— Мы некалі ў юнацтве, студэнтамі, любілі такую гульню ці не гульню: пыталіся іншы раз у якой сваёй сяброўкі: «Я цябе папрашу, абяцай, што зробіш», — пачала апавядаць класная, пабачыла маё маўклівае здзіўленне ў позірку, патлумачыла: — Ага, рызыкоўна, затое той, хто абяцаў і рабіў, меў права на такое самае штукарства. Зазвычай прасілі дробязі: збегаць у краму па хлеб, памыць падлогу, заварыць гарбату, прыбраць на стале. Дык вось, пагуляйма з табой у такую гульню, га? Ты мне паабяцаеш зрабіць тое, пра што я цябе папрашу?

— Я? — ажно прыпыніўся я ад неспадзеўкі. — Не разумею.

— А ты паабяцай, — усміхнулася класная. — Праўда, нічога страшнага...

— Ну. Добра, абяцаю зрабіць, — хмыкнуў я, трохі заінтрыгаваны.

— Выдатна. Ведаеш, Кір. Ага, буду зваць цябе так, як сябры, дык вось. Я цябе папрашу, каб ты больш ніколі ў школу не апранаў саколку ці балахон з выявай знака «Анархія».

— Ды, Зінаіда Мартынаўна, колькі можна! Каму так мазоліць вока тая літара А? — раззлаваўся я, бо столькі ўжо наслухаўся гэтых вымоў з-за сваіх цішотак! Здаецца ж, скончыліся нармальна ўсе размовы, — я не прапагандую непаслухмянства, я спакойна адгукаюся на нейкія патрэбныя школе ці класу даручэнні ад яе ж, класнай. Дык чаго яшчэ?

— Не злуйся, Кір, паслухай. То ўчора і сёння цябе не чапалі. А заўтра могуць зачапіць. Ці пазней. А я ведаю твой характар, ты ўмееш закусіць цуглі. І тады закончыцца непрыемнасцю. А я не хачу, каб такі, як ты, меў непрыемнасці, ды яшчэ праз нейкую выяву на саколцы, — памяркоўна даводзіла мне Зінаіда Мартынаўна.

— Я не разумею! Я не разумею, чаму ўчора і сёння — можна, а заўтра раптам будзе нельга! Заўтра прымаецца дзяржаўны закон аб забароне літары А? — распсіхаваўся я.

Класная нейкі час маўчала. Мы падышлі да прыпынку, я хацеў паставіць пакеты на лаўку, але яна папрасіла адысці далей, мабыць, хацела яшчэ нешта давесці. Мы адышліся, я паставіў ношку ў сівую траву ля тратуара.

— Ты і сапраўды такі гарачы, — ласкава ўсміхнулася Зінаіда Мартынаўна.

— Хай так, — насупіўся я. — Дрэнна?

— Так, дрэнна, — пасур'ёзнела яна. — І таму дрэнна, бо той, хто ведае, які ты, лёгка можа табой маніпуляваць. Ты і не здагадаешся, як будзеш рабіць патрэбнае яму. Ці ўжо зрабіў, — скончыла яна нечакана, і я ўздрыгнуў — пра што яна ведае? Адкуль? Было прыкра асэнсоўваць, ды я цяпер не мог прагнаць ад сябе адчуванне, што апошняя наша размова з Юрасём была сапраўды штучнай, загадзя запланаванай, бы Юрась дакладна ведаў, што я скажу, зраблю, як адрэагую. І вось цяпер пачуццё, што я павёўся, як лох, узмацнілася.

— Нармальна. Які ёсць, — буркнуў я.

— А чаму заўтра нельга? — класная вярнулася да тэмы саколак з анархіяй. — Ды таму, дарагі Кір, з заўтрашняга дня цябе некаму будзе бараніць перад дырэктарам. З заўтрашняга дня я не буду ў школе.

Я маўчаў. Значыць, не падалося. Значыць, апошняя незвычайная класная гадзіна з прыпавесцямі — зусім не выпадковасць. Яна насамрэч глядзела на кожнага з нас, развітваючыся.

— З-за вашай маці? — нарэшце ціха спытаўся я.

— Так. Ёй горш, наняць некага нельга — яна застаецца ў адносным спакоі, калі з ёй толькі я. Пакідаць яе адну на цэлы дзень небяспечна. Хоць і газ, і вада даўно перакрываюцца ў адмысловых месцах, пра якія яна не ведае. Ды ад усяго не ўберажэшся. Так, Кір. Больш я не настаўніца, я — даглядаю маці.

— Прабачце, Зінаіда Мартынаўна. Маці ваша такая хворая, дык чаму.

— Чаму яна дома, а не ў лякарні? — сама скончыла маё непрыемнае пытанне класная. — Бо маці. У яе бываюць і гадзіны, і нават дні прасвятленняў, няхай сабе ўсё радзей і радзей. І тады яна цешыцца жыццю, сонцу, мне, як дачцэ. І плача. І просіць, каб я здала яе ў вар'ятню, каб наладжвала сваё асабістае жыццё. Прабач, што расказваю табе гэта, але ж ты так шмат даведаўся. неспадзявана. Не, мама будзе са мной. Пакуль я ёй патрэбная.

— А каго нам прызначаць на ваша месца?

— Як нічога не зменіцца, дык Антося Сямёнавіча.

— Тады нармальна, — кіўнуў я. — Яго ўвесь клас запаважаў.

— Вось і добра. Неўзабаве мой аўтобус. Дык ты абяцаеш?

