- Сумесны ўдзел насельніцтва і ваеннапалонных у вайсковых дзеяньнях — гэта катэгарычнае патрабаваньне арміі, яго выкананьне будзе мець вырашальнае значэньне для перамогі;
- Для рэалізацыі загаду фюрэра аб мабілізацыі больш за паўмільёна расейцаў, украінцаў і інш. у якасьці добраахвотных памочнікаў для войска неабходна прыняць адпаведныя палітычныя захады, якія мелі б беспасярэдні дадатны вынік;
- Для гэтага абшару прымальны толькі адзін лёзунг: яго народы — нашы саюзьнікі па барацьбе з саветамі, і трэба спагадліва дазволіць ім весьці ўласнае жыцьцё з усімі неабходнымі гаспадарчымі і палітычнымі вынікамі.
На пачатку лютага 1943 г. Розэнбэрг растлумачыў Гітлеру свае ідэі, ужо падтрыманыя Вэрмахтам і бэрлінскімі палітычнымі коламі. У прыватнасьці, ён прапанаваў ліквідаваць райхскамісарыят Остлянд, а замест яго ўтварыць у Літве, Латвіі і Эстоніі ўласныя ўрады і адміністрацыю. Беларусь як самастойная адміністрацыйная адзінка павінна была беспасярэдне падпарадкавацца ОМі. На землях, якія да 17.9.1939 г. уваходзілі ў склад СССР, Розэнбэрг меркаваў арганізаваць нацыянальныя прадстаўніцтвы (камітэты), якія зь цягам часу маглі б пераняць на сябе функцыі самакіраваньня. Пад беспасярэднім уражаньнем сталінградзкага разгрому, адступленьня з Каўказу і іншых паўднёвых тэрыторый СССР, росту партызанскага руху ў франтавых тылах Гітлер ня стаў прынцыпова пярэчыць прапановам Розэнбэрга і даручыў яму іх канкрэтную распрацоўку. У гэты час ён быў гатовы пагадзіцца на абмежаваную палітычную аўтаномію прыбалтыйскіх краін, а таксама на пэўнае палітычнае супрацоўніцтва і далейшыя гаспадарчыя саступкі на ўсходзе.
Гэта неабходна было зрабіць таксама ў сувязі з крытыкай, якая ўсё часьцей і гучней лілася ў адрас нямецкай усходняй палітыкі і нараджалася нават там, дзе менш за ўсё можна было яе чакаць, а менавіта — у кіраўніцкіх колах СС. 9.3.1943 г. Готлаб Бэргер, шэф Галоўнай управы СС, пісаў Гімлеру:
На маю думку, безумоўнай памылкаю як у Остляндзе, так і на Ўкраіне, было тое, што мы накінуліся на гэтыя народы, быццам галодныя і ўбогія жабракі. Было б цалкам дастаткова, каб мы адразу прызналі права на дробную і сярэднюю ўласнасьць, а пазьней, спраўдзіўшы вынікі, — і на буйную, і пры гэтым пазьбеглі б цяперашняй абыякавасьці і нават варожасьці народаў, якія некалі віталі нас як сваіх вызваліцеляў.
Бэргер пацэліў трапна — ён выкрыў самую сутнасьць гімлераўскай палітыкі анямечваньня, якая грунтавалася на засяленьні часткі акупаваных усходніх земляў асаднікамі — кроўнымі немцамі. Тут варта далучыць яшчэ адзін факт: у пачатку 1943 г. Гітлер выдаў дэкрэт, у якім было загадана цалкам адмовіцца ад падрыхтоўкі і плянаваньня «будучых мірных задач», асабліва — плянаў нямецкай калянізацыі на ўсходзе. У выніку, чарговы варыянт ГПО, распрацаваны Гетлінгам, аказаўся непатрэбным.[94]
Нямецкая прапаганда таксама загучала інакш. Згодна з дырэктывамі Гітлера, 15.2.1943 г. Гэбэльс накіраваў для ўсіх райхсьляйтэраў, гаўляйтэраў і прапагандысцкіх кіраўнікоў інструкцыю, дзе зазначалася, што ўсе краіны Эўропы, у тым ліку і ўсходнія, якія спрыялі перамозе Нямеччыны, павінны адчуваць у гэтым сваю зацікаўленасьць, таму забаранялася ў прамовах і ў друку гаварыць пра калянізацыю і эксплуатацыю ўсходніх тэрыторый і рэкамэндавалася замест гэтага вылучаць на першы плян пэрспэктывы іх адраджэньня пад нямецкім кіраўніцтвам.
Так, пад уплывам пагаршэньня ваеннага становішча Нямеччыны, а таксама пад націскам Розэнбэрга, Вэрмахту і іншых фактараў Гітлер вясною 1943 г. згадзіўся на пэўныя зьмены ўва ўсходняй палітыцы. «Новы курс», які так старанна пачала эксплуатаваць нямецкая прапаганда, выявіўся перш за ўсё ў тым, што пад наглядам СС было дазволена ствараць нацыянальныя вайсковыя часьці на Украіне (дывізія СС-Галіччына) і ў Літве і павялічыць ужо існыя ў Эстоніі і Латвіі. Тым ня менш Гітлер па-ранейшаму ня вельмі давяраў войскам Osttruppen, перш за ўсё з прычыны частага дэзерцірства ў іх шэрагах.
Пасьля некаторых ваганьняў што да палітычнага супрацоўніцтва з усходнімі народамі Гітлер вярнуўся на ранейшую, цьвёрдую пазыцыю. Магчыма, гэта адбывалася адначасова з ростам яго самаўпэўненасьці — акурат у той самы час фюрэр рыхтаваў новае наступленьне пад Курскам, што было, бадай, апошнім шанцам на перамогу Нямеччыны. Гітлер адхіліў ідэю стварэньня палітычных прадстаўніцтваў акупаваных народаў і арганізацыі пад іх наглядам нацыянальных вайсковых фармаваньняў. Сваю пазыцыю ў гэтым пытаньні ён сфармуляваў так:
Я не магу вызначаць пэрспэктыўных мэтаў, якія прадугледжваюць стварэньне незалежных ці аўтаномных дзяржаў. Дастаткова пачаць з так званай, я б сказаў, далучанай дзяржавы, а-ля Польшча, і скончыць дзяржавай незалежнай.
З гэтага выказваньня можна зразумець, што і летам 1943 г. Гітлер вагаўся наконт будучага палітычна-адміністрацыйнага статусу акупаваных усходніх народаў, ён згадваў нават аб іх незалежнасьці. Магчыма, пасьля ўсё яшчэ спадзяванай перамогі ён дапускаў варыянт пэўных дзяржаўных утварэньняў, залежных ад Нямеччыны, але вызначаць іх форму, ролю і значэньне ў «Новай Эўропе» яму хацелася цалкам самастойна як пераможцу, які ў сваіх рашэньнях ня мусіць прытрымлівацца ранейшых дэкларацыяў і абавязаньняў, дадзеных пад націскам часовых (на яго думку) ваенных няўдач. Ён жадаў аднабаковага даверу.
У нямецкай усходняй палітыцы Беларусь займала своеасаблівую пазыцыю — яе часам называлі «спэцыяльнай» (Sonderstellung). Прычын тут было некалькі. Па-першае, цывільная адміністрацыя не магла пераняць уладу на яе ўсходніх землях. Па-другое, партызанскі рух там так разросься, што перашкаджаў гаспадарчай эксплуатацыі і іншым захадам акупацыйных уладаў. І, нарэшце, па-трэцяе, на гэтай зямлі склаліся спэцыфічныя ўнутраныя абставіны: беларусы прымалі слабы ўдзел у арганізацыі «новага парадку»; у адрозьненьне ад Украіны і Прыбалтыкі тут было цяжка стварыць паліцыйныя батальёны і сапраўды нацыянальную адміністрацыю — немцы з большай ахвотай называлі яе «einheimische» (тутэйшая), чым «weissruthenische» (беларуская). Пры такой сытуацыі Беларусь чыніла немцам шмат гаспадарчых і адміністрацыйных клопатаў і, апрача таго, выклікала вялікія сумненьні наконт яе палітычнай будучыні. На думку бэрлінскіх палітыкаў, вырашэньне беларускага пытаньня, пра якое ў лістападзе 1941 г. згадваў «Deutsche Post aus dem Osten», на парозе 1943 г. мела ня большыя пэрспэктывы, чым на пачатку акупацыі.
Тым часам у ведамстве Гімлера таксама аслабла зацікаўленасьць у беларускім пытаньні. Відаць, у гэтым адыгралі сваю ролю шматмесячныя назіраньні паліцыі, а таксама няўдалыя спробы па беларусізацыі мясцовай адміністрацыі. У немалой ступені тут праявілася і асабістая непрыязнасьць Гімлера да Кубэ, які сваім умяшальніцтвам нарабіў нямала шкоды «добраму імю» СС. Таму ў студзені 1943 г., у час нарады ў ОМі, прадстаўнік Галоўнай управы бясьпекі штурмбанфюрэр СС Гуміч выказаў сумненьне,
ці варта ўвогуле імкнуцца і ўжо цяпер падтрымліваць станаўленьне беларускай нацыі, бо няма яшчэ рашэньня аб тым, што рабіць увогуле зь беларускай нацыяй. Ува ўсякім разе райхсфюрэр СС яшчэ ня мае яснасьці ў гэтай справе.
Розэнбэрг і яго супрацоўнікі таксама скептычна ставіліся да беларускага пытаньня. Праўда, 30.5.1942 г. у часе свайго візыту ў Менск ён запэўніваў, што нямецкае кіраўніцтва гатова падтрымаць намаганьні, накіраваныя на такое разьвіцьцё Беларусі, «каб яна стала назаўсёды моцнай і квітнеючай краінай — фарпостам нямецкага Райху», але гэтае выказваньне было разьлічана хутчэй за ўсё на прапагандысцкі эфэкт. На самай справе Розэнбэрг ня верыў у магчымасьць актывізаваць беларускі нацыяналізм. У сакавіку 1942 яго сувязны афіцэр пры стаўцы Гітлера, доктар Копэн, лічыў, што «беларусы — настолькі прымітыўныя, што прыдатныя толькі на тое, каб араць зямлю і гадаваць быдла». У колах ОМі Беларусь называлі «нацыянальным кактэйлем» або «папялушкай райхскамісарыяту Остлянд».
