Крывiцкi паслухаўся Астроўскага: вывучаў гарадскi кiрмаш. За тыдзень бадзяння там у яго з’явiлiся не толькi пытаннi да маёра.
«Што вывучаць? Да чаго прыглядвацца?» – злаваўся Алесь.
Ён пазiраў на доўгiя сталы, аблепленыя прадаўцамi, быццам чмялямi, што зляцелiся на мёд. Здавалася, нават паветра тут iншае, нейкае гарачае, шыпячае, быццам расплаўленае. У нейкi момант людзi i сапраўды рабiлiся падобнымi на чмялёў.
«Тут не прыглядвацца трэба, а палову з iх саджаць… Вось хоць бы тая маладжавая кабета, што круцiцца каля ўвахода. Тыдзень прадае кiтайскi пухавiк-палiто. Разоў шэсць бачыў, як яго куплялi, нават сам прымяраў, але праз паўгадзiны цётка зноў трымае ў руках тое самае палiто з рукавом, якi крыху ўпэцканы ў зеленаватую фарбу. Значыць, не пухавiк яна прадае, а тое, што схавана ў iм, зашыта пад падкладку цi ў кiшэнях. А вось тая чацвёрка – рэкецiры. Сам бачыў, што бяруць грошы з прадаўцоў i з каўказцамi ў iх нейкiя асабiстыя стасункi. Бывае, гавораць так, быццам сябры, сто гадоў не бачылiся, гатовыя цалавацца, а iншым разам ледзь не б’юцца. Адразу вiдаць, што каўказцы прадаюць не толькi мандарыны. У рэкецiраў адчуваецца дысцыплiна i нешта падобнае на дзяжурства. Сённяшняя чацвёрка, напрыклад, была тут у мiнулы чацвер. Гэта ж колькi iх, калi ў кожнай чацвёркi свой дзень? А вунь платны п’янiца i хулiган. Сядзiць сабе чалавек крыху пад мухай i быццам дрэмле каля ўвахода ў будынак адмiнiстрацыi. Але як толькi з’яўляюцца мiлiцыянты, ён прыцягвае да сябе iх увагу, пачынае крычаць, чапляцца да людзей, мацюкацца. Мiлiцыянты адразу чуюць, дзе парушэнне грамадскага парадку, i забiраюць п’янага. Толькi гэтае месца вольным не бывае, яго тут жа займае другi… I так дзень у дзень: забiраюць адных i тых i праз пэўны час адпускаюць. А п’яны зноў сюды, быццам на дзяжурства. Вось толькi незразумела, каго яны папярэджваюць?»
За тыдзень Крывiцкi так нагледзеўся на кiрмашнае жыццё, што ледзь не ванiтавала ад убачанага. Было крыўдна за мiлiцыю, за мясцовых сышчыкаў, благiя думкi бударажылi душу. Алесь не мог паверыць, што першы «вывучае» дзейнасць кiрмашных пастаяльцаў.
Iдучы да латкоў, дзе прадавалi садавiну, Крывiцкi ўзрушана разважаў пра падзеi апошнiх дзён, як у вочы кiнуўся невысокi чарнявы мужчына, апрануты ва ўсё джынсавае. Ён стаяў у чарзе за высокай жанчынай i пра нешта гаварыў. Жанчына ўважлiва слухала i не бачыла, як правая рука чарнявага расшпiлiла сумачку i ў наступны момант зеленаваты кашалёк знiк у ягонай кiшэнi. Крывiцкi ледзь стрымаўся, каб не кiнуцца i не перахапiць руку кiшэннага злодзея, але ў апошнi момант узгадаў Астроўскага i, адчуваючы сваю бездапаможнасць, зласлiва плюнуў пад ногi. Ён, не прымаючы нiякiх захадаў, хутчэй машынальна, iшоў услед за кiшэнным злодзеем, якi порстка крутнуўся з чаргi i амаль подбегам шыбаваў да выхаду. Ён спынiўся каля сметнiка, i Алесь бачыў, як туды паляцеў пусты кашалёк. Чалавек употайкi зiрнуў на тое, што засталося ў руцэ, i весела ўсмiхнуўся. Менавiта гэтая беспакараная блазенская ўсмешка штурханула Крывiцкага да тэлефона. Ён быў злы на ўвесь свет i, калi са слухаўкi пачуўся разважлiвы барытон Астроўскага, не павiтаўшыся, адным духам выпалiў:
– Гэта Крывiцкi. Так працаваць не магу, прашу дазволу на сустрэчу.
