– Трохі шыпрам пахне, але гэта ад тваёй кашулі, – сказаў Колік.

– Шампунем нейкім, – сказаў Валік.

– Яна сьнедала? Ану дыхні, – сказаў Толік. – Зубной пастай можа, ці гумкай.

– Агуркамі, – сказаў я, бо мне сапраўды так здалося.

– Усё, ідзі, – загадаў Хуліё, і яна пайшла, на імгненьне павярнуўшыся ў дзьвярох і прашаптаўшы «кахаю цябе».

Мы селі й працягнулі вячэру. Колік падклаў сабе тварагу, пасыпаў яго роўным пластом цукру і ўпрыгожыў канцэнтрычнымі коламі карыцы. Я наліў яшчэ кавы і ўзяў пасьцілу.

– Няўжо вы не адчуваеце? Зямлёй пахне, мне нават адсюль чутна. Пасьля яе быццам воблака засталося, шэрае, вільготнае. Тленам. І ўсе яны так. Колькі ні мый.

Сумна было чуць ад Хуліё такое. Усё жыцьцё ён пражыў безжурботным аптымістам, а цяпер сядзеў прыгорблены, прыжмурана глядзеў у адну кропку бляклымі сьлязьлівымі вачыма. Мы моўчкі елі. Ён трохі памаўчаў з намі, паківаў галавой, а потым разьвітаўся, вярнуўся да сабе і больш не выходзіў.

101. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра соннага дзядулю

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы былі вельмі тактоўныя. Мы ніколі не пыталіся ані ў таты, ані ў мамы пра складаныя рэчы, а калі й пыталіся, дык адразу ж адчувалі, што зрабілі бестактоўнасьць. У нас пачыналі гарэць сьпярша вушы, потым твар, а потым па ўсім целе разьліваўся жар – вельмі прыемна! Галоўнае было не пусьціць струменьчык, і дзеля гэтага мы перад пытаньнямі абавязкова наведвалі прыбіральню. Нашай улюбёнай бестактоўнасьцю было пытаньне пра дзядулю – празь яго мама кожны раз уздрыгвала і прыгожа бялела, нібы сапраўдная герцагіня.

– Ваш дзядуля, – мама хутка брала сябе ў рукі, і як нічога ніякага расказвала, – ваш дзядуля быў выдатны чалавек. У маладосьці ён працаваў брыгадзірам на гармалзаводзе – надзвычай сумленным, працавітым і змыслым – а калі мы зь сястрычкамі нарадзіліся і трохі падрасьлі, ён кінуў гармалзавод, кінуў брыгадзірства і аддаўся сну.

– Аддаўся сну? Як гэта? – мы абдымалі маму мацней, каб не прапусьціць ані слова.

– Гэта значыць, палюбіў сны й пачаў увесь час спаць. Нам гэта так падабалася! Прыходзіш дадому, а ён чысты, задаволены, у прыбранай піжаме – у ложку ляжыць, сьпіць і ўсьміхаецца. Зрэдку прачнецца ненадоўга, перакусіць бульбачкі са сьмятанкай, расцалуе нас – і зноў спаць сьпяшаецца. А ўжо бабуля ваша – а наша, значыцца, матуля – тая й зусім на яго нарадавацца не магла! Вышывала яму без канца прасьціны, навалачкі ды падкоўдранікі, каб саладзейшы быў сон. І чубчык яму падраўняе, і вусы шчотачкай распушыць, і валасінкі ў ноздрах зрэжа. А дзядуля, бывала, нібы адчувае ў сьне ейную ласку: сапе ўдзячна, уздыхае і прыцмоквае, быццам цалуе мілую жоначку сваю.

– Што ж яму сьнілася, матухна?

– Гэтага ён не казаў, сыночкі. Аднымі намёкамі абыходзіўся – маўляў, нешта і чароўна прыемнае, і казачна пяшчотнае адначасова. І ўважлівы вельмі быў: калі дзень нараджэньня набліжаецца ці яшчэ якая ўрачыстасьць – абавязкова прачнецца ды павіншуе сардэчна, і мудрае пажаданьне скажа. Як зараз памятаю, стаім зь сястрычкамі каля яго на каленках і гладзім па руцэ, а ён такі моцны й прыгожы, уздымаецца магутна пад шаўковай коўдрай, і пахне пралескавым адэкалёнам, сапраўдны сонны рыцар зь Нібелунгаў.

