Баабайн бариһан тур шабаагар юушье убээ, газаа досоон юуншье үбээ, тэһэршиһиима үлтэршиһинма байна. Тур — соон һуухашье һуудалшье үбээ. Муу һайн ногоо үгтээжэ, тэрэ баса-'

гаа гурьяа булан соо хэбтүүлнэ. Үндэрэһэн һандараһан шабаа-гараа дайдын харшн юугээр бүгэлжэ һальси орохо үбэйеэр, лил тинргэнээр орожо, 'тэрэ басагандаа идеэлхэ уухымайи бэ-дэрнз. Табан хоногой дотор соо уһашье уугаа убээ, бутаруухай хнлеэмэшье убээ. Тэрэ хубуун шадажа, уһа саһа оложо, хи-леэ. мэ оложо тэрэ басагаа идеэллэнэ. Тэрэ басаган бисяаха деэлхэһээн хойшо хушэ орожо, солоо орожо, тэрэ хубуундээ еөрьёо ябаһан тулиһаиаа хэлэбэ. Тэрэ хүбүүн айл "пнгршв дээгүүр юума- һургална, аргалхаяа хун биимии, убэймии гэжэ.

Тиижэ ябажа ябахадан ондоо айлда ехэ һургаартай хун, хуу аргалдаг хун айл тииргэндэ ехэ муу эбшэйн аргалжа байна гэхые дуулаеа. Тэрэ хүбүүн тэрээниие дуулахаһаа хойшо тэрэ аргалдаг хундээ ошожо золголдобо. Золголдоод:

— Тиимэ убшэн байна, тэрээни аргалхыш? — гэжэ һураба: Тиихэдэн тэрэ аргалдаг хүниин:

— Асаржа узүүлыштаа, — гэнэ.

Тэрэ хубуун тиимэ һайн хүн гэжэ дуулаад, муу тур соогоо хэбтэһэн басагандаа гүйжэ ерэнэ. Ерээд, тэрэ басагандаа хэлэбэ: "Би шамайе ургэжэ абаашахам".

Тэрэ басагаа өөрьёо хубсаһаар хубсалуулжа, нюргандаа ургэлжэ, оидоо айлда гараба. Ондоо айлда гаража, тэрээндээ хурэжэ, аргалдаг хундээ узуулхэдэн: "Энэ хоёр һарайн дотор соо энээниишни юушье убээ эдэгээхэб" — гэжэ хэдэбэ.

Тэрэ басагаа аргалдаг хундэ о'рсижо, идьхэ уухымайе бэдэржэ, баяшуул ноёшуули уряй хойно худЭлжэ, пуни удэр убээ хуйтэндэ хулдэжэ, нойтондо норожо, идьхэ идеэ, хубсапа басагандаа удэр бури асаржа угэжэ байна. Аргалапан хундээ мунгэ алта угэнэ. Аргалапан хуниин тэрээниин абажа угэбэбой: "Нээгуурээн энэ басагаа хубсалуула", — гэжэ һөөршиин угэбэ. Гурбан лзрайн дотор соо тэрэ басаганай эбшэн убээ болжо, хул дээрээ гэшхэжэ, хуни адли хун болобо.

Тэрэ һургаарта хундэ ехэ мүргэжэ шүргэжэ, тэрэ хубуун муухан тур соогоо ерэбэ даа. Тэрэ муухан тураяа заһажа, турайндли болгожо, муу һаймааран унталга хэжэ, идьхэ уухымайе айл тииргэнһээн гульдхажа, идеэлэжэ һуугаа һан. Тиижэ байхадаа харанхы һүни хоюуландаа газаа гархадан, зуун уряй-да хада дээрэ юума ялаганажа харагдана. "Энэ юун бай-хым?" — гэжэ хубуун басаган хоёр хүтэрэлдөөд гараа пан.

Азарга сагаан хуһани уз^урта толгойн шинээн алтан ялаганажа байгаа паи. Тэрэ алтайе абажа, тэбэржэ гэртээ ерэжэ, тэрэ алтаараа юума абажа, идеэтэй хубсаһатай боложо, адуу-тай болоо һон.

Адууниин удужэ, пайн ажалтай болоод байхадан, хаяһан баян хун өөһэдтэ одиробо. Одирходон, тэрэ басаган хэлэн хөө-рэн байгаа паи:

— Үхэһэн басагантанай амида болжо, ажал хэжэ шамапаа дутахаяа болибобди, — гэнэ.

