- Тваё малое? - спытала раптам спадарыня Катапа╝ла, не адрываючы вачэй ад папер.

Не атрыма╝шы адказу, яна падняла галаву ╕ проста ╝п╕лася ╝ ╤ларыю сва╕м╕ вачам╕-шп╕лькам╕. Тая ма╝чала ╝ разгубленасц╕. Яна не чакала, што ёй стануць задаваць падобныя пытанн╕.

- Бач ты, чырванее, як няв╕нн╕ца на адрыне, - сказала, пасмейваючыся, спадарыня Катапа╝ла. - Раней трэба было чырванець. А цяпер чаго ╝жо...

Яна зно╝ сх╕л╕лася над паперам╕, ╕ пяро яе зарыпела.

- Як, у кляштары? Дажыл╕ся, называецца. ╤ куды тольк╕ свет коц╕цца? - прыгаворвала яна, запа╝няючы фармуляры. - ╤ хто ╝ вас там так╕ спрытны? Пэ╝на, дзячок як╕ прыгожаньк╕? Ц╕ гэта бы╝ садо╝н╕к? Можа, апольн╕к? Ат, свавольн╕к╕... Добра, ма╝чу, ма╝чу. Не мая гэта справа.

╤ларыя ма╝чала, кусаючы вусны. Ведала б гэтая курыца, хто бацька дз╕цяц╕. ╤ хто яго мац╕. ╤гумення сказала: 'Разбярыся з ╕м'. З мац╕ ╝жо 'разабрал╕ся'. Дыван на падлозе келл╕ бы╝ зал╕ты крывёй. ╤ сафа, абцягнутая с╕н╕м аксам╕там, таксама. На сафе ляжала цела, загорнутае ╝ скрыва╝леную прасц╕ну.

- Я не нараджала гэтае дз╕ця, ойча. Я н╕кол╕ не мела дзяцей. Але яны хацел╕, каб я заб╕ла яго, - кажа ╤ларыя. Голас яе гучыць слаба.

- Ойча. Што я вам за 'ойча'? Эх, людзцы, людзцы. Кал╕сьц╕ ледзь не богам звал╕, цяпер вось чортам кл╕чуць. А за 'ойча' дзякуй, канечне.

Лок╕с. Чорный Шаман. Глядз╕ць на яе, незласл╕ва пасмейваючыся. Разма╝ляе на "псаванай рамейскай'. Ведае аднекуль. Яго ╤ларыя не ба╕цца. Ён падобны да старца-сх╕мн╕ка. Сс╕велыя валасы, вусы ╕ бародка, а твар гладк╕, без адз╕най зморшчынк╕. ╤ вочы колеру волава. Рамейцы таксама нараджаюцца са светлым╕ вачыма, а потым раёк чарнее ад грахо╝. А пасля смерц╕ вочы зно╝ становяцца чыстым╕. Тольк╕ нема╝ляты ды памерлыя ╝ нас без граху. Сх╕л╕╝шыся над ╤ларыяй, Лок╕с кладзе далонь ёй на лоб. Пальцы яго правай рук╕ дакранаюцца да яе запясця. Прыкры╝шы вочы, ён услухо╝ваецца ╝ б╕ццё яе жыцця. Слабое, занадта слабое. Кал╕ б жыла ╤ларыя на вял╕кай зямл╕, да╝но бы ╝жо сканала. А тут трымае Мроя. ╤ абяцанне. Не памерц╕ без споведз╕.

- Ойча, я зграшыла, - шэпча ╤ларыя.

Лок╕с к╕вае.

- Ведаю. У ╕гуменн╕ кашэль сцягнула. Н╕чога, не збяднела яна. Затое злая была, як чорт. За грошык душу прадасць.

Лок╕с смяецца. ╤ адкуль тольк╕ ведае? Яна яму не гаварыла... Шкада, што Лок╕с не можа прыняць у яе споведзь. Ён не святар, ╕ ён служыць ╕ншым багам. А ╕гумення ╕ напра╝ду не збяднела. У яе келл╕ стольк╕ золата. Ледзь не болей, чым у Саборы ╝с╕х Праведн╕ка╝, што ╝ горадзе Н╕р. ╤ раскошная мэбля, абаб╕тая аксам╕там, ╕ газавыя свяц╕льн╕ пад столлю, ╕ кашто╝ны дыван, у як╕м нага тоне па самую шчыкалатку... Дыван, зрэшты, бы╝ безнадзейна сапсаваны. Яны к╕нул╕ на яго скрыва╝лены труп, кал╕ ╝вайшл╕. Потым, пра╝да, цела перанесл╕ на сафу. Ала╕с ╕м загада╝. Ён таксама там бы╝. Сядзе╝ на кра╕ сафы побач з нябожчыцай, ╕ выгляд у яго бы╝ зус╕м не царск╕ - вопратка пашматаная ╕ заляпаная граззю, валасы ╝ беспарадку, сам белы, як смерць. Н╕быта ён ста╕ць на эшафоце, ╕ кат вось-вось прыйдзе.

А потым у келлю ╝вайшла А╝густа. На ёй бы╝ ва╝няны дарожны плашч, пад як╕м в╕днелася белая, расшытыя золатам сукенка са стаячым ка╝няром. Яе абл╕чча пад пластом бял╕л нагадвала маску. ╤ларыя так ╕ не зразумела, прыгожая А╝густа ц╕ не. Цяжка разабраць, занадта многа фарбы. ╤ яна была зус╕м невысокага росту. ╤ларыю гэта вельм╕ здз╕в╕ла. 'Не думала, што яна такая маленькая', м╕льганула ╝ яе тады. Трох╕ вышэй за гуля. Напэ╝на, на троне яна здаецца высокай. Ста╕ць, выпраста╝шыся ╕ пакла╝шы рук╕ на падлакотн╕к╕, ╕ н╕хто не здагадваецца, што ╝ яе пад нагам╕ ╝слончык, старанна задрап╕раваны краям╕ до╝гай вопратк╕. Падман. Па╝сюль падман.

- Ты адчуваеш боль? - пытаецца Лок╕с.

- Не, ойча.

Тольк╕ стомленасць. Смяротную стомленасць. Болю няма. Хаця пав╕нен быць. Кал╕ гэта тая ж хвароба, ад якой памерл╕ яе матуля ╕ старэйшая сястра. Пухл╕на ╝ баку. Кажуць, гэта ад самерытавага пылу, як╕ нябачна лунае ╝ паветры. Паспела наглытацца, пакуль жыла на па╝днёвым усходзе. Там усё атручана самерытам. Н╕хто не ведае, адкуль узялася гэта брыдота. ╤снуе паданне, быццам самерыт - гэта акамянелы попел старога свету. Усё, што засталося ад яго пасля Года ╬сёспалення. Госпад Усявышн╕, што ж гэта бы╝ за свет, кал╕ нават прах яго - атрутны?..

Сыходзячы, ╤ларыя пак╕нула начальн╕цы прытулку жменю манет - 'за турботы'. Так было прынята. У яе заставал╕ся яшчэ грошы. Няшмат. До╝га не працягнуць. Што раб╕ць далей, ╤ларыя не ведала. ╤сц╕ ёй не было куды. Усе яе сваяк╕ да╝но ╝ маг╕ле. У кляштар яна таксама не вернецца. Там ╕гумення, якая заб╕вае нема╝лят. Мабыць, самым прав╕льным зараз было бы памерц╕. К╕нуцца ╝ раку з высокага моста. Альбо ц╕ха зас╕л╕цца дзе-небудзь у завуголл╕. Але спачатку трэба паесц╕. Яна н╕чога не ела з учорашняга дня. ╤ спаць хочацца. Так, перш-наперш трэба паесц╕ ╕ трох╕ паспаць. А потым ╕ памерц╕ можна.

╤ларыя спын╕лася ╝ мясцовай гасц╕н╕цы, таннай, але н╕штаватай. Паслужл╕вая пакаё╝ка правяла яе ╝ пакой наверсе. Там пахла дрэвам, свячным воскам ╕ свежай накрухмаленай бял╕знай. На пал╕раваным начным стол╕ку ляжала пухлая кн╕жыца ╝ скураной вокладцы: "Высло╝╕ Праведн╕ка╝". На сцяне, абклеенай серабрыста-блак╕тным╕ шпалерам╕, красавалася выцв╕лая прастакутная пляма - пэ╝на, яшчэ зус╕м няда╝на тут в╕се╝ партрэт ╤мператара С╕льв╕рыя. Памёр ╤мператар, прыбрал╕ партрэт. Не╝забаве павесяць новы. Няцяжка здагадацца, хто будзе на ╕м адлюстраваны. Маленькая, з пластом бял╕л на тварыку... ╤ларыя загадала прынесц╕ ёй у пакой позн╕ сняданак - варанае мяса, гарачы хлеб, запечаную гародн╕ну ╕ чырвонае в╕но, разведзенае крын╕чнай вадой. Напрыканцы можна ╕ скаромнага паесц╕. Адпусц╕╝шы пакаё╝ку, ╤ларыя ск╕нула чарав╕к╕ ╕, не распранаючыся, легла на ложак. Вочы яе закрыл╕ся сам╕ сабой. Котка-Дрымота, добры калматы звер са старой казк╕, падкралася нячутна ╕ паклала на павек╕ сваю цяжкую, мяккую лапу. Засынай. Засынай. Пам╕рай...

