— Ага, дык ты настаўнік? От я зараз даведаюся з якой школы, бач, як выхоўвае вучняў сваіх, хай там разбіраюцца, — упэўнена выказаў свае думкі ўголас гэты таўстун, і мы раптам усе — і Алег, які хвіліну таму быў круты і непахісны, і я, упэўнены ў сабе, як Бог у стварэнні сусвету, згубілі галоўнае — перавагу ў сваёй сіле. Гэтая цётка сваім галашэннем зрабіла з нас — смелых і дужых — усяго толькі вучняў. А вучняў ён, пузан, не баяўся. Нам трэба, трэба было нешта яшчэ, апрача нашай рашучасці, але што і адкуль было ўзяць, калі з такім таўстуном, нейкай там мясцовай уладай,— мы сустрэліся ўпершыню. Якія тут словы шукаць? І мы зразумелі ўсе ў тую хвіліну, што калі не выйграем, — наш настаўнік пацерпіць, будзе яму вялікая непрыемнасць. А не выйграць мы не маглі — то быў наш настаўнік, хай мы яго не вельмі любім, але ён нам куды бліжэйшы, чым гэты таўстун і яго каманда бабулек-пенсіянерак. Мы пакуль стаялі — не кідацца ж з кулакамі на яго.
— Ён настаўнік, — раптам загаварыла Ядвіся, якая апынулася крышачку наперадзе ўсіх, незвычайна голасна, урачыста нават.
Пузан зірнуў на Ядвісю напачатку са здзіўленнем, змерыў яе вачыма, бы якое шалудзівае кацяня пад нагамі, але. нешта ў твары дзяўчыны, мабыць, здзівіла яго, бо ён, зіркнуўшы, адвёў было вочы, але зноў паглядзеў на дзяўчыну, цяпер ужо ўтаропіўся, не мог адвесці позірк і нечакана для ўсіх плаксіва амаль залямантаваў, быццам пабачыў перад сабой невытлумачальна страшнае:
— Я зараз пазваню, я пазваню!..
— Нікуды ты не патэлефануеш... — гучна, пераканаўчым голасам пачала казаць Ядвіся, і наступіла поўная цішыня — нават дыханне сваё ўсе вакол утаймавалі. — Перш чым у грамадстве парадак наводзіць, зірні на свой дом і сваю сям'ю: дзе зараз твая жонка... патэлефануй... А потым — правер...
Таўстун пачаў хапаць паветра шырока разяўленым ротам.
— Гэта... не твая. не ваша справа, — віскліва, ажно агідна было пачуць такі віск ад мажнага мужчыны, выціснуў ён з сябе, апусціў руку з тэлефонам долу, заглытнуў адзін і другі раз паветра і закашляўся.
— Хадзем, — Ядвіся павярнулася, мы падпарадкаваліся яе слову, і нават сам настаўнік фізікі паслухмяна пайшоў за намі, угнуўшы галаву. Ля яго прыпынілася расчырванелая Зінаіда Мартынаўна. Мы не хацелі, але пачулі:
— Што там такое, Антосік? Што здарылася?
Усе паскорылі крок, каб не чуць размовы настаўнікаў.
За нашымі спінамі на могілках таўстун усё кашляў, ніяк не мог супыніцца. Стаяла жанчын з дзесяць побач з ім і за ім, але ніхто не кратаўся з месца — яны глядзелі ўслед нам.
Ля аўтобуса мы сталі, чакалі, пакуль яны падыдуць — класуха і фізік. Зінаіда Мартынаўна пайшла ў салон, моўчкі, нібы не яе то была справа — аддаць нам загад заняць свае месцы.
Антось Сямёнавіч без ценю ніякаватасці, але з просьбай у голасе, запытаў:
— Хто курыць?
Алег з падкрэсленай увагай дастаў пачак цыгарэт з унутранай кішэні курткі, падаў фізіку, яшчэ працягнуў запальнічку. Антось Сямёнавіч прыпаліў цыгарэту, вярнуў запальнічку і мякка загадаў нам:
— Сядайце ў аўтобус. я хутка.
Нечакана я пашкадаваў, што не куру.
Да самага Нясвіжа ў аўтобусе было ціха. Трохі развеяліся ў замку — усё ж было цікава. А калі накуплялі рознай колы і булак, настрой палепшыўся ва ўсіх. Хоць ранішняй бестурботнасці не было. І фізіка, і Зіначку як падмянілі — яны не прыкрыквалі на нас, звярталіся калі да каго — па імёнах, з такой. павагай нават ці што. Здавалася, мы ўсе нечакана падраслі гадоў на дзесяць. Ды і мы ўсе, ну, няхай большасць, адчулі нязвыклае для сябе. Я думаў над тым, што фізік з простага настаўніка стаў для нас раптоўна чалавекам, мужчынам. Вось як сусед на пляцоўцы ці нечы бацька.
Я ўсё вышукваў момант, каб сам-насам пабыць з Ядвісяй, мне карцела спытаць, але ж Юрась літаральна прыліп да яе. І тады я бесцырымонна гукнуў Ядвісю. Яна падышла, а Юрась узнагародзіў мяне калючым позіркам.
— Хачу крануцца яшчэ раз тваёй рукі, — патлумачыў я Ядвісі.
— Кранай, — усміхнулася яна і працягнула мне далонь.
— Не ўдарыць токам?
