунан кэлбитэ, оттон билигин маннык ытаан-соҥоон, дьону толору тиэммит көлөҕө туох диэн киирээхтиэй?

«Ол эрээри… ол эрээри, мин Толяны таптыырым бэрт буоллаҕа. Кини кэннэ миэхэ бу орто дойдуга кимим да суох. Арай ийэм, аҕам бааллара буоллар ньии, мин да син атыттар курдук кыанан, талбыппынан кэтэр таҥастаах, сирэ-тала хонор сирдээх буолуом эбитэ ээ. Билбэт куораппар муммут кус оҕотун курдук соҕотоҕун сылдьыам суох этэ. Хата, Толя мин ыарахан кэммэр аттыбар баар буолан элбэхтэн быыһаатаҕа, олохпун уларыттаҕа. Дьиҥэр, ис санаатын барытын эппитэ буоллар дуу… Мин син биир өйдүөм этэ. Миигин туох да диэн албыннаабатах буоллаҕа дии. Эйигин кэргэн ылыам диэн баран, ол тылын кэспитэ буоллар, кырдьык, хомойуохха төрүөт тахсыах эбит. Ону баара, кырдьыгынан, кини тугу да эрэннэрбэтэҕэ, мин эмиэ ыйыппатаҕым, көрдөспөтөҕүм. Букатын да сыбаайба туһунан санаабатахпыт буолбаат? Чэ, хайыамый, буолар буолбут. Ытаан да диэн. Мин курдук элбэхтик ытаабыт кыыс суоҕа буолуо. Бу да сырыыга тулуйаа инибин. Бэйэм буруйдаахпын. Ээ, тоҕо, туохха буруйдаахпыный? Толя атын кыыһы таптаабытыгар дуо? Ол… кини көҥүлэ буоллаҕа, бобор суох. Хата, мин таптыыр киһибиттэн оҕолонуом, биһиги хайдах эмэ гынан иккиэн олоруохпут. Мин хайаан да үөрэниэм, үлэм уопсайыгар олоруохпут, кэнники, баҕар, өссө дьиэлэниэхпит, бүттэҕэ дии. Оҕобун таптыам да таптыам, син биир Толяны курдук күүскэ таптыам. Икки киһи оннугар соҕотох оҕобун таптыам, хайаан да… дьоллоох буолуохпут. Көрөөр да истээр, биһигини атаҕастаммыттар курдук ким да көрүө суоҕа». Аанчык эрэйдээх хараҥаран эрэр сааскы киэһэ, сырдык лаампалардаах уулуссанан хааман иһэн, уйа-хайа суох ытаата.

Элбэҕи эргитэ санаата, уруккуну-хойуккуну тэҥҥэ ытыйда, ардыгар киһи аҕыйах сиригэр бөтүөхтүөр диэри төлө биэрэн, соруйан тыынын таһаарда. Ол быыһыгар «билигин дьиэбэр тиийэрбэр уоскуйуохтаахпын, мин тус кыһалҕабын кимиэхэ да биллэриэм суоҕа» диэн иһигэр кытаанахтык сананна.

Ити киэһэ кини эрдэ сыппытын көрөн, смената бүппүт аттынааҕы кыыһа сыбдыйан киирэн сэмээр чэйдээтэ, остуол лаампатын холбоон тугу эрэ өр аахта, онтон устунан сыппытынан утуйда. Аанчык сүрэҕэ мааҕын тэбэн кэбиспит тэтимин тоҕо эрэ намыраппат, биир кэм битигириир. Ол иһин быһыылаах, уута кэлбэт, сыта сатаан баран туран уопсай көрүдүөргэ таҕыста.