Ён хацеў крыху патлумачыць прычыну незапланаванага спаткання, але Астроўскi паспешлiва перапынiў:
– Буду на Пугачоўскай а дваццаць другой гадзiне…
Маёр Астроўскi выглядаў стомленым i старэйшым за свае сорак два гады. Невысокi, удумлiвы, ён насiў кароткiя, пад вожык валасы, меў няправiльнай формы нос, перабiты кастэтам гадоў пятнаццаць таму, калi затрымлiваў рабаўнiка. Прычоска i нос надавалi яму выгляд суровага i непрыступнага чалавека. Апошнiя днi ён не адчуваў звычайных яго характару ўпэўненасцi i душэўнай раўнавагi, з’явiлiся незразумелыя падазронасць i насцярожанасць пры прыняццi самых звычайных i простых рашэнняў. Астроўскi разумеў, што гэтая нервовая ўзбуджанасць, незадаволенасць, якая часцяком пераходзiла ў апатыю, невыпадковыя. Усё пачалося з таго моманту, калi ён узначалiў групу па раскрыццi забойства капiтана Бусла. Першае, што ён зрабiў, – пазнаёмiўся з крымiнальнымi справамi, якiмi займаўся капiтан. Прачытаўшы пра спробу крадзяжу наркотыкаў з фармацэўтычнай фабрыкi, пра забойства ў бальнiцы шафёра Кузаўкова, паспешлiвы арышт раней судзiмага Скакуна па мянушцы Князь, Астроўскi не сумняваўся, што менавiта на гэтай справе паслiзнуўся Бусел. Было не ўсё ясна з чалавекам, якi тэлефанаваў капiтану. Ён пасля смерцi Бусла нiчым пра сябе не нагадаў, як скрозь зямлю правалiўся. Адсюль i думка: а цi не спецыяльна ён так рабiў? Чаму невядомы, цi, як яго ахрысцiў капiтан, «добраахвотнiк», выбраў менавiта Бусла? Чаму не пракурора, не суддзю? I потым, не зусiм зразумелая паспешлiвасць, з якой Бусел затрымаў Князя, i ягоная ўпэўненасць, нават перакананасць у дачыненнi Скакуна да забойства Кузаўкова. Капiтан – сышчык вопытны, давяраць на ўсе сто працэнтаў «добраахвотнiку» не мог. Значыць, было нешта яшчэ, чаго ў рапартах Бусла няма. У Князя алiбi створана самой мiлiцыяй: у ноч забойства быў затрыманы ў п’яным стане на вакзале i змешчаны ў выцвярэзнiк. Ён, канечне, атрымае сваё за захоўванне зброi, але ж у раскрыццi забойства шафёра фармацэўтычнай фабрыкi i капiтана Бусла анiякiх зачэпак. I яшчэ адна акалiчнасць устрывожыла Астроўскага. На фармацэўтычную фабрыку ён накiраваў лепшых агентаў. Яны мелi неабходную адукацыю, добра складзеныя легенды, але на трэцi дзень адзiн «выпадкова» трапiў пад электракару i зламаў нагу, другi ў абедзенны перапынак выпiў бутэльку кефiру i з цяжкiм атручваннем быў дастаўлены ў бальнiцу. Канечне, усё выглядала праўдзiва, толькi Астроўскi зразумеў, што агенты рассакрэчаны i яшчэ добра адкруцiлiся, раз засталiся жывыя. I яшчэ ён зразумеў, што працуе ў правiльным накiрунку: як толькi знойдзе забойцу шафёра i тых, хто гэта задумаў, стануць вядомыя i забойцы капiтана Бусла. Хоць цяпер раскрыццём забойства Кузаўкова займаюцца iншыя людзi, маёр вырашыў весцi паралельнае следства. Але пра гэта нiхто не павiнен ведаць, ляпсус з агентамi на фармацэўтычнай фабрыцы – вельмi наглядны i не даравальны таму прыклад. Iдэя накiраваць на гарадскi кiрмаш свайго чалавека, прафесiйнага сышчыка, узнiкла не адразу. Маёр не надта спадзяваўся на поспех, але трэба было рызыкаваць. Па-першае, капiтан Бусел узгадваў у сваiх паперах кiрмаш, пра яго гаварыў «добраахвотнiк». Арыштаваны Князь таксама сцвярджаў, што купiў зброю на кiрмашы ў каўказцаў.
Астроўскi, седзячы ў кабiнеце начальнiка крымiнальнага вышуку горада палкоўнiка Качана, машынальна рабiў запiсы ў службовым блакноце. Iшло чарговае пасяджэнне, падводзiлiся вынiкi не так даўно праведзенай праверкi. Некаторыя ўставалi самi i давалi звесткi, пераканаўча спасылалiся на лiчбы. Прозвiшчы некаторых называлi, i тады пунсовыя маёры, падпалкоўнiкi таропка ўскоквалi i тлумачылi хiбы па сваiх накiрунках дзейнасцi. Астроўскi ведаў цану гэтым патрэбным для галачкi пасяджэнням. Каб ад таго, як сышчыкi валодаюць лiчбамi аб раскрытых i нераскрытых злачынствах i сапраўды паляпшалася раскрыццё, пэўна, усе толькi i займалiся б, што пасяджэннямi.
Думкi маёра былi скiраваны да гарадскога кiрмашу, да лейтэнанта Крывiцкага, якi, канечне ж, пачынае нервавацца, трацiць кантроль над сабой. Астроўскi здагадваўся пра прычыну неспакою Крывiцкага, нават быў упэўнены, што дакладна яе ведае. Упершыню ўбачыўшы лейтэнанта, хуткага, непаседлiвага халерыка, падумаў, што ён i двух дзён не вытрымае ад вымушанай бяздзейнасцi. Аж не, лейтэнант аказаўся з характарам, тыдзень цярплiва выконваў ягоны не зусiм ясны, а таму незразумелы загад «вывучаць кiрмаш». Праз тыдзень у Крывiцкага здалi нервы, але Астроўскi быў задаволены навiнамi, якiя чуў ад лейтэнанта. Усё гаварыла за тое, што ён, даверыўшыся лейтэнанту Мiрончыку, не памылiўся, Крывiцкi – той чалавек, якi патрэбен. Калi быць шчырым, не кожны сышчык здатны на ролю, якую выконвае Крывiцкi. Ён добра ўмее абагульняць, робiць правiльныя, лагiчныя высновы i, галоўнае, у яго iнтуiцыя на ліхадзеяў, а гэта не кожнаму дадзена.