Тэрэ баяи хун тэрэ басаган да мүргэжэ шургажа:

264

— Намда муу бү хыш! Уряйнси баабайнш, өөрөө хээйиш

һанахалби.

Гэртээ бусажа, лама бөөнүүдын тэрнэһээ хойшо айдаг болжо, тэрэ басаганай хуряаха болоһон хүбуүииин айлдаа ехэ ноён болжо, айл тииргэнэй муу муухай хээшэни хойшхолон үбээ

болгожо, амитании эрдэмтэй, һургаартай болгржо, хүгшэниин эхэнэр амитани һургажа, ажалиин түргээр шангаар дамж/v

лажа байна.

51. ТАЙШАА ҮГЭЭТЭИ ХҮН ХОЁР

Нэтэ үгээтэй хүн тайшаатай худа орол-сохо һанаатай.

— Тайшаае басагаар бэри хэз һаа яаха гээшэб? — гэжэ угээтэй убгэн хугшэнһөө һураба.

— Юрдөө, хиирээгой хун тайшаатай худа ура г ~ болохох* гэжэ ама алдахаал. Үгээтэй ядуу зон хадаа, аминдаа таатай бэри олходомнай ямар байба гээшэб, — гэжэ һамганиин га ни галзуу болоно.

— Туршаад лэ үзэхэм, — гэжэ үбгэн тайшадаа ошобо. Тайшаае газаа хурэжэ, моринһоон буугаад, гэртэнь оробо. Ороод; мэндэшэлэлдэбэ.

— Хаанаһаа ябаһан хун гээшэбтэ? — гэжэ тайшаа Ьураба.

— Худайн голһоо, худанхани хоймбрһоо ябаһан хум, — гэнэ убгэн.

— Хаагуур ябажа ерэбэт? ~ Далан елээ ябаһан

Даагани сабшаһан Дардам сагаан харгыгаар ерэбэб, Гушан елээ ябаһан-Гунани сабшаһан Губилтайн сагаан харгыгаар ерэбэб,

Болзор болдогшын боро шулуутай харгыгаар ябабаб.

— Хэр ябажа энэ дайдада хурэбэт? — гэжэ тайшаа һуранз.

— Хушууи буреэ Хуһа зангидажа

ябабаб.

Шэбэр' буреэ

Шэнэһэ зангидажа ябабаб, Хоноһон газартамни Хуһа модон зангилаатай, Үнжэһэн газартамни ^Р$$у Үшөөһэн зангилаатай байха, хойдтоо ябахадаа хараарайт, — гэбэ.

— Ямар хэрэгээр ерэбэ гээшэбтэ?

— Агнаха хүбүүтэйб,

Адалинь бариха бэри һуража ябанаб,

Булга бариһан хүбүүтэйб,

Булгаар эсхэжэ оёхо басага бэдэржэ ябанаб.

— Тиимэ басаган олдоходоош олдохо эидэ, юу үхэбтэ ба-саганиимни түлөө?

— Too болохогүй мүнгэ үхэб, Туужа болохогуй адуу үгэхэб.

— г Болохо, болохо, — гэжэ тайшаа зүбшөөжэ, бэһэ андал* даан болобо.

Үгээтэй хүндэ хаанаһаан утаһай торгон бэһэ ерэхэб, таһама бэһэеэ гаргажа, худа болохо тайшаа даа хэлэнэ1. "Ударшагой у par болохомнай, таһаршагой тариг болохомнай гэжэ таһама бэһэеэ тандаа баринам" — гэбэ. Тиихэдэнь тайшаа урдаһаань торгон бэһэ гаргаба. Тиихэдэнь үгээтэй убгэн хэлэнэ:

— Танай, та бэһэйн түлөө басага хубуугээ ниилуулжэ бай-нуут, энээниитнай ойлгоогд/йлби! — гэбэ. Тайшаа ташага улаан болоод, дуу гай байна.

Ура г юумэ ороһон хойноо тайшаа одоош тэрэ худа даа хэлэпэн юумыень абаашахаяа ерэбэ. Тиихэдэнь тэрэ убгэн нэгэ мунгэ гаргажа үгэбэ (too болохогүй), гурбан хүлтэй морин сэргэдэнь уяатай байба (туужа болохогүй адуун).

Иимэ шадамараар угээтэй хун тайшаае мэхэлһэн байха.

52. ГУРБАЛДАЙН ГУРБАН СЭСЭД

Гурбалдайн гурбан сзсэд гурбан яһанай амитад байба гэлсэхэ. Нэгэниин ихинаад яһанай хүн гэхэ, хоёрдохин — барай яһанай, гурбадахин — бо-ролдой яһ а май. Тэрэ гурбан хүбүүн гэр гэртээ, нютаг нютагтаа байхадаа бэе бэеэ суу дуулаад байба ха. Тиижэ ерээд, хоёр бага сэсэшүүлын ехэ сэсэнээ бэдэрэжэ ошобо ха.

Ихинаад япан тэрэ сагта хадаа Ахайн аманда һууһан гэхэ. Хоёр сэсэн харгуйн холынхи, уһанай утайнхи, һура һураһаар Ахайн аманда хүрэбэ ха. Тиигээд хүнэһээ һураад ехэ сэсэндээ оробо ха. Ехэ сэсэниин гэртээ пууба. Мэндэ амар хэлсээд, ехэ сэсэниин хоёр бага сэсэшүүлһайн иижэ пураба тэхэ:

— Юу голой хүбүүд, хаа голой ашанад байната, юунэй һу-рагаар энэ холо ерэбэбтэ, юунэй суугаар энэ газарта мордо-бобто? — гэжэ.

Тиихэдэнь дунда сэсэниин иижэ хэлэбэ гэхэ:

— Бидэ хоёр нэгэ харагшан үнеэ буляалдаад байнабди. Энэ нүхэрни буляалдахадаа иижэ хэлэнэ: "Энэ үнеэ угүй болгоһоор жэл болбоб", — гэжэ. Би хэлэхэдээ иинэби: "Энэ унеэн хадаа хү-рээ соомни үнеэнһээмни гарһан юма", — гэжэ. Тэрэ буляалсаа-емнай хахалажа үгэхэ хүү оложо ядаад танда ерэбэбди. Таа маниие хоёр тээшэмнай хахалажа үгыта?

Ехэ сэсэн нэгэ багтай шэбшэд гээд, хэлэбэ: ' — Буляалдаһан үнеэнэй эхэдиинь дсарагтун.

Хоёр сэсэд гэр гэртээ харяад, унеэдээ туугаад ошобод. Ехэ сэсэн буляалдаһан үнеэень баряад, борьбын минаадаба. Тиихэдэн хажуудан байһан эхэн мөөрэбэ. Тэрэ үнезнэй мөөрэһөөр ехэ сэсэн хэлэбэ:

— Энэ мөөрэһэн үнеэн буляалдаһан үнеэниитнай эхэн. Ши, бага, сэсэн, үнеэгээ аба! — гэбэ.

Тиижэ ерээд ехэ сэсэнэй гэртэн орожо таамаг хүүрнүүдии хэлсэжэ, таршагаар хэмнэн зугаалабад, һайхан хүүрнүүдии хэлсэжэ, һараар хэмнэн зугаалабад. ШШ

Ндйрляжа байхадаа бага сэсэниин иижэ һураба гэхэ: — Бага наһандаа нэгэ үдэр хээрэ хонидии адуулажа ябабаб. Тиижэ ябахадамни хажууда мни дурбэн хун ерэбэ. Мэндэ амар хэлсээд нэгэнинн хэлэбэ: "Бидэ эсэгэйн дурбэн хубуудэб-д*. Эсэгэмнай ухэхэдээ дурбэн хубуундээ нэгэ дохолон сагаагша гуу улеэһэн байба. Тэрэ гүүгээ бидэ хубааһан байба бди иижэ: ехэ ахамнай толгойен абаһан юма, гурбан бага хубуу-диин нэжээд хул а балан байгаа. Мунөө болходо тэрэ гуумнай хээрэ бэлшэжэ ябаад, хунэй хурээ бала даража ороод, таряа эдеэ. Тэрэ таряанай эжэн манһаа потрав нэхэжэ байна. Дуу-мэйн ноедууд тэрэ хэрэгые шуугээд, иимэ тогтоол га р га а юм: душэн пууд талха тулэхэ гэжэ. Тэрэ душэн л у уд талхайе бидэ хайшан гэжэ хубаажа тулэхэ юумабди? — гэжэ. — Тэрэ хэрэ-гиие тани ойгоор хайшан гэжэ илгаха хэрэгтэйби? Ехэ сэсэн, хэлэжэ угыга", — гэбэ. Ехэ сэсэн нэгэ бага доошоо хаража һуутаад хэлэбэ: