— Грошы ў яго самога можна паглядзець, — нясмела прапанаваў Уладзя. — І тэлефон зірнуць.
Я зразумеў, што мая чарга нешта рабіць, — і палез па кішэнях фізіка. Дастаў партманет і працягнуў Ядвісі. Тэлефон быў не заблакаваны паролем. — Што глядзець?
— Глядзі апошнія выклікі. Мо там маці ёсць. — падказаў Уладзя.
— Адно раніцай адзін званок быў — «Каханая». Тэліць?
— Тэлефануй!
Яшчэ ішоў выклік, а недзе ў падсвядомасці прагучалі словы, якія я чуў сёння, многія чулі, якія мусілі мне падказаць.
— Алё!
Як жа не пазнаць гэты нервовы, узбуджаны голас! Але ж не адключацца.
— Зінаіда Мартынаўна, выбачайце, калі ласка, гэта Кір. Вяргейчык гэта.
— Што здарылася?
Тут я зразумеў, колькі трывогі і болю можна ўкласці ў адно пытанне з двух слоў.
— Нічога не здарылася, — як мог, хутка адказаў я. — Вы не ведаеце адрас Антося Сямёнавіча? Ён. трошкі перапіў, мы не ведаем, дзе ён жыве, каб адвезці.
— Дзе вы, Кірыла?
Я назваў кавярню.
— Я хутка буду, пачакайце, калі ласка. Не кідайце яго!
Я адключыўся. Уладзя, Юрась, Ядвіся маўчалі і глядзелі так, быццам я толькі што гаварыў з прэзідэнтам ЗША.
— Можна было здагадацца яшчэ там, — пасля маўчання пацепнуў плячыма Юрась.
Мінула хвілін дзесяць у поўным маўчанні. Імкліва пад'ехала таксоўка, мы пабачылі там нашу Зіначку. Мы з Юрасём падхапілі пад рукі фізіка. Ён не ачуняў ніколькі — разабрала яшчэ горш, мы літаральна цягнулі яго да машыны. З Зіначкай намагаліся не сустракацца позіркамі.
— Дзякуй вам, — ціха сказала яна, калі мы пасадзілі фізіка на задняе сядзенне.
— Вам хто дапаможа яго дадому давесці? Там ёсць каму? — дзелавіта пацікавіўся Юрась.
— Не. Не ведаю, — разгубілася Зінаіда Мартынаўна.
— Тады мы праедземся, сядай, Кір, — Юрась плюхнуўся ў таксоўку.
— Вас таксоўка назад прывязе, хлопчыкі, — вінавата заспяшалася Зіначка.
— Тады пачакайце мо нас, — кінуў я Уладзю і Ядвісі.
Мы управіліся хутка, хвілін за дваццаць. Фізік жыў недалёка, на другім паверсе. Як выявілася — адзін. Ключы былі ў кішэні. Паклалі яго на канапу ў вялікім пакоі, амаль пустым, з мэблі адно і было, што гэтая канапа ды часопісны столік з вялікім старым тэлевізарам. Зіначка выйшла з намі, яшчэ раз падзякавала, разлічылася з таксістам.
Уладзя і Ядвіся чакалі нас.
— Усё норм, — даклаў Юрась. — Цела дастаўлена па адрасе і знаходзіцца ў спрыяльным для яго гарызантальным становішчы на мяккай канапе. Зіначка, думаю, паклапоціцца, каб ноч мінула спакойна. Спадзяюся, на гэтым наша місія дакладна завершаная? Калі шчыра, я стаміўся ад сённяшніх. адкрыццяў.
— Усе стаміліся, Юр, — уздыхнула Ядвіся.
Мы пайшлі, і перад тым, як развітацца з Ядвісяй, Уладзя запытаўся больш у яе, вядома, чым у нас усіх:
— Вось не разумею. Ён для яе — Антосік, вырвалася. Ды і бачна ж. Яна для яго — каханая. Па ўзросце падыходзяць. Абое самотныя. Што людзям яшчэ чакаць? Можа, праз гэтыя адносіны наша Зіначка такая?
— Не, не з-за іх, — задумалася Ядвіся. — У нашай Зіначкі нейкі іншы боль, мы пра яго не ведаем. Ды і навошта нам ведаць?
— Ага, менш ведаеш — лепш спіш, — пагадзіўся я.
— «Хто множыць веды, той множыць скруху», — не змог утрымацца Уладзя, каб не сказаць разумнае слоўца.
— Нават вялікія могуць памыляцца, — усміхнулася Ядвіся і нечакана выдала: — Сёння быў цудоўны дзень. Дзякуй вам і да панядзелка!
Заснуць я не мог доўга. Усё круцілася і круцілася ў галаве, думкі скакалі з аднаго эпізоду дня на другі і трэці, а я ўсё перабіраў, перабіраў падзеі, бо нешта выслізгвала са свядомасці, не давала за сябе ўчапіцца. А было яно важным, істотным. Пайшоў на кухню папіць вады. Каб курыў, дык бы сеў ля расчыненага акна. І тут ланцужок, звяно за звяном: фізік закурвае, Алег дастае яму цыгарэты. Алег! Вось яно! Не раздумваючы, схадзіў па тэлефон і набраў Ядвісю. Не стаў выбачацца, што час позні. Мы ж сябры, зразумее.
