Пасля перавароту А╝густа пачала самадзяржа╝на к╕раваць ╤мперыяй. Прычым абсалютна законна. ╤мператрыца-╝дава, якая не мае нашчадка╝, станов╕цца ╝се╝ладаркай ╕ к╕руе да таго часу, пакуль не знойдзе сабе новага мужа. Так╕ бы╝ закон. З апошн╕м, аднак, А╝густа не спяшалася. М╕ка, гэты крэц╕н, напэ╝на, не адразу зразуме╝, што яго абвял╕ вакол пальца. Ён-то разл╕чва╝ ажан╕цца з А╝густай ╕ зраб╕цца валадаром Раме╕. А ╝ вын╕ку замест вянца ╕ парф╕ры яму падсунул╕ кашэль ╕ пугу - рэгал╕╕ Намесн╕ка, а ╤мперыя прырасла па╝ночным╕ прав╕нцыям╕. Нядрэнна для ╤мперы╕, але сумна для карале╝ства Семгален. Яно папросту зн╕кла з мапы сусвету.

У наступным Нартас многа разважа╝ над учынкам А╝густы. Мажл╕ва, яна не жадала смерц╕ ╝ласнаму сыну. Яна хацела тольк╕ адх╕л╕ць яго ад пасады. Адпаведна закону. Строга кажучы, ╤мператарам мог зраб╕цца ╕ варвар, ╕ прасталюдн╕к - пры ╝мове, што яго кандыдатуру ╝хвал╕ць С╕нкл╕т. Выключэнне раб╕лася тольк╕ для калек, сляпых ╕ юродз╕вых, а таксама ╝раджэнца╝ пол╕са Бал-Сах╕р. Л╕чылася, што грамадзяне Бал-Сах╕ра блытаюцца з гулям╕ ╕ людзьм╕ з'я╝ляюцца тольк╕ напалову... Перад пакараннем Ала╕с адмов╕╝ся ад споведз╕: "Мне няма ╝ чым каяцца!' Тады дазволь мне памал╕цца за цябе, Кесар, прапанава╝ Нартас. 'Як жадаеш, - к╕ну╝ той. - Гасподзь не чуе нас больш. Мы сам╕ адвярнул╕ся ад яго. З╕рн╕ на нас, Нартас, хто мы цяпер, што сталася з ус╕м╕ нам╕?'

Потым яго адвял╕ ╝ келлю, а Нартас заста╝ся чакаць у па╝цёмным кал╕доры. Навокал то╝п╕л╕ся салдаты, гарэл╕ цьмяныя алейныя л╕хтары. У глыб╕н╕ кал╕дора пад скляпен╕стай столлю А╝густа, захутаная ╝ дарожны плашч, перашэптвалася з чалавекам, зацягнутым у чорную ╝н╕форму са срэбным╕ нашы╝кам╕. Тайная Канцылярыя. За дзвярыма келл╕ панавала ц╕шыня, тольк╕ аднойчы адтуль данеслася нейкае шыпенне, але н╕ крыка╝, н╕ стогна╝ Нартас не расчу╝. Праз некаторы час з келл╕ выйша╝ кат, апрануты ╝ чорнае з барвовым, да яго паспяшалася манашка-рахманая сястра, трымаючы ╝ руках срэбны паднос, на як╕м стаяла вял╕зная чара з в╕ном. Потым з'яв╕л╕ся два жа╝неры, як╕я цягнул╕ на нас╕лках знежывелае цела. Нартас пазна╝ ╝ ╕м кесара Ала╕са. Ён нерухома ляжа╝ на нас╕лках, абл╕чча яго было закрыта кавалкам ткан╕ны, на якой праступал╕ барвовыя плямы. Ала╕с бы╝ аслеплены, але ╝сё яшчэ жывы. Ён пражы╝ яшчэ тры дн╕, потым А╝густа загадала перадаць яму капсулу з атропасам - смяротным ядам, як╕ заб╕вае ╕мгненна. М╕ласэрны ╝чынак*.

