– О, Батыра менің қатарыма қосылайын деген бе? Бұл мен ойлағаннан да қызық болайын деп тұр, – деп алақандарын бір-біріне ысқылады.

– Ендігі іс-әрекетіміз не болмақ? – деді Батыра.

– Мен білмеймін, ол жағын әлі ойластырған жоқпын, алайда бірінші біз мына бас сүйектің, нақты кімге тиесілі екенін анықтауымыз керек, сосын мына қораптың ішінде не бар – соны білуіміз керек, ал оны білу үшін біз Тұмандыға қайта барып, мұнараны толықтай қарап шығуға тура келеді.

– Сонда сен Тұмандыға өзің бармақсың ба? – деді Батыра.

– Жоқ, әрине, онда мен тағы да адам жіберемін, бұл жолы – біреу, екеу емес, бір топ. Тұмандыға барып, мұнараның басқа бөлігінде не бар екенін анықтап қайтады, мүмкін бір дәйек тауып қалармыз, ал біз мұнда қалып, ханға неліктен ерекше балалар керек болғанын, сонымен қатар біздің сарбаздардың Тұмандыда не іздеп жүргенін анықтау қажет.

– Бірақ қалай? – деді Батыра.

– Ол жағын маған ойлану қажет, бізге нақты жоспар керек, қаланың тұрақты сарбаздары балалар жайлы бірдеңе білуі керек, сонымен қатар жаңадан келген дәрігерлер мен сарбаздар біледі деп ойлаймын, алайда оларды осы жағдайға дайындаған сияқты, сол себепті олардың бізге балалар жайлы айтуы екіталай.

– Мүмкін оларға алтын беріп көрерміз.

– Жоқ, олардың оған келісетініне күмәнім бар.

– Неге?

– Сен олардың бірімен сөйлесіп көргенсің бе? – деді Ерұлан Батыраға көздерін сығырайта.

– Жоқ, не болды?

– Сөйлессең байқайтын едің, олардың құдды саналарын улағандай, қалай түсіндірсем екен… – деп Ерұлан кішкене кідірді де, – олар тірі қуыршақ сияқты біртүрлі, бүгін таңертеңгісін мен сарайға келгенде, дәрігерлердің сөйлесіп отырғандығын байқадым, біздің тілде емес, басқа бейтаныс тілде, сол себепті олардың әнгімесін сыртынан тыңдап ештеңе біле алмадым, ал егер олардан балалар жайлы сұрайтын болсақ, онда бізді не күтіп тұрғанын айта алмаймын, бірақ ақыры жаманшылықпен аяқталатынын сезіп тұрмын. Енді сен Датпен жақын араласуың керек, сен оның сеніміне кіріп, одан барлығын біліп алуыңа болады.

– Білесің ғой менің онымен дұрыс араласпайтынымды.

– Енді араласуыңа тура келеді.

– Сен білмейтін шығарсың, бірақ Дат ешкімге сенбейді, оның сеніміне кіру өте қиын, оған көп уақыт кетеді және мен оның біреумен етене араласқанын көрген емеспін, – деді Батыра қастарын көтере.

– Амалын табуымыз қажет, онда біз оның жұмыс орнын ақтарып көрсек, бірдеңе тауып қалармыз.

– Енді бұл ойыңмен келісемін, бірақ бұл өте қауіпті, – деді Батыра. Екеуінің арасында тыныштық орнады, сосын Батыра:

– Маған бір ой келген сияқты, – деді ол Ерұланға.

– Иә, айта бер.

– Бірақ оған сенің жасап шығарған қаруың қажет.

– Оның мұнда қатысы қанша?

– Мені тыңда, біз Датқа жаңадан қару ойлап таптық деп, оған сенің қаруыңды көрсетеміз, яғни қаладан алып шығып, оған көрсетілім ұйымдастырамыз, ол қалада жоқ болған кезде менің адамым оның шатырын тексеріп, басқа қолбасшылардан келген жазбаларды көшіріп алады, ал Дат қайта оралған кезде, оның қағаздары орнында, ештеңе жоғалмаған; ешқандай күдік болмайды, – деді Батыра жымия.

– Иә, тырысып көруге болады, бірақ бұл керемет ой деп айта алмаймын.

– Тырысып көру қажет, – деп ол Ерұланға басын изей сөйледі, – онда мен барайын, маған кету керек, менің негізі мұнда болмауым тиіс, – деп Батыра сыбырлай сөйледі.

– Неге? – деді Ерұлан.

– Оны саған кейін айтам, – деп орнынан тұрып еді.

– Батыра! – деп Ерұлан оны тоқтатты.

– Иә.

– Мен саған тағы бір дүние айтуым керек, – деді. Ерұланның жүзі жабырқаулы көрінді.

– Тыңдап тұрмын, – деп ол орындыққа қайта жайғасты.

– Мен Бабадүрдің кітабынан бір дүние таптым: ол адамдар мен жануарлар, жалпы осы әлемдегі тіршілік иелерінің өмірі бес жылға қысқарғаны жөнінде жазған. Сонымен қатар тағы үстемділердің ұзақ ғұмырын зерттеген ғалымдардың белгісіз себептермен жоғалып немесе ажал құшатынын жазған.