— Яся, слухай сюды. Вось Алег, якога ніхто ніколі не змог бы западозрыць у сімпатыі да настаўнікаў, раптам першы стаў на абарону фізіка. Хай неяк па-свойму, ён імкнуўся запужаць таго пузана, але ж ён не стаў чакаць падтрымкі, рушыў адзін. Дзіўна. Хто яму фізік? Ды ніхто ж. Настаўнік. Вораг амаль. І двоек Алег нямала адхапіў ад яго. Дык чаму — Алег?
Ядвіся маўчала. Уздыхнула.
— Кір, чаму ты думаеш, што я магу ведаць адказы на твае пытанні?
— А ў каго мне яшчэ спытаць? — сказаў я. — Уладзя не адкажа.
— Чаму ты так думаеш?
— Ну. думаю. Ва Уладзі — гатовыя веды, факты, даты, цытаты. Юрась усё праз сістэмы ды лічбы з мноствамі. А я — проста тупы.
— Ты на камплімент напрошваешся? — пацвеліла Ядвіся. — Не тупы, калі сам сабе такія пытанні задаеш. А я. я ж не ведаю, ці правільна думаю.
— Для мяне ты правільна думаеш, — упэўніў я яе.
— Ну, слухай тады. З іншага боку, Алег зрабіў тое, што і павінен быў зрабіць кожны. каб, да прыкладу, мы былі не вучні, а проста сябры.
— Але мы былі вучні, а Сямёнавіч — настаўнік.
— Тады. Тады я думаю, што бываюць такія моманты, калі не важна хто ёсць хто. І вось быў такі момант. Тут няма розніцы, вучань ты, ці ён настаўнік. Галоўнае — які ты чалавек.
— Крута! — гукнуў я. — Значыць, Алег не такі ўжо і благі.
— А хто яго ў благія запісаў? Ён табе зрабіў нешта дрэннае? — з заўважным асуджэннем запыталася Ядвіся.
— Ды. дзікі, на ўліку ў інспекцыі, яго баяцца.
— Ага, ваўкоў таксама ў лесе баяцца, і ўсе яны ўлічаныя інспекцыяй спецыяльнай, праўда ж?
— Праўда, — прымусова згадзіўся я. — Ты разумная, Яся! Дабранач!
Я ляжаў у ложку і думаў пра тое, што сказала Ядвіся пры развітанні: дзень быў добры. Факт, не самы благі.
6
Мяркую, ніводнага ўрока раней усе ў класе так не чакалі, як фізіку ў аўторак. Ну, наконт усіх я, можа, і загнуў, ды разумелі: фізік павінен нешта патлумачыць, значыць, калі каму і нецікава, можна сачкануць на халяву.
Ён і разумеў наша чаканне, таму не стаў гуляць у строгага настаўніка і тупых вучняў. Паклаў журнал на стол, падышоў да акна. Надвор'е было самае восеньскае — крапаў дробны дождж. Мокрыя шыбы, шэры двор, далей — шэры горад. Павярнуўся да нас, нечакана амаль весела ўсміхнуўся:
— Уяўляеце, некалі людзі і уявіць сабе не маглі існаванне электрычнага поля. Дарэчы, хто яго вынайшаў і калі? — ён хутка разгарнуў журнал, зірнуў у яго. — Не бачу лес рук. Вяргейчык, у цябе нешта слаба зусім, ну?
— Фарадэй, у дзевятнаццатым стагоддзі, — упэўнена паўтарыў я шэпт Уладзі ззаду. — Увёў тэрміны электрычнага і магнітнага палёў.
— Так, выдатна. Залічана. Людзі не здагадваліся пра існаванне гравітацыі. А існаванне гравітацыйных хваляў зусім нядаўна даказалі эксперыментальна. Хто даў свету формулу гравітацыі, і як яна запісваецца?
Вось так і пачаўся ўрок — Антось Сямёнавіч расказваў, задаваў пытанні, адначасова ставячы кропкі супраць прозвішчаў тых, хто даваў слушныя адказы (ну, дзве кропкі напрыканцы ўрока — добрая адзнака), і некуды вёў нас — мы адчувалі. Мы назвалі даты стварэння тэлефона і тэлебачання, успомнілі радыё і рэзананс.
— Значыць, электрамагнітная хваля распаўсюджваецца ў прасторы з хуткасцю святла. паводле якога закона?
— Паводле экспаненты, — прагучаў адказ з месца.
— Выдатна, Вільчакаў, а што тое азначае на простай мове?
— Ну. экспанента імкнецца да нуля, але ніколі яго не кранаецца.
— Вось бачыце. — фізік паставіў кропку супраць прозвішча вучня, працягнуў: — А нашы думкі — электрычныя імпульсы. Яны кволыя, але яны ёсць. Яны знікаюць у прасторы з хуткасцю святла. Але ж не знікаюць урэшце. І вось калі недзе за мільёны светавых гадоў адсюль ёсць такі прыёмнік, які можа прыняць такія імпульсы — усе і адразу, расшыфраваць іх — уяўляеце? Мы навучыліся расшыфроўваць гук і выяву, а іншае? Вось я прамаўляю перад вамі, мае думкі, мае эмоцыі і адчуванні цяпер — таксама імпульсы, вось я крануўся стала — пальцы адчулі дошку — паляцелі імпульсы. Хіба гэта не значыць, што ўся, абсалютна ўся інфармацыя пра кожнага з нас штосекундна разлятаецца ва ўсе бакі сусвету? А імпульсы не знікаюць — закон экспаненты. Дык недзе там, на Таў Кіта ёсць такі прыёмнік, на выхадзе якога хіба не мы ўсе? Цалкам жывыя, але ў іншай форме — хвалявай?