— Цяпер — не, — усміхнулася Ядвіся вуснамі, а яе вочы глядзелі сур'ёзна і з лёгкім здзіўленнем. — Прабач, я не думала, што ты можаш такое адчуць і напужацца.
— Ды я не напужаўся. Тады не напужаўся. Мне за таго пузана страшна стала. А калі ён не адкашляецца?
— Усё з ім будзе нармальна, — па-змоўніцку шапнула Ядвіся і спытала жартам: — Ты хочаш пра гэта паразмаўляць?
— Не, я ўсё пачуў, — не пакрыўдзіўся я.
Фізік выйшаў з аўтобуса, як толькі мы ўехалі ў горад. Нам таксама няблага было б выйсці — так зручней дадому, але ж мы ведаем правілы: Зіначка ў адказе за тое, каб усе разам даехалі да школы. А потым ужо — па хатах, і яна будзе абзвоньваць усіх. Тут яна ці непразмерна адказная, але што ўжо зробіш. Гэтым разам, сёння, калі казаць папраўдзе, па-іншаму ўспрымаўся гэты клопат.
Мы не спяшаліся разыходзіцца ад школы, неяк запаволена выгружаліся, не было звычайнага вэрхалу. Няспешна ішлі дадому, як заўсёды, учацвярых. Маўчалі. Не хацелася гаварыць пра нешта значнае, а базарыць дзеля базару — навошта?
— А я грошы не растраціў, — паведаміў Уладзя, калі мы параўняліся з нашай кавярняй. — Хацеў сувенір адзін набыць, а потым забіў — і так іх няма куды ставіць.
— І сувенір такі быў вялікі, як піца? — падтрымаў я Уладзю і дадаў: — У мяне таксама драбяза засталася.
— Тады палічым усё, што маем, — прапанаваў і Юрась.
Палічылі. На маленькую піцу ставала. Есці нам не хацелася, ніхто галодны не быў, але не было ніякага жадання апынуцца ў кватэрнай самоце. Мне падалося, усе чакалі, калі нехта пачне гаварыць пра фізіка і таго пузана. Але пра могілкі пакуль маўчалі.
У кавярні панаваў звычайны паўзмрок, наведвальнікаў трохі было — нам дастаўся крайні ад увахода столік. Наш улюбёны кут быў заняты. Мы даядалі піцу, так і не распачаўшы гаворкі. Урэшце Уладзя старанна выцер вусны, адпіў соку і ціха прамовіў:
— Я вось разумею, што тыя дрэвы на могілках нечым вельмі значныя для фізіка. Але не разумею — чым? Не разумею, чаму яму так балюча стала.
— Запытайма заўтра? — на поўным сур'ёзе прапанаваў я.
— Я упэўнены, звычайны бзік, пасадзіў дрэва — вось і перажывае, — з асуджэннем выказаўся Юрась. — Якая розніца мёртвым, дзе яны ляжаць? Вунь у Амерыцы, бачылі ў фільмах: раўнюткія рады, аднолькавыя магілкі, невялічкія помнікі. Парадак, сістэма. А ў нас — хто на што здатны. Не памяць пра мёртвых шануюць, а адзін перад адным выхваляюцца: хто круцейшы, даражэйшы помнік паставіць, каб усіх здзівіць.
— Не без гэтага, — згадзілася з ім Ядвіся. — Але фізіку стала балюча не проста так.
Да нашага стала падышла афіцыянтка забраць брудны посуд, ля іншага стала тое самае рабіла яшчэ адна дзяўчына. «Нашая» павярнулася да тае і ўголас сказала:
— Я выклікаю міліцыю, што яшчэ рабіць? Ён п'яны зусім, нічога не цяміць, мычыць нешта. А гаспадар папярэдзіў. Ён заўтра мяне выкіне, калі нехта паскардзіцца.
Мы міжволі крадком агледзелі залу. Спінай да нас у дальнім куце, уткнуўшыся ілбом у складзеныя кулакі, сядзеў мужчына.
— Фізік!
Так, у куце быў наш Антось Сямёнавіч — Ядвіся не памылілася.
— І што рабіць? — спалохана спытаў Уладзя.
— Ну, не кідаць жа яго тут, — з асуджэннем, быццам мы ўжо менавіта так і рашылі — кінуць і пайсці, рэзка прамовіла Ядвіся.
— Як усё дастала, — уздыхнуў Юрась і ўзняўся з-за стала.
Антось Сямёнавіч сапраўды амаль нічога не цяміў. І калі ён так паспеў напіцца? Ён павёў асалавелым позіркам — і пазнаў нас нібыта. Пачаў мармытаць нешта невыразнае, кшталту: вось, мае вучні.
— Выведзем яго пакуль на вуліцу, там лаўка ёсць, можа, на свежым паветры трохі ачомаецца, — распарадзілася Ядвіся.
— Каб яшчэ ногі змог перастаўляць, — выказаў спадзяванне Юрась і загадаў мне: — Бярыся з таго боку, як я!
Што ж, досвед у Юрася быў.
На вуліцы прыкметна пашарэла.
— І што далей рабіць? — нервова спытаў у нас Юрась, калі мы даволі лёгка вывелі фізіка на вуліцу і пасадзілі на лаўку. — Дзе ён жыве? Дый грошай на таксоўку няма. тут кінем — яго аббяруць так, што босы прачнецца.
