- Дзе Во╝чак?

- ╤дз╕ к чорту, - хрып╕ць той.

Валога адступае. К╕вае турэмшчыку. Кходз╕, не перастаючы ╝см╕хацца, падыходз╕ць да чалавека, распасцёртага на падлозе, ╕ з размаху б'е яго ботам пад рэбры. Пытальна глядз╕ць на Валогу. Той ма╝чыць. Тады турэмшчык нанос╕ць яшчэ адз╕н удар. ╤ яшчэ.

- Досыць, - кажа Валога.

- Як скажаце, начальн╕к, - адказвае Кходз╕ бадзёрым голасам.

Мажл╕ва, ён паводз╕ць сябе занадта развязна ╝ прысутнасц╕ агента Тайнай Канцыляры╕. Але сёння можна. Сёння яны, Шпег ╕ турэмшчык, ╝ адным войску. Прав╕нцыя супраць метрапол╕╕. Стоячы поруч, яны з пагардай паз╕раюць на чалавека, як╕ курчыцца на падлозе, спрабуючы глынуць паветра.

- Вэл, даражэньк╕. Ты давай ужо ╝сведамляй, - кажа Валога, - Гэта на вол╕ вы гаспадары. А тут я над табою ╕ цар, ╕ бог. Я, ╕ яшчэ Кходз╕. Будзеш натурыцца - зроб╕м так, што ты ╝ласныя вантробы пачнеш выхаркваць. А ╝ справаздачы нап╕шам, што так ╕ было. ╤ пра Сэта свайго забудзь, ён табе не дапаможа. Дык што, успомн╕╝ што-небудзь? Дзе Во╝чак?

- Шпег, ты кайданк╕ здым╕, а? А то ╝жо рук╕ апруцянел╕, - ц╕ха гаворыць арыштант.

- Што? Я не расчу╝, - адказвае Валога, прыкла╝шы далонь да вуха.

- Я горад дрэнна ведаю. Вул╕цу не назаву. Але магу паказаць. ╤ дом, ╕ кватэру. Там яны хаваюцца, - кажа арыштант. Голас яго гучыць слаба.

- Вось гэта прав╕льна. Адразу б так, - ухвальна гаворыць Валога. - Не ╝здумай тольк╕ хлус╕ць мне, Йорхас. ╤накш гутарыць будзеш ужо не са мной, а асаб╕ста з Намесн╕кам. А Намесн╕к наш чалавек сур'ёзны, сам ведаеш. З капустай зварыць ╕ на сняданак з'есць.

Апошнюю фразу Валога прама╝ляе на семгальскай мове. Усё ро╝на гэты рамеец не зразумее. Усе яны аднолькавыя. Жывуць тут па дзесяць гадо╝, але не ведаюць ан╕ слова з тутэйшай мовы

- Падав╕цца. Кайданк╕ здым╕, - адказвае арыштант

Глядз╕ ты, зразуме╝ усётк╕.

- Кходз╕, давай ключ, - кажа Алех Валога.

Хутка ж ён злама╝ся. Мы ж, л╕чы, яшчэ ╕ не пачынал╕. Зрэшты, чалавек, як╕ прайшо╝ Фарнагск╕ Астрог ╕ самерытавыя шахты, выходз╕ць на волю ╝жо зламаным. ╤ абмежаваным у правах. Вэлу Йорхасу яшчэ пашанцавала, трап╕╝ пад амн╕стыю. Але амн╕сц╕раваны - не значыць апра╝даны. З'я╝ляцца ╝ Царгорадзе яму забаронена пад пагрозай арышту. Вось ╕ бо╝таецца ╝ Лунн╕чцы, як гэта самае ╝ палонцы. ╤ сядзе╝ бы сабе ц╕ха, дык не, з крамольн╕кам╕ звяза╝ся. Крэц╕н, што тут скажаш.

Турэмшчык Кходз╕ ры╝ком падн╕мае арыштаванага з падлог╕. Шчо╝каюць кайданк╕. Вэл Йорхас, лаючыся напа╝голасу, расц╕рае знямелыя запясц╕. Алех Валога к╕дае безуважл╕вы поз╕рк на хранометр. Спяшацца няма куды. Наперадзе ноч.