– Түсінбедім! – деді ол жүзі бозара.

– Қысқаша айтқанда, әлемдегі барлық тіршілік иелерінің өмірі соңғы сексен бес жылда бес жылға қысқарған. Сонымен қатар билеушілердің өмірін зерттеген ғалымдар қаза болған.

– Бабадүр себебін жазды деп айтшы, – деді Батыра

– Өкінішке орай жоқ, себебін жазбаған, мүмкін қорыққан шығар, мүмкін жазған – мен түсінбеген болармын.

– Бұл енді мүлде түсініксіз.

– Мен оның шындықты жазғанына шүбәм жоқ, – деді Ерұлан.

– Қорқынышты жаңалық екен.

– Иә, қорқынышты, – деп ол кішкене кідірді, – жарайды сені ұстамайын, кездескенше, абай бол! – деп екеуі қол алыса қоштасып, Батыра кітапханадан жылдам шығып кетті.

Ерұлан кітапханасында қалып, Ескендір Торғынның кітабындағы руналарды қарады, екі қатар жазылған рунаның жанында аудармасы болды, дегенмен Торғынның кітабы адамдардың ежелгі тілінде жазылғандықтан, Ерұланға аударманы аударуға тура келді. Ол жұмысты аяқтады, ондағы рунаның мағынасы: «Өмір – ол ұлы сый, ал оны жоғалту – ұлы қасірет»

– Өмір – ол ұлы сый, ал оны жоғалту – ұлы қасірет, – деп Ерұлан бірнеше рет қайталады, – бұл нені білдіреді? – деп ойлана сөйледі. Ол тағы да басқа дәйектерді табу үшін кітапты толықтай ақтаруға кірісті.

Ерұланның кітапты мұқият оқып шығуына бірнеше күн уақыт кетті, алайда ол осы уақыт арасында қораптың ішінде не бар екендігі жайында ешқандай дәйек кездестірмеді, тіпті қорапты қалай ашуға болатыны жөнінде жазылмаған, оның қолында тек қорап сыртындағы аударма ғана болды.

Арада екі апта өтті, бірақ Батыра сол күйі келген жоқ. Ерұланның қорқынышты түстері де басылар емес, оларды күнде көрді. Сұлудың да босанатын уақыты жақындап, оған зиянын тигізуден қорқып, Ерұлан өзін кітапханасына жауып алды. Тек анда-санда ғана Сұлудың жағдайын білу үшін шығып тұрды.

Ол таң атқанға дейін кезекті кітапты қарады, қорап пен бас сүйек әдеттегідей үстел үстінде жатты. Ерұланның дұрыс ұйықтамағанына жиырма шақты күн болса да, ол өзінен шаршау сезінген жоқ. Бүкірейіп отырғаннан белі ауырған соң, кітапты шетке қойып, орнынан тұра керілді, кенеттен қораптағы руналары ақшыл жасыл түсті сәуле шашып, сәуле біртіндеп үлкейе бастады, кішкенеден кейін қорапты толықтай ашық жасыл түс көмкерді, не болғанын түсінбеген Ерұлан бірнеше қадам артқа шегінді. Сол сәтте есікке біреу асыға келіп, оны қатты соқты.

– Мырза! Мырза! Осындасыз ба? – деген қызметшінің жан ұшырған айқайы естілді.

– Иә-иә, қазір, – деп сасқалақтағанынан не істерін білмей, үстіндегі киімін шешіп, оны қорапқа жапты да, есікке қарай жүгірді.

– Не болып қалды? – деді ол есікті аша.

– Сұлу ханым… Сұлу ханым… – деп қызметші ентіге сөйлейді, арғы жақтан Сұлудың айқайлаған дауысы естілді.

– Сұлуға не болды? – деп, ол Сұлуға қарай жүгіре кетті.

– Ол… босанып жатыр… – деп қызметші Ерұланның соңынан айқайлады.

Ерұлан Сұлу жатқан бөлмеге жүгіріп, бөлменің жанына жақындаған сайын, Сұлудың шыңғырған дауысы қатты естіле түсті. Есікті ашып ішке кірмек болғаны сол еді, ішінен дәрігер оны сыртқа итеріп шығарып:

– Сіз сыртта күтіңіз, қалғаны біздің жұмысымыз, – деп есікті Ерұланның алдында тарс жапты.

Ерұлан сыртта, іштен шыққан Сұлудың айқайын естіп, өзін қоярға жер таппай, ары-бері жылдам жүріп, баспалдақпен ақырын сарайдың ауласына түсті. Ол қобалжығаны соншалықты, қораптың жарқырағанын да ұмытып кетті. Қарсы алдында тұрған тауға қарады. Жаңадан атып келе жатқан таңның нұры, қып-қызыл бола таудың төбесінен шашылды. Жүзіне соққан салқын таза ауамен терең тыныс алып, өзінің қобалжуын басуға тырысты. «Барлығы дұрыс болады, барлығы дұрыс болады» деп іштей өзіне қайталаумен болды. Осы сәтте оған баланың шыр етіп жылаған үні естілді.