— Не змагу, Зінаіда Мартынаўна, — насамрэч з сумам уздыхнуў я. Кашулі насіць ніяк не прывыкну, адно саколкі. А на ўсіх саколках выява «А». Набіў праз трафарэт. Вось.

— А я ведала, — раптам усміхнулася пераможна класная. — І таму.

Яна пакапалася ў адной з торбаў і выцягнула пакунак.

— Вазьмі, калі ласка. Твой колер і твой памер. Вазьмі. як падзяку і на памяць.

Я аслупянеў, узнікла адно жаданне — бегчы адсюль.

— Ды я. Я не вазьму! Навошта? Якая падзяка?

— За той вечар.

— А я прычым? То Ядвіся!

— Яна сказала, што без цябе нічога ў яе не атрымалася б. Ты — яе каталізатар.

— Які яшчэ каталізатар? Вы выдумляеце рознае! — разгубіўся я, наважваючыся вось зараз жа пайсці.

— Чакай, Кір. — класная кранулася маёй рукі. — Калі ласка. Не крыўдзі мяне. Гэта толькі наша з табой справа. А я. я буду ведаць, што і аддзячыла табе, дарэчы, і за тваю ролю ў фільме, за твае прыдумкі. Так, мне ўсё апавялі, як было. Вы зрабілі не проста фільм, вы з'ядналі клас. Вазьмі, Кір, я буду упэўнена, што я зрабіла ўсё, каб ты быў у бяспецы. хоць некалькі першых дзён без мяне.

І я ўзяў пакунак з нечым шэрым. Саколка.

— Вось. Дзякуй табе за ўсё яшчэ раз. І скажу на развітанне, ты ўжо выбачай: за сваё трэба змагацца. За ўсё сваё — за цацкі, за рэчы, і пагатоў — за пачуцці. Маўчы, маўчы. я ўсё, ці амаль усё, ведаю, бо бачу і чую. Гарачым быць не так і страшна, ды варта памятаць, Кір: хлеб нельга рэзаць гарачым нажом. Аб адным хачу перасцерагчы: каханню не патрабуюцца тлумачэнні, каханне патрабуе ўчынкаў і спраў. Усё, не крыўдуй, калі ласка. Вунь аўтобус. Хай будзе ў цябе ўсё добра.

Ніколі яшчэ горад не падаваўся мне такім варожым. такой пачварай, якой напляваць на людзей, на іх лёсы! Яна, гэтая пачвара, хапае жыхароў сотнямі сваімі пашчамі-вуліцамі, яна малоціць іх ва ўстановах, у школах, на прадпрыемствах, а далей яны, сжаваныя і пацёртыя, брыдуць у свае норы, несучы на сабе адчай і прыкрасць дня, лезуць пад душ, думаюць, спадзяюцца, гарачая вада змые іх, і лічаць, так адбываецца, гатуюць есці, садзяцца перад тэлевізарам, а адтуль тая ж пачвара пачынае нагружаць іх мазгі лёгкім наркотыкам уласнай бяспекі, паказваючы жахі ды злыбеды ў іншых краінах, у іншых гарадах, у іншых, далёкіх людзей, закалыхваючы свядомасць і выключаючы цалкам жаданне бачыць — бачыць так, як казала Зінаіда Мартынаўна: аналізаваць, параўноўваць, шукаць. Абы яны, людзі, не западозрылі ў ім, горадзе, той пачвары.

Вечарам пачаліся тэлефанаванні. Спачатку Ромка — пачаў так бадзёра, маўляў, я — крэатыўна мыслю, а ў яго ёсць яшчэ адна задумка — алея выпускнікоў ля школы! Акурат ёсць пустое месца, дык от няблага было б прыдумаць які сцэнар, рытуал. Я мякка запярэчыў: ёсць ідэя алеі — навошта сцэнар? Дырэктарка ўсё патлумачыць і інструктаж па тэхніцы бяспецы прачытае перад тым, як выдасць па рыдлёўцы. Ромка не адставаў, я спыніў яго і сказаў, што мне лянота. І адключыўся. Потым патэлефанаваў Ігнат. Сказаў, што яны знайшлі цудоўную пляцоўку для паркура — зачынілі нейкі завод невялікі, яны з сябрамі адшукалі ход. Там неверагодна цікава! Калі я згодзен — то можна заўтра паспрабаваць. Падзякаваў Ігнату, але паркур — не маё. Так, і цікава, і захапляльна, калі хлопцы паказвалі відэазапісы, ды ахвоты самому вось так паскакаць па лесвіцах і пераходах ніколі не ўзнікала. Яшчэ — Міхал Вакульчык. Я ўжо не здзівіўся і адразу спытаў: якія ў яго прапановы? Міхал стаў распавядаць, як захапіўся відэа падчас працы над фільмам, загарэўся яшчэ нешта стварыць, мо ёсць ідэя якога фільма? Стась гатовы напісаць тэкст, але ж каб тэму... І Міхал паабяцаў паказаць, як крута працаваць у відэарэдактары, якія клёвыя сцэны можна рабіць, і калі я згодны — ён можа навучыць. Не было ніякай ідэі. Я быў не згодны.

Ядвіся не патэлефанавала.

На першы ўрок разам з матэматычкай Ганнай Тодараўнай зайшла завуч Наталля Іванаўна. Па ўсім, не ў гуморы. Бо прывіталася суха і адразу ж пачала казаць па справе: