— Зай, инаг нүхэр Хүшэтэмни, шиимни хэдыш тэнэг һаа, намдаа нэгэ ехэ туһа хүргэбэш, һяйн даа. Шиннн намайе шатаахадаш, у та а дамжажа тэнгэридэ гараад ябатарнн, хур-маста тэнгэри хубүудтээ зоериёо хубаажа байгаад, намда юһэн адуу, нэгэ азарга хүртөөбэ. Мүнөө үхэр, хонидоо хубаагаа уды байна. Хэрэгтэй һаа ши түргөөр ошииш! 11 гэбз.

Тиихэдэн Хүшэтэ ехэ баярлан зубшөөжэ:

— Хайшан гэжэ биш тэнгэридэ гараха гээшэбиб? — гэхэдэн Аргата хэлэбэ:

— Гаража ядаха юума байха үгэй. Бишнн шамайгаа ойдо абаашаад галдахаб. Тиихэдэм утаа дамжаад ла тарана бэ-зэш, — гэхэдэн:

— Зай, тиигэбэл ошоёо, — гээд хоюулаа ойдо ошожо, Аргата Хушэтэёо модондо таһа хулижэрхёод галдаба.

Хушэтэеэ алажархёод, гэртээ ерэжэ, адууһа малаар олон боложо, һамганаараа сэнгэн жарган һууһан юума һан гэхэ.

39. ХҮШТЭЙ БАШТАЙ ХОЕР

Хуштэй хушээрээ юумэ хэдэг байха. Баш-тай ехэ шадамар, юумэ эблүүлжэ урин

нарин. Хуштэйн хушээрээ hap соо нэгэ тэргэ хэдэг. Баштай ехэ шадамар, пургаар убээ аад ла, hap соо арбан шарга хэдэг, юу- юу хээд, ходо худалдажа мунгэн болгожо байха. Хуштэй нэгэтэ Баштайяа хара панажа, Баштайяа айлда ошопон хойно хэпэк шарга, тэргэйн таһара шабшаад, газаан дургэшхэнэ. Баштайн айлһаа ерээд байхадан, шарга, тэргэн ганса хара хөө болоод байна. Баштайн хугшэн хэлэнэ: "Хуштэй ерээд энээниишни гал-дашкоо, би гаража хэлэхиимаад айгааб, — гэнэ. — Би нэгэшье хүүр хэлээ үбээб".

Тэрэ хара хөөгөө гульдхаад, утархай мэшээг болгоод, унам-хай ухэрээ асараад, хүгшэндөө хэлэнэ.\ "Би энэ хөөгөө. абаашажа гоород орохом", — гэнэ.

Тиихэдэн утархай мэшээг хөөгөө тэбэрэн, үхэрөө унаад гоород орохом гэжэ ябанал даа. Харгуй дээрэн Хартагай хаан, °аян хаан хүн байна.

Хартагай хаани гурбан басаган байсанаа хаяада һуужа зина. Баштай тэдээни харана. Тэдэн пурана:

Г" Баштай, хайша ошохошом?

Баштай хэлнэ: [

— Гоород орхомни.::ш

Энэ мэшээг соо юугаа хэһиимши?

— Мүнгэмни.

гэн^~ Энэ мүнгөө харуулагтылаа, ямар ехэ мүнгэтэймтеэ,—

Баштай:

— ХойштыЛаа, хаани басагыһии хархадаа хара хөө болош-

Иима. Хара хөө болгошхоод, юу намда мүнгэ үхыминт?

4 tftfl

Теэд хаанн басагад мэшээгын задалуулаад: "Мүнгэ үхэб-Дн", — гэнэ. Мэшээгын тайлаад харахадан, хара хөө байна. Басагад:

.— Мүнгэн бэшэ хөө хним, — гэнэд. Баштан хэлэнэ:

— Хари, танда хэлээһннмшииб, хаанн басагаһы хархада хара хөө болдоты. ма, би нихэдээ яахым? — гэнэ.

— Теэ баабайдатанай орожо хэлэхэмнил даа. Тиихэдэн хаанн гурбан басагад аргадана:

— Ай, нохой, баабайдамнай бү хэлыттаа, худы хөө болооб, тинмэ мунгэ хээд ухэбдн, дарханда абаашажа атхагты, — гзбэд.

Баштан хөөгөө дарханда абаашажа үгөед, гурбан басагад" та мэшээгээ барюулаад табина. Гурбан басагад мэшээг соо хөө худы байгааб, түды мунгэ хээд үгэнэ.

Баштай тэрэ мүнгэйн абаад, гоородто ороод, үхэрээ унаад, даажа ядасаран юума абаад, гэр тээшээ бусана. Гэртээ ерээд, үхэрээ табишхоод, юу хүү абаһанаа, мүнгөе хүгшэтэёо турдаа абаашана. Мүнгөө тоолохымаад, шадал үбээ байна. Хүгшөө Хүштэйдээ эльгээнэ, шоод асархын. Хүгшэниин Хүштэйдэ ошоод шоод эрэнэ. Хүштэйн һурана:

— Шооһоор яахымта? Хүгшэниин хэлнэ:

— Баштай гоородһоо юу хүү абаад, мүнгөө тоолохоёо тии-гээ яагааб, — гэнэ.

Тэрэ хүгшэниин Хүштэйһээ шоод абаад ерэнэ. Баштай тэрэ мүнгөө таар дээрэ адхаад, шооһоороон тооложо һууна. Тиижэ һуухадан Хүштэй одироно. Баштай хэлнэ:

— Ямар ши һайн һанаатай хүмши, арбан шаргайм, арбан тэргээм отолоод түлеэхимши, тэргэ, шаргайм дүргөөд, хөө болгоод орчоо хэнэйш. Тэрэ хөөёо гульдхаад, мэшээг соо хээд, үхэрээ унаад, үхэр дээрээ хөөгөө тээгээд ябаһымилби, хаани бартаада ошоод; — хара хөө хэн абахаби? — гэхэдэм, хаан хара хөөеы абаад, мүнгэ хэжэ үгөөл даа.

Тиихэдэн Хүштэй хэлнэ:

— Хэнши хүни ошоохада үхы даа? Баштай:

— Үгөө үбээ яахам!

Хүштэй: v

— Байза, бишини гурбан мэшээг хөө абаашахам, — гээд "Баштайһаан гүйгээд гаража, гэртээ ошобд хүшээрээк шарга, тэргээ сабшаад, дээрэн ехэ юумэ хээд, тэргээ галдана. Гал-даад, хара хөө болгоод байхадан, хоёр мэшээг болоно. Хүштэй хүгшэндөө хэлээд, хоёр мэшээгээ тээгээд: — хаанайда ошо-хом,~ гэжэ ябашаба. Тиигээд хаанайда хүрэнэ. Хүрхэдэн, һүни болоод байна. Үхэрээ, хаани бартаада байАгаад, бартааһиин хонсиргоно:

— Хара хөө хэн абахаб, хаани мүнгэ хэн үхэб? — гажэ

һүсирнэ.

Тиигээд хаани харуулшад хаанда хэлнэ:

— Тиижэ һүсиржэ байна бартаадамнай, тэрээии хайшая

гэхым? — гэнэ.

Хаан харуурнуудтаа хэлнэ:

— X ней ни абаашаад дарханда атхуулагты, сосёод, өеһэни

үхэртэн һуулгаад табигты, — гэнэ.

Хаани харууршад гараад, ХүштэЙн хоёр мэшээгын үргүү-лээд, дарханда абаашаад, хөөйин атхуулна. Атхуулаад, биеэ-рын сосёод, ухэр дээрэн һуулгаад табина. Хойноһоон тэдэн һүсирэлдоод болёо. Хүштэй гэртээ ехэ уурлажа ерэнэ. "Баш-тайн ерэһээр алахаб", — гэбэ. Гэртээ ороо убээ ябаад, Баштай-да харайгаад ороно. Харайгаад орходон, Баштай гэртээ үбээ, хүгшэниин байна.

— Баштан хаанаб? — гэнэ.

— Айлда ошоо.

В — Үхэһэн Баштай намайи мэхэлээ, хаани харуурнуудта сосюулааб, хара хөөгөө мүнгэн болгоо үбээб, Баштайн үбээ хада шамайи алахам, — гээд хүхэйин суу барижа, тарсиин суу сосижо алашхана.

Тиигээд Хүштэй гэртээ ерэнэ.

Баштайн айлһаа ерхэдэн, хүгшэниин үхэшөөд хэбтэиэ. "Эиэ үхэһэн хүгшиим алаашиидаа", — гэжэ шэбшэнэ. Тэрэ үхэһэн хүгшөө шуһа нюдэйн угаажа, 1 т'айн хубсаһа үмдхүүлээд, үхэрээ асараад, үхэр дээрээ һуулгаад, үхэһэн хүгшөө уряагаа тэбэ-реэд ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябхадан, хаани гурбан басагад газаагаа байЬиимаад:

— Юу, Баштай, хаана ошхошим, бай харайил!

— Үхэр минии үргэдэгиима.

Тиисэрэ хаани басагад дарбаганалдаад, барандаа гүйлдээд ерэнэ. Гүйлдээд ерэхэдэн, Баштай халааһан сооһоо шүбэгэ гаргаад, үхэрээ шүбэгөөр хадхана. Үхэр хадхуулхадаа орси-роод бүтүү гүйнэ. Үхэһэн хүгшэниин түс гэжэ унна. Тиигээд үхэрээ баряад ядаан гэжэ абахадан, изын үхэшөөд хэбтэнэ.

— Би танда хэлээ һимшииб, үхэр минии ургэдэгиима (гэжэ. Үхэр дээрэһээ унаад изым үхэшөе хиим. Иихэдээ хайшан гэхиим. Баабайдатанай орожо хэлэхэм, — гэнэ.~ Үхэр дээрэһээ уНаад изым үхэшөө хиим.

Тиигээд Баштай хаанда ороно: "Хаан баабай, хүгшэнтэеэ үЬсэрээ унаад орожо ябапым гурбан басагадчииа гүйжэ ошоод хажуудан, үхэрым үргээгээд, изыйим үхэр дээрэһээ унагаагаа, изым үхэшөөл", — гэбэ.

Хаан ехэ уурлажа, гурбан басагадаа татуулажа асаруулна.

— Энээни үхэрын яахай үргээгээт, изыйин яа. хай алаат?

— Иимэ ехэ муухайма болохон, нэрээм нэхээдэ дарахан, солойм шоройдо дарахатанай. Энээни дээр^роро гаргаха үбээ, хүгшэйн хэмтэ газарта хүргээд, нэгэн танай хугшэниин бо-логты!

Тиигээд Баштай хүгшөө хэмтэ газарта хүргэжэ, хаани нэгэ басагайе асаржа гэртээ ерэбэ. Гэртээ ерээд байхадан, Хуштэй

одирно.

— Уй, иимэ пайхан хугшэ хааналаа олоош? — гэнэ. Тиихэдэн хэлнэ:

— Үхэһэн хүгшөө абаашаад, хаани бартаада хашхарааб: "Үхэһэн хугшэ хэн абахаб, амида басагаа хэн үхэб!" — гэжэ. Хаан үхэһэн хүгшым абаад, амида басагаа үгэбэл.

Тиихэдэ Хуштэй хэлнэ:

— Хэншье хүндэ ошоходо үхыдаа?

— Үхыма байгаабооб даа.

Хуштэй гүйжэ ошоод гэртээ: "Хаани басагаар хүгшэ. хэхэм", — гэжэ изыгээ сосижо алашхобо. Иэыгээ алаад, ухэр дээрээ тээгээд, хабхар болжо байхада хаани бартаада һүсирнэ:

— Хаан, үхэһэн изыйим абыш, амида басагаа угыш.'

Хаан тэрээни дуулаад, харуурнуудтаа хэлнэ: "Үхэһэн изыеы хадалгаад, өөһэни һайса сосёод, гэртэн ильгээгты".

Тэрэ хаани харуурнууд хүгшэйн хадалгуулаад, япалаар со-сино. Сосёод, үхэртэн һуулгаад табина. Хүштэй ехэ уурлажа ерэнэ. "Баштайн ошопоор алахам, хааниин басагатай гэрлэ-хэб", — гэнэ. Хүштэй гэртээ хүрэһэн биеэрээ Баштайда гүйгээд ороно. Ороходон, Баштай гэртээ һууна.

— Үхэһэн шамай, ходо мэхэлжэ гохолжо байхаш. Хүшээ-рэн шаргайм барни галдуулаад, изыйим алуулаад, хаани ха-руурнуудта яһала сосюулуулаад, хойштоо шамайи алахам, — гэбэ.