- Л╕та, куды гэта ты сабралася? - крыкну╝ з-за стойк╕ Та╝стун Каначык, убачы╝шы, што я, нак╕ну╝шы кажух, рушыла да выхаду.

- Я...мне на хв╕л╕нку. Проста паглядзець, - адказала я ня╝лад.

Напачатку я сапра╝ды проста наз╕рала, стоячы на ходн╕ку. Людз╕ ╕шл╕ па праезджай частцы. Фурманк╕ ╕ самаходныя эк╕пажы спын╕л╕ся. Пасажыры омн╕буса╝ - бледныя, спалоханыя - мо╝чк╕ глядзел╕ на шэсце, прых╕ну╝шыся да вокна╝. Не ведаю, чаму я ╝рэшце рэшт сышла с ходн╕ка ╕ таксама далучылася да нато╝пу. Мажл╕ва, проста з ц╕ка╝насц╕. А што будзе далей? Альбо тут па╝плывал╕ словы Сташака. 'Кольк╕ можна баяцца?' Ён часта гэта па╝тара╝. Дарэчы, мы з ╕м не бачыл╕ся ╝ апошн╕я дн╕. У карчме ён больш не з'я╝ля╝ся. Напэ╝на, бы╝ вельм╕ заняты ва ╝н╕верс╕тэце...

Шэсце рухалася ╝ к╕рунку Тры╝мфальнай плошчы, дзе размяшчалася стал╕чная рэз╕дэнцыя Намесн╕ка. Я не вельм╕ здз╕в╕лася, кал╕ ╝бачыла наперадзе стражн╕ка╝. Выстра╕╝шыся ╝ шарэнгу, яны перакрывал╕ подступы да плошчы. Стражн╕к╕ был╕ ╝ по╝най баявой эк╕п╕ро╝цы - ун╕формы зямл╕стага колеру, адмысловыя шлемы, як╕я закрывал╕ абл╕чча, метал╕чныя шчыты ╕ в╕нто╝к╕ напагатове. Я не ведала, ц╕ ёсць сярод ╕х мой брат. Ян неяк хвал╕╝ся, што яго нак╕равал╕ ахо╝ваць рэз╕дэнцыю Намесн╕ка ╝ прадмесц╕. "Што мы там роб╕м? Ат, н╕чога асабл╕вага, лайдачым проста. А жалаванне ╝двая вышэй. Няблага, так?.." Аднак падчас закалота╝ стражн╕ка╝, як╕я ахо╝ваюць рэз╕дэнцы╕, магл╕ перак╕нуць зваротна ╝ казармы. У любым выпадку, я спадзявалася, што Яна гэта не закране...

Шэсце спын╕лася. Наперадзе ╝твары╝ся затор, ззаду пачал╕ нап╕раць. Я не бачыла, што адбываецца ╝ галаве калоны. Кал╕ наперадзе пачул╕ся стрэлы ╕ над вул╕цай паплы╝ парахавы дым, я ╝сё яшчэ не верыла. Пэ╝на, яны страляюць у паветра, думала я. Гэта ж не вул╕чны бунт. Не могуць яны расстрэльваць бяззбройных людзей... Затым я пачула немыя ляманты. Нато╝п змяша╝ся, ╕ пачал╕ся пан╕чныя ╝цёк╕. Мяне не затаптал╕ тольк╕ таму, што я адступ╕ла за круглую тумбу з аф╕шам╕. Я апусц╕лася на брукаванку ╕ сядзела так, сц╕сну╝шыся ╝ камяк ╕ закры╝шы вушы далоням╕. На╝кол бегл╕ людз╕. Некаторыя з ╕х падал╕ ╕ больш не падымал╕ся. А потым... Потым пачул╕ся стрэлы з боку праспекта Тры╝мфатара╝. Стралял╕ з нато╝пу. Яны ╝сётк╕ мел╕ зброю ╝ руках. ╤ не камян╕ ды лом╕к╕, як звычайныя пратэсто╝цы, а сапра╝дныя баявыя ствалы. Адкуль?.. З праспекта стралял╕. Прычым траплял╕ гало╝ным чынам у сва╕х. Людз╕ апынул╕ся ╝ пастцы. Наперадзе был╕ в╕нто╝к╕ стражн╕ка╝, ззаду... Пачалася форменная бойня. Я адпа╝зла да краю ходн╕ка, кожную секунду рызыкуючы атрымаць кулю ╝ сп╕ну, ╕ скурчылася каля бардзюра, тварам ун╕з. У мяне над галавой штосьц╕ пасв╕ствала, варушыл╕ся валасы. Потым усё сц╕хла. Плошча абязлюдзела. У паветры пахла порахам ╕ крывёю. Не╝забаве на плошчы з'яв╕л╕ся коранеры. Як сцярвятн╕к╕, хадз╕л╕ яны пам╕ж целам╕ заб╕тых, падн╕мал╕ ╕х з бруку, к╕дал╕ на нас╕лк╕ ╕ цягнул╕ да метал╕чнага фургона без вокна╝. Снег у ╕х пад нагам╕ бы╝ брудна-барвовым.