- ╤гумення сунула мне ╝ рук╕ нема╝лятка, ойча. Спачатку мне здалося, што гэта проста лялька. Васковая лялька, загорнутая ╝ абрывак парф╕равага плашча... Ойча, я стаяла там ╕ ╝сё бачыла. Увайшо╝ кат, ╕ салдаты з ╕м. У жаро╝н╕ был╕ распаленыя пруты. Дыван бы╝ зал╕ты крывёю, ╕ на яго падал╕ вугл╕ з жаро╝н╕...

- Атож. Раб╕л╕ пераварот, дыванок сапсавал╕. Эх, людзцы, людзцы.

Лок╕с кладзе яе бязвольную руку па╝зверх ко╝дры. Падымаецца з ла╝к╕, якая ста╕ць каля падгало╝я ложка. Зараз пойдзе. Чакайце, ойча, я яшчэ не ╝сё сказала!..

- Яна тады з'яв╕лася мне ╝ сне, ойча.

- Эгл╕, - гаворыць ён спакойна. - Яе ╕мя Эгл╕. Белая Вяшчунка.

Вяшчунка. Мац╕-Заступн╕ца. Рамейцы называюць яе Валадаркай Гадзюк. А семгальцы - Жытняю Цёткай, якую можна сустрэць у спелых палях гарачым летн╕м по╝днем...

- Яна мне сказала - не бойся. У Семгалене, у Па╝ночнай Багне, Мрою сваю знойдзеш...

- Ты знайшла сваю Мрою, ╤ларыя.

- Але мне патрэбен тольк╕ спавядальн╕к!

Лок╕с ма╝чыць, к╕ваючы галавой. Потым кажа, усм╕хаючыся:

- Хутка, ╤ларыя, хутка. Спавядальн╕к ужо ╝ дарозе. Ён будзе тут з дня на дзень. Я кажу.

- Я дачакаю, ойча. Дачакаю, - адказвае яна ледзь чутна.

Лок╕с сыходз╕ць. Два ганчак╕ ляжаць ля парога ╕ глядзяць на яе вачыма праайцо╝.

Карчма ля ракi

Многае змян╕лася з тых часо╝, як М╕ка Венд (у народзе званы Ахм╕стрыньчык, то бок ахм╕стрын╕ сынок) прыйшо╝ да ╝лады, зраб╕╝шыся Намесн╕кам Па╝ночнай Прав╕нцы╕. Альбо, кал╕ па-шчырасц╕ сказаць, здзейсн╕╝ дзяржа╝ны пераварот, гвалтам захап╕╝шы карону. Хаця кароны той ╝жо не ╕снуе. ╤ карале╝ства таксама не ╕снуе. Цяпер тут прав╕нцыя. Па╝ночная ╝скра╕на ╤мперы╕. Давол╕ адсталая, трэба за╝важыць. А м╕нула ╝сяго тольк╕ дзесяць гадо╝... Альбо дванаццаць? Так адразу ╕ не ╝згадаеш. Хутка ж яны скац╕л╕ся. Шкада. Была дзяржава, як той сад у квецен╕, а сёння... Яшчэ не такое запусценне, як ва ╝сходн╕х фемах, аднак бл╕зка ╝жо, бл╕зка. А М╕ка... Ды што М╕ка? Ахм╕стрыньчыку пляваць на свой народ. Яму паабяцал╕, н╕ многа, н╕ мала, вянец ╕ парф╕ру ╤мператара. Чакае аж дагэтуль. На╕╝ны. Дакладней кажучы, вар'ят, горай за тых, каго трымаюць пад замком ╝ аб╕цел╕ Ойгена Блажэннага. ╤ ён да╝но ╝жо не першы фаварыт А╝густы. Абрыд за гэтыя гады. Байструк, бялясы варвар... Некаторыя ╝сё яшчэ асмельваюцца вымав╕ць гэта ╝слых. Нават цяпер. Заканчваюць, пра╝да, пагана. ╤х галовы з выдраным╕ языкам╕ гн╕юць на тычках пасярод Гарматнай плошчы ╝ В╕льску, сягонняшняй стал╕цы прав╕нцы╕. Галовы на калах, выста╝леныя на ╝сеагульны агляд. Вынаходка Ахм╕стрыньчыка. У Царгорадзе так не робяць. ╤ за старым╕ Вендам╕ такога не было. Але, шмат чаго змян╕лася. А вось в╕но тут па-ранейшаму дрэнь. Хоць у чымсьц╕ пастаянства. Апроч кошта╝, х╕ба што. В╕но тут цяпер таннейшае за хлеб. Тутэйшыя затое задаволеныя. Цяпер для ╕х адна ╝цеха - хмель ды забыццё... Госпад Вышн╕, пра што я тольк╕ думаю?..