Аблава

У тую ноч я прачнулася ад таго, што над нашай вул╕цай запал╕л╕ электрычны пражэктар на рухомай мачце. Так╕я пражэктары мел╕ся ╝ кожным квартале В╕льска, ╕ ╝ключал╕ ╕х тольк╕ падчас надзвычайнага станов╕шча. Дзесьц╕ ╝далечын╕ ра╝нула с╕рэна. Потым пачул╕ся рэзк╕я св╕стк╕ жандара╝. Аблава. Пасля расстрэлу плошчы прайшло ╝жо больш за тыдзень, але паляванне на мяцежн╕ка╝ усё яшчэ працягвалася. Уначы чул╕ся св╕стк╕ ╕ вокрык╕ каманд, а ╝дзень па вул╕цах горада раз'язджал╕, грукочучы, сталёвыя фургоны з кратам╕ на вокнах. У так╕х фургонах перавоз╕л╕ арыштанта╝ - каго ╝ астрог, а каго ╕ на Гарматную, груганню на пацеху.

Я ляжала, гледзячы ╝ цемру. Па сценах ╕ стол╕ з перыядычнасцю ╝ некальк╕ хв╕л╕н прабяга╝ прамень пражэктара. Потым я пачула, як зарыпел╕ ╝ваходныя дзверы, ╕ ╝ кал╕доры штосьц╕ зашастала. У нашым бараку мел╕ся дзве кватэры, злучаныя агульным кал╕дорам, ╕ вонкавыя дзверы звычайна не зачынял╕ся. Маёй першай думкай было - пэ╝на, сусед-забулдыга вярну╝ся дадому. Зараз пачне лам╕цца да сабе ╝ кватэру, лаючы жонку апошн╕м╕ словам╕. Потым будзе калатнеча ╕ крык╕. Потым яны пам╕рацца ╕ ╝лягуцца спаць. ╤х звычайная ╕мпрэза... Хв╕л╕ны йшл╕, але з-за дзвярэй не данос╕лася ан╕ гуку. У кал╕доры панавала грабавая ц╕шыня. Памёр ён там, ц╕ што?

Вокрык╕ жандара╝ был╕ ╝сё бл╕жэй. Не╝забаве я пачула ╝ аддаленн╕ ляск в╕нтовак ╕ тупат мноства ног, абутых у цяжк╕я вайсковыя чарав╕к╕. Стражн╕к╕. Ходзяць па дамах з аблавай. Адк╕ну╝шы ко╝дру, я сядзела на ложку ╝ адной ╕льняной кашул╕ ╕ напружана прыслухвалася. Я ╝жо зразумела, што да нас у дом зайшо╝ чужы чалавек...мяцежн╕к. Шукае паратунку. Гэта зграя гон╕ць яго, як зацкаванага звера. ╤ н╕хто за яго не заступ╕цца... Я асцярожна спусц╕ла ног╕ на падлогу, на дыбачках набл╕з╕лася да дзвярэй ╕ прыклала да ╕х вуха. Затым я зняла заса╝ку, ╕ прыадчын╕╝шы дзверы, выз╕рнула ╝ кал╕дор.

- Ёсць хто? - спытала я напа╝голасу.

Ма╝чанне. Было цёмна, хоць пальцам у вока, але я ведала - ён там.

- Чуеце? Не трэба тут стаяць. Зараз прыйдуць жандары, а тут няма дзе схавацца, - гаварыла я шэптам. - Слухайце, у мяне ёсць склеп. Тут, у кватэры. Яны не ведаюць.

Мае вочы трох╕ прызвыча╕л╕ся да цемры, ╕ я разгледзела чалавека, як╕ стая╝, прыц╕сну╝шыся да сцяны. Я працягнула яму руку.

- Хадзем. Ну, хутчэй! А то суседз╕ прачнуцца.

Убачы╝шы, што ён усё яшчэ вагаецца, я схап╕ла яго за рука╝, уцягнула ╝ пакой ╕ зачын╕ла дзверы. Я ужо ведала, дзе можна схавацца ╝цекачу.

У бараках накшталт нашага склепы ц╕ каморы не прадугледжвал╕ся. Аднак у нашай кватэрцы мелася нешта накшталт падземнай лядо╝н╕. Мы зраб╕л╕ яе сам╕, кал╕ яшчэ жывая была мац╕. Аднойчы адна з дошак падлог╕ трэснула ╕ правал╕лася. Мы з мац╕ асцярожна знял╕ яе ╕ заз╕рнул╕ ╝ падмосце. Пад падлогай зе╝рала чорная западз╕на. Спусц╕╝шы туды алейную лямпу, мы ╝гледзел╕ ям╕ну крок╕ ╝ тры шырынёй ╕ такую глыбокую, што саскочы╝шы на дно, можа было стаяць, выпраста╝шыся амаль у по╝ны рост. На дне ям╕ны сабралася лужынка вады. Напэ╝на, пад домам правал╕╝ся падмурак, альбо гэта была нейкая х╕ба ╝ буда╝н╕цтве. Барак╕ для перасяленца╝ узводз╕л╕ наспех як часовае жыллё, ╕ пра ╕х надзейнасць асабл╕ва не дбал╕. Мы вырашыл╕ не выкл╕каць рабочых ╕ пак╕нул╕ ╝сё як было. Нават кал╕ гэтая хац╕на кал╕-небудзь правал╕цца пад зямлю, халера з ёй. Не шкада. Хата прыналежыла не нам, а гарадской радзе. Мы прымайстравал╕ масн╕цу на месца. Пры жаданн╕ яе лёгка можна было адсунуць у бок ╕ саскочыць у ям╕ну. Пазней мы сяк-так умацавал╕ сценк╕ ямы дошкам╕ ╕ к╕нул╕ на дно кавалак фанеры. Атрымалася непаганая лядо╝ня. Улетку мы захо╝вал╕ там свежае малако ╕ сырую рыбу, якую куплял╕ на к╕рмашы.

Укленчы╝шы на падлозе, я адсунула дошку. З падмосця дыхнула холадам. На хв╕л╕ну ╝ пако╕ стала светла - ╝ акно ╝дары╝ прамень пражэктара. Я ╝зняла вочы ╕ з╕рнула на чалавека, як╕ стая╝ перада мной.

- Чорт! - вырвалася ╝ мяне.

Рамеец. Пра╝да, выгляда╝ ён, як апошн╕ валацуга - валасы зблытаныя, твар у кровападцёках, з-пад простай падшыванай куртк╕ выглядвае разадраная, зал╕тая крывёй кашуля. Як быццам ён тольк╕-тольк╕ выдра╝ся з вул╕чнай бойк╕. Халера, тольк╕ гэтага мне не хапала!.. У пако╕ зно╝ зраб╕лася цёмна. Галасы стражн╕ка╝ чул╕ся ╝жо зус╕м побач. Некальк╕ ╕мгнення╝ я разважала. Н╕што не зам╕нала мне ╝зяць яго за ка╝нер ╕ выштурхнуць за парог. Я магла закрычаць, пакл╕каць на дапамогу жандара╝ - балазе яны был╕ пабл╕зу. Магла бы. Але замест гэтага я падштурхнула яго да адтул╕ны ╝ падлозе.

- Давай. Туды, - сказала я.

- Дзякуй табе, - прагавары╝ ён.

Разма╝ля╝ ён на найчысцейшай рамейскай. У ╕х вуснах мова ╤мперы╕ гучыць, як удар кастэтам у твар. Рэзка ╕ хвостка. Семгальцы так не гавораць. Нас выдае адмысловае местачковае ма╝ленне, якое не ╝ стане вытруц╕ць нават ╕мперская школа. "Псаваная рамейская", так яны гэта называюць.

Яму давялося сцягнуць з сябе верхнюю вопратку, каб прац╕снуцца ╝ "склеп". Ск╕ну╝шы падшываную куртку, ён заста╝ся ╝ адной кашул╕, ╕ я ╝бачыла парабелум без кабуры, заторкнуты за пояс. Пытання╝ задаваць я не стала. Прымайстрава╝шы дошку на месца, я паглядзела на важк╕ дра╝ляны куфар, як╕ стая╝ ля акна. Куфар бы╝ пафарбаваны ╝ с╕н╕ колер ╕ ╝прыгожаны па баках жо╝тым╕ зав╕ткам╕ ╕ чырвоным╕ бутонам╕. Мы трымал╕ ╝ ╕м вопратку ╕ пасцельную бял╕зну. Упёршыся ╝ куфар плячом, я не без цяжкасц╕ ссунула яго з месца ╕ штурхала дагэтуль, пакуль ён не ╝ста╝ на╝прост над 'склепам'. Цяпер уцякач бы╝ ╝ надзейным схов╕шчы, але адначасова ╕ ╝ пастцы. Н╕што не перашкаджала мне выдаць яго стражн╕кам, кал╕ тыя заявяцца з ператрусам.