Хәтмулла бабайның сүзләре дә матур, тавышы да ягымлы иде. Тәнзилә үзенең ничек елап җибәргәнен дә сизми калды. Һәм мышкылдый-мышкылдый урам буйлап китте.

Ул еламый тагын кем еласын инде. Әтисен кыйный-кыйный кайдадыр алып киттеләр, әнисе капка алдында үксеп калды, үзенең башы күпкән, аягы шешкән, күңеленә төер утырган. Көтмәгәндә-уйламаганда башына ишелеп төшкән шушы хәлләргә еламыйча ничек түзеп булсын. Ун яшь кенә ич әле аңа. Ун да тулып җитмәгән.

5

"Югалтып торма, кызым. Мин тиздән кайтып җитәрмен", – дип китсә дә әтисе кайтмады. Әнисенең өзгәләнүләренә караганда, ул тиз генә кайтмаячак иде. Хәер, Тәнзилә үзе дә күрде ич аның кемнәр кулына эләгүен. Авылдан чыкканчы ук кыйный башлаганнар икән, үз ояларына алып кайткач, бернидән дә тайчынып тормыйлар инде. Боларны уйласаң, шулкадәр кыен була, тамакка төер, күзгә яшь тыгыла. Үзеңне бөтен галәмдә берьялгыз, яклаучысыз калгандай хис итәсең.

Хәер, ялгызлык хистә генә түгел иде. Тәнзиләнең ахирәтләре дә бераз читләшә башлады. Әтисе китеп бөтен эш үзләренә өелеп калгач, кызның буш вакыты бик булмады да. Сирәк-саяк уйнарга чыккан вакытларында, ул килеп бераз тору белән ахирәтләре ниндидер сәбәпләр табып таралышып бетә икән бит. Кызның әле моңа игътибар иткәне юк иде. Бер мәлне әнисе зарланып алды:

– И, кызым… Икебез генә калдык хәзер… – диде ул Тәнзиләнең чәчләреннән сыйпап, – Ахирәтләрнең дә килгәне юк, күршеләр дә керми башлады. Үзем керсәм дә йөзләрен читкә боралар.

Менә шунда игътибар итте Тәнзилә. Аның ахирәтләре дә гел йөзләрен читкә бора икән бит. Үзе аларны эзләп өйләренә барган чакларда да әниләре тизрәк озатып җибәрергә ашыга:

– Эшләре күп әле аның, уенга чыга алмый, бар өеңә кайт, – диләр.

Барсына да Тәнзиләнең әтисен алып китүләре сәбәпче икән. Әллә аралашырга куркалар, әллә чынлап та дошман гаиләсе дип уйлыйлар. Алай да, болай да булырга мөмкин инде. Өстәвенә, әнисен көн аралаш диярлек кәнсәләргә чакыртып сорау алалар. Сиздермәскә тырышса да ул аннан хәлсезләнеп, төшенкелеккә бирелеп кайта. Ничек кенә булмасын, ялгызлык чынбарлыкта иде.

Ә бер көнне ишекне тибеп ачып өч кеше килеп керде. Күн курткадан булсалар да барыбер әтисен алып киткән кешеләр төркеменнән иде болар. Берсе әнисенең исем-фамилиясен сорады. Бу Тәнзиләгә хәтта кызык булып тоелды, кайда икәнен белеп килгән бит инде, нәрсәсен сорап торырга? Тик ул елмая алмады. Килүчеләр усал, катгый иде. Берсе шундук:

– Нәрсә белән шөгыльләнәсез? Советка каршы эшлисезме? – дип өйне әйләнеп чыкты.

– Гомердә дә каршы булганыбыз юк, – дип акланды әнисе, – Алла сакласын…

– Алла сакламый, – дип кистерде килүче, – Ә сез аллага ышанасызмы?

Әнисе ни әйтергә белми төртелеп калды. Тик килүче катгый иде:

– Аллага ышанасызмы?

Тәнзилә әнисенең аллага ышануын, кеше-кара күрмәгән чакларда дога укуын белә иде. Шул ук вакытта ул күн курткалы бәндәләрнең дога укыган кешеләрне яратмаганлыгын да аңлый. "Алла сакласын", – дип юкка ычкындырды әнисе. Болар алдында алай ярамый иде. Хәзер, әнә, ни әйтергә белми аптырап тора.

– Ышанасыңмы аллага? – дип җикерде килүче.

Әнисе дәшмәде.

– Ярый, без әле бу хакта иркенләп сөйләшербез, – дип ысылдады килүче һәм иптәшләренә борылды, – Тентегез, бер нәрсәне дә читтә калдырмагыз!

Тентүчеләр өйнең астын-өскә китерде. Әтисенең киемнәрен, әнисенең күлмәклек ситсыларын, өйдәге китапларны, арурак савыт сабаларны капчыкларга тутырып алып чыгып киттеләр. Әнисе:

– Тимәгез. Совет властенә савыт-саба да дошман түгелдер ич, – диюенә килүчеләрнең башлыгы көлеп кенә җавап бирде:

– Ха-ха-ха! – Һәм ул җитди, кырыс, усал, котсыз кыяфәткә керә барды да әнисенең каршысына, терәлә язып ук, килеп басты:

– Тиздән сезгә боларның берсе дә кирәкмәячәк, – дип ысылдады.

Әнисе бүтән сүз әйтмәде. Бары тик тентүчеләр киткәч кенә исәңгерәп калган шикелле караватка килеп утырды да кычкырып елап җибәрде.