Сибэкки бөҕө силигилии үүммүт дьоҕус саалатыгар икки дьыбаан турар. Сынньанааччылар манна телевизор көрөллөр, сээкэйи сэлэһэллэр. Түүн ыраатан, ким кэлиэй, имик-самык уот барбах аҕыйах сиргэ холбоммут. Кыыс баран дьыбааҥҥа олордо. Санныгар бырахпыт саал былаатынан бүрүнэ сатаата. Ким да суоҕунан туһанан курастыйбыт дууһатын ыарыылаах хомолтотуттан ыгыллар хараҕын уутун эмиэ көҥүл ыытта…

Дойдутугар, эчикийэ, оннук чугас дьүөгэтэ да суоҕа.

Кимниин да иирсибэтэ, бэйэтэ-бэйэтигэр мэлдьи сөрү-сөп сылдьааччы. Үөрэҕэр да ортоһуор буолан соччо-бачча ким да болҕомтотун тардааччыта суох. Билигин дьикти үйэ диэн дьон бары бэлиэтиир. Хас биирдии киһи тус кистэлэҥ сыаллаах, онтун ситиһээри туохха баҕарар тииһэр. Оттон халыҥ аймаҕа, билсиитэ-көрсүүтэ суох буоллаххына, эйигинниин куодарыһа оонньооччу суох буолар. Саатар үөрэҕэр уһулуччу буолан Аанчык атыттары сабырыйар кыаҕа суоҕа абаккалаах. Оччоҕо, баҕар кими эмэ өмүтүннэрэн тумнарыа эбитэ буолуо дуу… Биир өттүттэн көрдөххө, ол эмиэ даҕаны туохха наадалаах буолуой?

– Анютка, бу бүгүн тоҕо арбы-сарбыгыный? Туох буоллуҥ? – уурайбыт вахтер уол оннугар кэлбит эбэтэ, наһаа намыын майгылаах Марыына эмээхсин, таапачыкалаах атаҕынан сыр-сыр үктэнэн, ханна эрэ ааһан иһэн киниэхэ халыйда.

– Ээ, суох, таах… – хараҕын уутун кистээн түҥнэри хайыспыт кыыһы эмээхсин сэҥийэтиттэн ылан бэйэтигэр эргилиннэри тарта.

– Хотуой, ол-бу буолума, миигин кырдьаҕас киһини албынныаҥ суоҕа. Хат сылдьаҕын буолбат дуо?

Ити Толя уолтан диэ? Тугуй, албыннаата дуо, этэ тарт, күн сарсын мин кинини үчүгэй аҕайдык… – Марыынаны ситэ саҥарпакка Аанчык кини айаҕын саба тутта:

– Толя туох да буруйа суох, кими да албыннаабата. Мин онтон ытаабаппын… – диэтэ.

– Оччоҕо? – эмээхсин кыыс илиитин туора садьый-да. – Бай, хат кыыс уонна туохтан итинник айманыахтааҕый? Эр киһи эппит тылыттан туораатаҕына буолбакка?!

– Эбээ… оннук буолбатах. Мин тулаайахпын, кыраттан да ытыырым кэмнээх буолуо дуо… – титирэстэс куолас, төһө да кистээбит, онон-манан аралдьыппыт иһин, син биир төлө көтөн тахсан, бүгүн күнү быһа илистибит кыыһы эбии ытатта.

Марыына эмээхсин кыыһы дэллэритэн илдьэн кэбиниэт дэнэр быыкаа холлороон курдук хоһугар киллэрдэ. Итии мүөттээх чэйи буруолаппытынан сибэкки ойуулаах чааскыга толору кутан кэри-куру кыыс иннигэр ууран биэрдэ. Остуолун тардарыттан ыһык гынар суухаратын кытта хас да кэмпиэти таһааран кыракый бүлүүһэҕэ үөрүйэх баҕайытык тэлгэтэ оҕуста. Бэйэтэ хаһан да арахсыбат, таба ойуулаах дьоҕус чөҥкөйүн хойуу үүттээх чэйинэн толороот, сонно иҥнэрэн, муус маҥан бүлүүһэҕэ ыы-быччары кута охсон, сойута уурунна.