У той дзень дадому я вярталася позна. Омн╕бусы не хадз╕л╕, ╕ да свайго барачнага пасёлка я змушана была даб╕рацца пешшу. Я крочыла ╝здо╝ж вузкай, засыпанай снегам вулачк╕. Нада мной нав╕сал╕ цагляныя сцены двухпавярхов╕ка╝ - у так╕х дамах звычайна селяцца сем'╕ рабочых. Л╕хтары не гарэл╕, за вокнам╕ таксама панавала цемра. Людз╕ не наважвал╕ся запальваць святло - баял╕ся, што па вокнах пачнуць страляць.

Я не спалохалася, убачы╝шы наперадзе скурчанае цела, якое нерухома ляжала на снезе. Небараку, пэ╝на, падстрэл╕л╕ сёння на плошчы. Да дому так ╕ не дайшо╝... Над целам стаял╕ два бадзяжныя сабак╕ ╕ азвярэла грызл╕ яго, выдз╕раючы зубам╕ вял╕зныя шматы мяса. Я адступ╕ла на крок, ╕ агледзе╝шыся, падхап╕ла са снегу абломак дошк╕. Трэба адагнаць сабак ад мерцвяка. Нядобра, кал╕ звяры цягаюць па завуголл╕ чалавечыя костк╕. Я голасна закрычала на ╕х ╕ замахнулася дошкай. Адна з жывёл╕н, глуха загырка╝шы, адскочыла ╝ цень. Другая, аз╕рну╝шыся, пачала павольна падымацца на задн╕я ног╕. Тое, што я спачатку прыняла за бадзяжных сабак, насамрэч было чымсьц╕ ╕ншым. Я разгледзела сл╕зкаватую шэрую скуру, пазба╝леную по╝сц╕, загнутыя к╕пцюры, галаву з касмыкаватай грывай ╕ рухомым╕ завостраным╕ вушам╕. Абл╕чча пачвары дз╕╝на нагадвала чалавечае, нягледзячы на пляскаты нос, выскаленую сл╕нявую пачшу ╕ да╝гаватыя вочы, як╕я свяц╕л╕ся ╝ цемры. Я павольна адыходз╕ла, ╕мкнучыся не раб╕ць рэзк╕х руха╝. Абедзьве ╕стоты мо╝чк╕ глядзел╕ на мяне з цямрэчы. Мне здавалася - вось яшчэ крок, ╕ яны нак╕нуцца на мяне. Але мяне не кранул╕.

Апыну╝шыся на рагу вул╕цы, я нарэшце павярнулася ╕ пабегла з ус╕х ног. Я ╝жо зразумела, што менав╕та я ╝бачыла. Гул╕. Пажыральн╕к╕ мярцвячыны. Н╕хто не мог патлумачыць, адкуль яны ╝зял╕ся ╝ Па╝ночнай Прав╕нцы╕. Некаторыя казал╕, што гэта рамейцы прыцягнул╕ ╕х сюды. На╝рад ц╕. Рамейцы сам╕ ╕х баяцца. Гэтыя дэманы з'я╝ляюцца там, дзе шмат памерлых, як╕я до╝га ляжаць без пахавання - на палях б╕тва╝, альбо ╝ гарадах, дзе лютуе пошасць. У В╕льск ╕х прыцягну╝ пах смерц╕. У тую ноч я тварам у твар сутыкнулася з ╕ншасветным жахам - ╕ не заг╕нула. Я тады яшчэ не ведала, што сапра╝дны жах чакае мяне наперадзе, ╕ ён мае ╕мя чалавека, а не дэмана.

