Трэці, апошні раздзел у «Блакітным знічы» прысвечаны памяці маёй Ніны Міхайлаўны, i мне яшчэ ўсё вельмі няпроста вяртацца да нашай разлукі. Маці нашых дзяцей, бабуля нашых унукаў, — яна жыве ў незагойнай памяці. На працягу нашых з ёю многіх гадоў я пісаў пра яе ў лірычных нататках, аднак жа, як мне цяпер відней, мала i не ўсё.

Маімі натуршчыкамі заўсёды былі дзеці, спачатку сясцёр ды братоў, а потым свае, за імі i ўнукі, якія ўжо таксама павырасталі. Калі я ў юнацтве марыў ды рыхтаваўся стаць літаратарам, мне спачатку наогул хацелася стаць пісьменнікам толькі дзіцячым, пісаць перш за ўсё для малых. Аднак i сам я ведаю, i іншыя казалі, што ўсё маё вакол дзяцей — не для ix, а пра ix. Аднак жа i гэтага таксама нямала ў святой пажыццёвай любові, пра што ў мяне гаворыцца i ў творах большых, i ў запісах, сабраных у значны раздзел «Адкуль паэзія», найпаўнейшы ў першым томе «Выбраных твораў у трох тамах».

Дзеці. Унукі. Сям'я. Незаменнае значэнне гэтых слоў я разумеў, здаецца, заўсёды. Аднак, застаўшыся ў адзіноце ды ў старэчых немачах, я разумею ix, чым далей, тым лепш. I калі мы па-святочнаму збіраемся ў мяне, i калі сустракаемся па-будзённаму, i перазвоньваемся.

Лічачы толькі найбліжэйшую радню маю ды Нініну, — братоў, сясцёр, дзяцей, унукаў, пляменнікаў, — дык набіраецца i добрая паўсотня. A які букет прафесіяў! Даяркі, механізатары, рабочыя-майстры, педагогі i настаўнікі, інжынеры, фізікі i энергетыкі, афіцэры, прадпрымальнікі... Жанчыны i мужчыны ўперамежку. А то ж i адзіночкі: заатэхнік, святар, бібліятэкар, стаматолаг, ветэрынар, архітэктар, кравец, ювелір...

Я даволі часта выступаў на розных літаратурных сустрэчах, у Беларусі і, як цяпер гаворыцца, у бліжэйшым i далейшым замежжы. I неаднойчы атрымліваў то вусныя пытаньні, то ў запісках: a ці пайшоў жа хто з вашых дзяцей ці ўнукаў у пісьменнікі? I часам хацелася адказаць, што не, не пайшлі, бо я ix, відаць, нядрэнна выхаваў, — каб не лезлі, куды не трэба. У думках маючы на ўвазе не заўсёды тактоўныя ды плённыя прыклады літаратурнай сямейнасці ў нашым Саюзе пісьменнікаў. Але ніколі я, вядома ж, так не сказаў, a толькі тое, як яно ёсць, як кожнае з маіх дзяцей i ўнукаў самі сабе выбіралі дарогу. Дачка Галіна — старшы выкладчык іспанскай мовы i літаратуры ў тым жа інстытуце (цяпер універсітэце), які паспяхова закончыла. Сын Андрэй i нявестка Ніна Піліпаўна — фізікі, ён — кандыдат фізіка-матэматычных навук. Далей, улічваючы i дачку Наталллю, трэба сказаць i пра бліжэйшае да літаратуры. На беларускую філалогію БДУ па сваёй ахвоце пайшлі спачатку дзве мае пляменніцы: дачка аднаго брата Лідзія Мікалаеўна Брыль, па мужу-пісьменніку Карамазава, заслужаны работнік культуры Беларусі, шматгадовы стыліст у часопісах «Полымя» i «Спадчына», у «Беларускім кнігазборы»; дачка другога брата, Брыль Ганна Міхайлаўна, у замужжы Буй, па службе мужа-земляка, палкоўніка з акадэмічнай адукацыяй, жывучы ў Арле, працавала ў музеі I. С. Тургенева, перад сваёй заўчаснай смерцю выконваючы абавязкі вучонага сакратара; мая малодшая дачка Наташа, па мужу-паэце Семашкевіч, за тры дзесяцігоддзі працы ў выдавецтве «Мастацкая літаратура» (цяпер вядучы рэдактар), адрэдагавала цэлую бібліятэку кніг, у тым ліку асабліва працаёмкі дзевяцітомнік (у дзесяці кнігах) поўнага збору твораў Купалы, чатырохтомны збор твораў Зарэцкага, шасцітомны Быкава (прыязным аўтографам каторага заслужана ганарыцца), васьмітомны, яшчэ не закончаны выданнем, Шамякіна...

Наташына дачка Данута — па ўласнаму выбару настаўніца пачатковых класаў, а муж яе, Мікалай Мадзярскі, талковы прадпрымальнік. Галінін сын, Міхаіл Лунеўскі, пасля школы i службы ў арміі таксама прадпрымальнік i студэнт-завочнік політэхнічнага універсітэта, а ягоная Маша закончыла геафак БДУ i засталася там лабаранткай. Андрэевы дзеці, матэматыкі-праграмісты, Волечка з мужам Аляксандрам Біруковым i Антон з жонкай Кацяй займаюцца ў аспірантуры, у Італіі.

A літаратарамі, кожны па сабе дый нехалтурным шляхам сталі двое — я i Ігнатава ўнучка Таццяна Аляксандраўна Лейка, рускамоўная паэтэса, аўтарка зборніка вершаў «Сентябрь обетованный» i перакладчыца беларускай паэзіі. Што ж, калі ў мяне — празаіка, папярэднікаў у нашым родзе не было, дык у яе дзед, пратаірэй айцец Ігнацій, i студэнтам, i ў тайзе ды на Беламорканале, дзе адбываў «перавыхаванне » як малады сельскі святар з Адэшчыны, i пасля, калі быў выкладчыкам рабфака, а затым па здароўі выйшаў на пенсію i зноў вярнуўся да святарства, i завочна вучачыся ў Ленінградскай духоўнай акадэміі, — заўсёды ён вершы пісаў, як гаворыцца, для душы, калі ў шуфляду стала, a калі толькі ў зэкаўскай памяці. I заўсёды любіў літаратуру, асабліва Дастаеўскага.

I ўсе ў нас заўсёды многа чыталі. I чым далей, то ўсе на большай колькасці моў. У гэтым рэй вядзе наша мама-бабуля Ніна ca сваімі лацінскай, англійскай, нямецкай, польскай. Тады ідзе Андрэй з англійскай i польскай, якую вывучыў самастойна. Дануся, пры школьнай ды педінстытуцкай англійскай, закончыла адпаведныя курсы італьянскай, ужо з дзесятак разоў наведала гэтую краіну з групамі «чарнобыльскіх» дзяцей. Аспіранты-матэматыкі добра трымаюцца англійскай, Волечка — праходзячы яшчэ i курсы французскай, а Антось — жыва цікавячыся ірландскай мовай, літаратурай, краінай. A ў сваім паўночна-італьянскім Трэнта цяпер яны ахвотна ўжываюцца ў яшчэ адну мову.

...Калі прапрадзеда Яську перапісвалі з панятоўскай Польшчы ў кацярынінскую Расію, яму было сорак шэсць гадоў. У 1799-м ён памёр, пражыўшы пяцьдзесят. A ў яго ж былі бацькі, дзяды, трэба думаць, i прадзеды, — яшчэ на стагоддзе далей...

Акадэмік Ламан, батанік з абуджаным у душы гісторыкам, не толькі марыць, але i мае намер прадоўжыць свае пошукі ў архівах Польшчы.

Хацелася б i мне дачакацца яго новых знаходак, жадаючы паважанаму земляку як найболей поспехаў у гэтай важнай патрыятычнай рабоце.

Вясёлы пастскрыптум.

10 красавіка, калі ўжо гэты нарыс быў здадзены ў рэдакцыю «Роднага слова» i прыняты да выхаду ў чэрвені, я на шарай гадзіне, не ўключаючы святла, у адзіноце спяваў сам сабе, у нейкія моманты нават i ў слёзнай асалодзе ад музыкі i слоў — родных, рускіх, украінскіх, польскіх. I тут нечаканы i доўгачаканы званок ад Галі, што вось i яна ўжо бабуля, а я — такім чынам, прадзед!.. У Мішы з Машай — дачушка, імя якой падрыхтавана бацькамі загадзя — Даша, Дар'я, a ў нас па-загорску — Адарка, Адара. Зноў жа высокае хваляванне, святочная навіна, пра якую мне захацелася дапісаць, бо яна ж i да месца ў размове пра мой, пра наш радавод.

2005; 2006.