Итиэннэ, ийэ эрэ сатыыр албаһынан буолуо, муунтуйбут кыыһы дэлби ааттаан, ыраахтан таайтаран, устунан уоскутан олус иһирэхтик, истиҥник кэпсэттэ. Сааһыгар кими да кытта маннык наллаан, ирэ-хоро сэлэспэтэх Аанчык бастаан кистэнэн кумуччу туттубута сыыйа ааста быһыылааҕа. Кинини бэркэ өйдүүр, курдары көрөр кэриэтэ санаатын сыыһын наһаа чопчу быһааран кэбиһэр, олоҕу олорбут, арааһы билбит эбээ барахсаҥҥа кыыс оҕо туҥуй сүрэҕин дьол икки, таҥнарыы икки сытыытык кэйиэлиир кистэлэҥин сыыһын барытын тоҕо сүөкээтэ…

– Мин Толяны буруйдуох санаам кэлбэт… Кини олус үчүгэй, киһи да быһыытынан миэхэ саамай күндүм, мин кинини син биир таптыыбын… таптыам даҕаны, – Аанчык эрэйдээх букатын оҕолуу, туох да ситимэ суох булкуур быһаарыыта итинник.

Оҕо барахсан, хата, итиччэ этиннэҕэ диэн эмээхсин күлүгэр имнэннэ. Таҥнардылар диэн таҥнастар суолга киирэр толкуйа суоҕуттан кини үөрдэ даҕаны, төрөппүт кыыһын, сиэнин кэриэтэ олус аһынна даҕаны.

Таптаабыта буруй буолбатаҕын, оҕо кэлэрэ дьылҕа бэлэҕэ дэнэрин эмээхсин боростуойдук, ылыннарыылаахтык өйдөттө. Ытыыр-соҥуур, куһаҕаны саныыр, ыраланар сыыһатын, ол барыта киһи буолан кэлиэхтээх оҕо түһүн эрдэттэн сатарытыа, айгыратыа диэн, куттаабакка, кырдьыгынан ууран биэрдэ. «Кыыс оҕолонуохтааҕын билэн, уол, баҕар, кинини харыстаан, атын кыыһы кэргэн ыларын аһаҕастык эппэтэх буолуон эмиэ сөп» диэн өйдөөх баабыска балаһыанньаны бары өттүттэн быһаарыста, үөһэ-аллара ыараҥнатта. Кими да сэмэлээбэккэ, буруйдааҕы ирдээбэккэ, буолбут балаһыанньа хайа диэки үтүөнэн салаллыахтааҕын туһунан бэйэтин санаатын эттэ.

Инньэ гынан эмээхсиннээх кыыс иккиэн эрэ билэр тыын кистэлэҥнэрин кимниин да үллэстиэхпит суоҕа диэн сүбэлэстилэр. Тиһэҕэр Марыына:

– Анютка, эн, кырдьык да, сөпкө гынаҕын, тоойуом. Оҕоҥ аҕата тоҕо куһаҕан санаалаах, төттөрү кэмэлдьилээх, ыраас кыыһы албыннаабыт дэниэхтээҕий? Биллэн турар, төрүөхтээх оҕону эрдэттэн хомотор сыыһа. Кини аҕата эн таптыыр киһиҥ, күн сиригэр саамай соҕотох күндү диэн эн таллаҕыҥ эбээт! Онон оҕоҕун да оннук иитиэхтээххин. Чэ, кытаат, тоойуом, сарсыарда буолара субу кэллэ. Бар, утуйа тарт! Үүнэр күн саргылаах санааны салайдын, – диэн быһа кутугунатан, сып-сылаастык сыллаан-уураан, санааҕа баттаппыта саҥардыы өһүллүөхчэ кыыһы хоһугар утута үүрдэ…

Аанчык муҥнааҕы, аата, ким да итинник ийэлии имэрийбэтэҕэ эчи ырааппытыан! Марыына эбээ илиитэ сымнаҕаһа, саҥата намыына, экчи ийэ эрэ оҕотун ити курдук таптыа буолуо. Ол эрээри Аанчык итинник сыһыаны сэрэйэр эрэ.