Мажл╕ва, ён бы здоле╝ прыняць свой лёс, зм╕рыцца, кал╕ б не памерла Феафана, ╕ кал╕ б жывое было ╕х дз╕ця. Мажл╕ва. Нартас ╝сё ж паспрабава╝ яго адгаварыць. Закл╕ка╝ да пакоры. Прапанава╝ шукаць суцяшэння ╝ веры. Падрабязна распавё╝ пра ╝се тыя жах╕, што чакаюць у замаг╕льным свеце самагубца╝. Ала╕с тольк╕ засмяя╝ся яму ╝ твар, ╕ страшны бы╝ той смех. ╤ вось тады, стоячы перад гэтым скатаваным, зламаным чалавекам, як╕ страц╕╝ л╕таральна ╝сё, Нартас раптам адчу╝ сябе апошн╕м крывадушн╕кам. ╤ мярзотн╕кам. Ц╕ ёсць апра╝данне таму, што мы дзеем? Гэтае пытанне ён тады зада╝ самому сабе. Упершыню ╝ жыцц╕. Адказу не было. Магчыма, менав╕та тады пачалося яго адступн╕цтва.

Не╝забаве пасля смерц╕ Ала╕са ён добраахвотна зня╝ з сябе еп╕скапск╕ сан, ╕ зраб╕╝шыся простым манахам - апошн╕м з апошн╕х - на до╝г╕я гады зачын╕╝ся ╝ келл╕ манастыра. То было абдуманае ╕ ╝зважанае рашэнне. Царгорад зраб╕╝ся яму аг╕дны. Навучаць язычн╕ка╝ любов╕ ╕ ╝сёдараванню цяпер было бы крывадушнасцю. Ды й вера яго пах╕снулася. Што, кал╕ Ала╕с ме╝ рацыю, ╕ Гасподзь не чуе нас больш? Але мы першыя адвярнул╕ся ад Яго... А потым, быццам кара за грах╕, напаткала яго дз╕╝ная хвароба, ад якой вочы яго пачал╕ блякнуць ╕ выцв╕таць, пакуль не зраб╕л╕ся светлым╕, як у на╝ца. 'Пэ╝на, аслепну не╝забаве, - гавары╝ ён, нявесела пасм╕хаючыся. - Што ж, заслужы╝'. Зрок, аднак ён не страц╕╝. Тольк╕ выглядаць ста╝, як жывы мярцвяк. Цяпер нават манах╕-рахманыя браты ╝н╕кал╕ яго, адчуваючы г╕дл╕васць, баючыся з╕рнуць ╝ гэтыя мёртвыя вочы... Ён усё яшчэ спрабава╝ мал╕цца - з нейкай па╝вар'яцкай надзеяй, што кал╕ не чуе яго Гасподзь, то, магчыма, пачуе хто-небудзь ╕ншы. Мал╕╝ся ён за╝сёды ╝ адз╕ноце, у цеснай капл╕чцы, што размяшчалася ╝ заходняй вежы манастыра. ╤ аднойчы яго пачул╕.

Нартас не веда╝, адкуль узя╝ся той малады манах - высок╕, стан╕сты, захутаны ╝ чорную хлам╕ду з востракутным каптуром, нак╕нутым на твар. Ён з'яв╕╝ся адным золк╕м восеньск╕м вечарам, кал╕ за мурам╕ кляштара л╕╝ халодны дождж, а ╝ св╕нцовых прыцемках стагнал╕ дрэвы пад парывам╕ рэзкага, злога ветру. Бясшумна крочачы, незнаёмец увайшо╝ у капл╕чку, дзе мал╕╝ся Нартас, ╕ апусц╕╝ся на лаву побач з ╕м.

- Ц╕ не жадаеце паспавядаць мяне, святы айцец? - спыта╝ напа╝голасу малады манах. - Бо я, здаецца, зграшы╝.

- ╤ ╝ чым жа твой грэх? - безуважна спыта╝ Нартас.

- Ц╕ка╝насць, святы айцец. Люблю заз╕раць у чужыя мро╕.

Здрыгану╝шыся, Нартас падня╝ галаву ╕ п╕льна з╕рну╝ яму ╝ твар, напалову схаваны пад каптуром - прывабны, але белы, н╕бы крэйда, з бяльмом на правым воку.

Малады манах засмяя╝ся.

- Ды не вар'ят я, не вар'ят, - сказа╝ ён. - ╤ я табе не хлушу. Х╕ба можна хлус╕ць на споведз╕, а, святы айцец?

- ╤ шмат ты там выглядзе╝, брат? У чужых снах? - спыта╝ Нартас.

Той махну╝ рукой.

- Ат, н╕чога ц╕кавага. Звычайныя сны, каляровыя ╕ пустыя. Але кал╕ я хаце╝ заз╕рнуць у вашу мрою, то бачы╝ тольк╕ шэры змрок. Пустэчу.

Малады манах працягну╝ руку да метал╕чнага стол╕ка, на як╕м гарэл╕ пляскатыя свечк╕.

- А кал╕сьц╕ ╕ рамейцы ╝мел╕ мро╕ць, - сказа╝ ён, акуратна здымаючы нагар са свечак. - Намад забра╝ вашу мрою. ╤ цяпер ён у кожным з вас. Глядз╕ць з глыб╕н╕ вашых зрэнак. Дзе была мроя, там цяпер апантанасць. Чорны морак. Намад.

- Ты не манах, - прагавары╝ Нартас.

- Кал╕ ╕ манах, то зус╕м неважнецк╕, - адказа╝ той, пасмейваючыся. - Н╕як не магу адмов╕цца ад зямных уцех.

- Не разумею цябе, брат. Аб к╕м ты гаворыш? - спыта╝ Нартас. - Хто забра╝ нашу мрою?

- Намад, - па╝тары╝ той. - Вандро╝н╕к. Той, хто вандруе з эпох╕ ╝ эпоху, з народа ╝ народ, ╕ з ╕м зграя дэмана╝. Ён бы╝ тут яшчэ да Года ╬сеспалення, ён тут заста╝ся, кал╕ стары свет зг╕ну╝ ╝ агн╕ ды полым╕, ╕ новы кантынент падня╝ся з хваль ак╕яна... Ведаеш гэту семгальскую песеньку?

Варажб╕т-Вандро╝н╕к -

На рызз╕ дзядо╝н╕к,

На карчы гарцуе,

Усё бачыць, усё чуе.

Хто ноччу спаць не хочыць,

Таго ачмурыць, замарочыць

╤ ╝ багну звядзе...

- Вар'яцтва, - прамов╕╝ Нартас.

- Кал╕ жадаеш, л╕чы гэта вар'яцтвам ╕ жыв╕, як за╝сёды жы╝, - пачу╝ ён ╝ адказ. - Але кал╕ хочаш вярнуць сваю мрою, то шукай у Па╝ночнай Багне. Там яна, там.

Дз╕╝ны манах падня╝ся з лавы ╕ насуну╝ каптур на сваё бяскро╝нае абл╕чча.

- Пачакай... Ды хто ты так╕?! - выкл╕кну╝ Нартас.

- К╕ньце крывадушн╕чаць, - сказа╝ незнаёмец, адступаючы да выхаду з капл╕чк╕. - Проста к╕ньце крывадушн╕чаць. ╤ тады Намад зн╕кне.

Нартас стая╝, утароп╕╝шы поз╕рк у водную ро╝нядзь, якая распасц╕ралася перад ╕м. Вада была чорная, як яго думк╕. Ён паднёс руку да грудзей ╕ сц╕сну╝ у далон╕ медальён с выявай Усёв╕душчага Вока. Нартас атрыма╝ яго з рук свайго наста╝н╕ка, кал╕ бы╝ яшчэ юнаком-сем╕нарыстам. З таго часу ён нас╕╝ гэты святы знак на тонк╕м скураным шнурку, пад адзежай, ля самага сэрца, як патрабава╝ таго Закон Праведн╕ка╝. Памарудз╕╝шы ╕мгненне, Нартас з с╕лай ╕рвану╝ шнурок. Тонкая палоска скуры лопнула, як напятая струна. Медальён упа╝ яму пад ног╕. Некаторы час Нартас стая╝, цяжка дыхаючы, спрабуючы суняць нервовую дрыготку. Страшнае блюзнерства, якое ён тольк╕ што здзейсн╕╝, наза╝жды закрывала яму дарогу ╝ Царства Вышняга. "Маё адступн╕цтва адбылося значна раней, - сказа╝ сабе Нартас. - Адрыну╝шы святы знак, я тольк╕ падвё╝ канчатковую, бачную рысу". Ён нак╕ну╝ на галаву каптур свайго манаскага адзення ╕ павярну╝ся да чорнага ельн╕ку. Засталося зраб╕ць апошн╕ крок. Сваё м╕нулае ён адрыну╝, яго будучыня гублялася ╝ цемры. Нартас заплюшчы╝ вочы ╕ рушы╝ да Багны.