Намесн╕к

Пасля бойн╕ на плошчы жыццё ╝ стал╕цы пачало патроху вяртацца ╝ звыклую каля╕ну. З вул╕ц прыбрал╕ мерцвяко╝ ╕ змыл╕ кро╝ з брукаванк╕. Быццам ╕ не было н╕чога. Намесн╕к тры дн╕ ма╝ча╝, а потым выступ╕╝ са зваротам да народа. Жыхаро╝ горада сагнал╕ на Тры╝мфальную плошчу. Намесн╕к выйша╝ на тэрасу свайго палаца-рэз╕дэнцы╕ ╕ сказа╝ до╝гую напышл╕вую прамову. Напрыканцы ён пав╕ншава╝ сва╕х падданых з чарговай перамогай ╤сц╕ны ╕ Дабра над паскудствам ерас╕ ╕ чужашальства. У той дзень я ╝першыню ╝бачыла Намесн╕ка на свае вочы. Ён стая╝ на мармуровай тэрасе, убраны ╝ шэры палявы мундз╕р. Ягоны твар з восп╕нкам╕ бы╝ бледным. Тонк╕я вусны крыв╕л╕ся ва ╝смешцы. Вочы ╝ яго был╕ светла-шэрага колеру, а валасы белыя, быццам выбеленыя марской соллю. Яго мац╕-ахм╕стрыня была родам з Дольнай Зямл╕.

Людз╕ мо╝чк╕ стаял╕ на плошчы ╕ слухал╕ Намесн╕ка. Брукаванка была белая ад снегу. Неба над горадам было зацягнута хмарам╕, ╕ скрозь хмары свяц╕ла каламутна-белае сонца. Помню, у тым дн╕ было многа белага колеру. Белы снег. Белы камень тэрасы. На тэрасе палал╕ жаро╝н╕, ╕ пры святле дня агонь ╝ ╕х таксама здава╝ся белым. За сп╕най Намесн╕ка стаял╕ рамейцы ╝ традыцыйным адзенн╕. Белыя падперазаныя каптаны са срэбным╕ зашп╕лькам╕ ╕ круглыя шапк╕, аблямаваныя футрам. Выглядала гэта прыгожа. Рамейцы сам╕ па сабе - прыгожы народ. Рослыя ╕ стан╕стыя, з высок╕м╕ скулам╕ ╕ бездакорна прав╕льным╕ рысам╕ абл╕чча. Прыроджаныя салдаты ╕ заваё╝н╕к╕. Прыгожыя. Вось тольк╕ душы ╝ ╕х выродл╕выя.

Я ╝жо ведала, што адбылося. У агульных рысах. Напярэдадн╕ бунту ва ╬н╕верс╕тэце Славеснасц╕ арыштавал╕ аднаго старога прафесара. Крамола, анан╕мны данос. Прафесара звал╕ Дам'ян Рос╕ца. Сташак наведва╝ ягоныя лекцы╕. На наступны дзень шкаляры не пайшл╕ на занятк╕. Яны сабрал╕ся ля будынка ╝н╕верс╕тэта ╕ запатрабавал╕, каб да ╕х выйша╝ Наста╝н╕к Ф╕лосафа╝. Рэктар, ╕накш кажучы. Шкаляры хацел╕, каб ён заступ╕╝ся за прафесара перад уладам╕. Рэктар, ясная рэч, не выйша╝. Тады хтосьц╕ ╝ нато╝пе закрыча╝, што Наста╝н╕к Ф╕лосафа╝ тут н╕чога не вырашае, трэба ╕сц╕ гутарыць з Намесн╕кам. ╤ яны пайшл╕. Ус╕м нато╝пам. Ужо па дарозе да ╕х далучыл╕ся ╕ншыя. Простыя людз╕ - канторшчык╕, рамесн╕к╕. Збро╕ н╕ ╝ кога з ╕х не было. Хто пача╝ страляць, так ╕ засталося невядомым.

Расправы над удзельн╕кам╕ бунту ╕шл╕ по╝ным ходам. Мног╕я был╕ к╕нуты ╝ астрог. Некаторым пашанцавала яшчэ менш. ╤х абезгало╝леныя целы ляжал╕ ╝ безыменных мог╕льн╕ках, засыпаныя вапнай, а галовы гн╕л╕ на до╝г╕х дра╝ляных тычках пасярод Гарматнай плошчы. Над ╕м╕ кружылася груганнё, а ╝н╕зе стаял╕ стражн╕к╕ з в╕нто╝кам╕ наперавес. Яны дзяжурыл╕ тут дзень ╕ ноч, змяняючы адз╕н аднаго - каб сябры ц╕ сваяк╕ кагосьц╕ з пакараных не ╝здумал╕ ╝потайк╕ прабрацца на пляц ╕ сарваць галаву з тычк╕. Я пазбягала гэтага месца. Мне раб╕лася млосна ад смуроду смерц╕, ад выгляду гн╕лой разадранай плоц╕, насаджанай на калы. Але больш за ╝сё я баялася пазнаць уласнага брата ╝ адным са стражн╕ка╝, як╕я ахо╝вал╕ плошчу.