Тентүдән соң берничә көн үтүгә, әнисе эштән исерек абыйлар шикелле алпан-тилпән атлап кайтып керде. Аны күрүгә Тәнзилә куркып китте. Йөзе шиңгән бәрәңге шикелле җыерылып төссезләнеп калган. Иреннәре күгәргән. Күзләрендә – бушлык. Алар сиңа карыйлар һәм бернәрсә дә күрмиләрдер сыман. Пыяла шикелле. Куллары җиңелчә дерелди.

– Әни, – дип кочаклап алды аны кыз, – Әни… Нәрсә булды? Авырыйсыңмы әллә?

Әнисе караватка барып утырды да билгесезлеккә төбәлеп тын калды. Шул килеш озак утырды. Кызы ничек кенә өзгәләнсә дә берни дип тә җавап бирмәде. Кыймшанып та карамады. Озак утырды. Ярты мәңгелек узгач кына битараф тавыш белән:

– Эштән кудылар, – дип куйды, – Боҗра кысыла, кызым.

Тәнзилә ул төндә үзәк өзгеч тавышка уянып китте. Кайдан ишетелә икән дип беркавем тыңлап ятты. Әнисе иде бу. Кыз шәмгә ут алды да карават янына килде. Әнисе капланып яткан да сулкылдый:

– И, ходаем, ниләргә шулкадәр җәзалыйсың? Үзебезне кырау кебек кырдың инде. Ичмасам, баламны бәхетле ит.

Тәнзилә сак кына аның башыннан сыйпады:

– Әни

Әнисе аны ишетмәде.

– Әни! – кыз катырак эндәште.

Әнисе җавап бирмәде, бары тик елавыннан туктап чалкан әйләнеп ятты да еш-еш сулый, ыңгыраша башлады. Кыз аңа әндәшергә дип авызын ачкан җиреннән катып калды. Әнисенең күзләре йомык, ябык керфекләре арасыннан яшь саркыла. Тәнзилә башта берни аңламыйча торды, аңлагач үзенең дә күзләренә яшь эркелде. Әни! Ул төшендә елый иде.

Бик сиздермәскә тырышса да әнисе күз алдында кечерәеп, төссезләнеп калды. Өйдәге эшләргә дә кулы бармады бугай, эшләсә дә элекедәй дәртләнеп түгел, ә кирәк булган өчен генә эшләде. Ашауга да исе китмәде. Бары тик Тәнзиләгә генә игътибары артты, иркәләде, назлады. Бер дә юктан гына кочаклап алды, чәчләреннән сыйпады. Тәмлерәк ризык булса, кызын сыйларга тырышты. Ара-тирә моңланып, җырлап та алды. Монсы кызга гаҗәп тоелды, моңа кадәр әнисенең җырлавын ишеткәне юк иде бугай. Һәрхәлдә, ул аны шундый матур тавышлыдыр дип башына да китерми иде.

Ә бер төндә ишек шакыдылар. Алар лампага ут алдылар да бер мәлгә тынып калдылар. Ишек кагу тагын кабатланды. Тагын… Торган саен ул катырак, түземсезрәк булып ишетелде. Тәнзиләнең башында шатлыклы уй ялтлап китте: "Әти кайтты!" Моңа куәт биреп тышта ирләр тавышы ишетелде. Сүзе аңлашылмады, тик ирләр тавышы икәне билгеле иде. Тәнзилә сикереп торып ишеккә ташланды. Калтыранган куллары белән келәне ычкындырды. Ишектә күренгән ир-атны ул кочаклап алырга әзер иде. Әти!..

Ләкин ишектән узган ир-ат аны пордымсыз гына читкә этәрде дә өйгә үтте. Аның артыннан тагын ике ир иярде. Болар да кызга илтифат итеп тормадылар.

– Нигә ачмыйсыз? – дигән тавыш ишетелде өй эченнән, – Ни белән шөгыльләнәсез?

– Йоклый идек, – диде әнисе.

– Җыеныгыз! – дип боерды алдан кергән ир, – Вакыт җитте.

Бу сүздән әнисе бераз аптырап калды. Әле анда, әле монда барып тотынды. Шул рәвешле бераз тинтерәгәч, ашыга-ашыга киенә башлады.

– Туктале, барсы да әзер иде бит… Төенчегем кайда иде соң әле… – дип пышылдады үзе.

– Баланы да әзерләгез! – дип боерды ир.

Күрер күзгә кечкенә булып тоелса да Тәнзилә инде бала түгел иде. Ул хәзер күп нәрсәләрне аңлый, күпне белә. Шуңа әнисенең өлгерүен көтеп тормыйча үзе киенә башлады.

– Җылырак киенегез, – диде керүчеләрнең берсе, – Алмаш киемнәр дә алыгыз.

– Әзерләп куйдым барсын да… – Әнисенең тавышы аклангандайрак чыкты, – Менә монда аз гына икмәк калган иде, аны да алсам ярыймы?

Керүчеләрнең берсе баш какты.

– Ярый, алыгыз. Баланы хәзер үк ашатсагыз да була.

Әнисе нәрсәнедер исенә төшергәндәй:

– Ә… әйе, шул… – дип Тәнзиләгә икмәк сузды.

Кызның тамагы бик тук түгел иде. Соңгы вакытта ризык ягы начарайды. Әтисен алып киткәннән бирле туйганчы ашаганы юк. Әмма аның тамагыннан ризык үтмәде. Әлеге кешеләрнең төн уртасында килеп, кайдадыр алып китәргә маташулары барсын да оныттырды.

– Әни, кайда барабыз?

Әнисе аның аркасыннан какты:

– Белмим әле, кызым… Син аша, аша…

Тәнзилә кулындагы икмәкнең яртысын әнисенә бүлеп бирде.