Нам вельмі падабаўся аповед пра дзядулю, і мы ніяк не маглі зразумець – чаму мама ўздрыгвае і бялее? Што такое страшнае зьдзейсьніў дзядуля на гармалзаводзе? Мы былі ўпэўненыя: ён зьдзейсьніў нешта жудаснае. Уяўляючы сябе таямнічымі і злавеснымі брыгадзірамі, мы апраналіся ў піжамы, затыкалі вушы тугімі ваткамі і засыпалі, не дачакаўшыся вячэры.

102. Трывожны сон. Пра позьнюю восень

Позьняй восеньню, калі робіцца зусім холадна й пачынае рана цямнець, можна здабыць сабе сабаку. Вуліцы вакол мэтро пустэльныя, дзьме вецер, гойдаюцца дрэвы, сеецца сухі сьняжок. Выхад з мэтро абнесены бэтонным бортам вышынёй па пояс, за ім можна зручна схавацца й чакаць. Калі сесьці на кукішкі, дык зь лесьвіцы цябе заўважыць немагчыма. Пад нагамі халодны асфальт, высахлыя лісьцікі, недакуркі, каменьчыкі. Кожны дробны прадмет акуратна заносіцца сьнегам. Чакаць каля паўгадзіны. Сьнег у складках высахлага лісьціка. Раз на паўгадзіны зьнізу чуецца шоргат, шум, і па лесьвіцы ўверх бягуць сабакі. Буйныя касматыя дварнякі, рудыя, шэрыя, палавые, яны накіроўваюцца кудысьці наперад па вуліцы. Калі плынь вычэрпваецца, трэба вызірнуць праз борт, хутка схапіць аднаго з апошніх, зацягнуць да сябе. Правай рукой заціснуць яму пысу, каб ня гаўкнуў, наваліцца ўсім целам. Шалёныя, спалоханыя вочы. Як ён ірвецца! Наваліцца. Скрабе кіпцюрамі, выгінаецца, рыкае. Добра, што куртка з тоўстага брызэнту. Паказаць яму нож. Рык зьмяняецца на ціхі енк. Біць зьнізу каленам небясьпечна, можна штосьці паламаць. Ціха. Сабачая зграя ўжо расьсеялася. Зьвязаць яго. У мех.

Дома цябе ўжо чакаюць: дзьверы адчыненыя, водар печаных яблыкаў. Жонка не глядзіць, але ганарыцца мужам-храбрацом. Дзеці паважліва тоўпяцца. Браты паціскаюць руку, пляскаюць па плячы, цокаюць языкамі. Сёстры вышываюць узоры. Дзядуля сьпіць.

103. Злавесны сон. Пра соннага дзядулю

«Дзядуля! Дзядуля! Дзядуля! Толькі не засынай зараз! Прашу цябе! Дзядуля! Калі ласка! Вось ужо й мэтро блізка! Толькі не засынай, толькі не засынай!» Хіліцца, хіліцца сівая галава. «Охохо, унучак...» Сьнег у складках пледу. «Дзядуля!» Вось ужо й галасы гандлярак чуваць. Відаць, як гандлярка нахіляецца й лашчыць сонную сабаку.

104. Уцёкі ды туляньні. У палаце

За акном ляцелі пералескі, плылі аблокі. Дрыжала фіранка, пазьвяквала лыжачка ў шклянцы. Белы Паляўнік маўчаў, сашчапіўшы пальцы на каленях, а я плакаў, маліў яго, церабіў ільняную калашыну:

– Спыніся! Адпусьці! Пашкадуй мяне! Мне страшна – нейкія сабакі, нейкі дзядуля... Навошта ты служыш гэтым пачварам?.. Гэтым злачынным праграмарам? Бо ты ж такі моцны! А моцны мусіць быць добры!

– Рудольф, паслухай мяне: ты сам праграмар. Ты проста захварэў і зьлёгку трызьніш. Падтрызьніваеш, я б сказаў.

– Я не Рудольф! – віскнуў я. – Што за брыдота!

– Рудольф. Ты добры сумленны праграмар, ты проста падхварнуў і зьлёгку тэмпэратурыш. Глядзі: у цябе нават нумарацыя па шаснаццатковай сыстэме ідзе. Глядзі: кожная шаснаццатая – як ты ў нас у шпіталі, а кожная дзесятая – як ты ўцякаеш. Стаў бы я табе хлусіць! Бо я – твой лекар. Я цябе вылечу, абяцаю.

– Які ж ты лекар! Лекары ходзяць у халатах, а ты – у гарнітуры!

– У касьцюме мне зручней. Дый табе ня так перад людзьмі сорамна. Бо як ганебна – зь лячэбніцы зьбегчы! З санаторыя!

– Хлусьня! Хлусьня! Я не хачу назад! Выпусьці мяне зь цягніка! Я скокну, зьнікну, і ніхто ніколі не пачуе пра мяне! Я пакачуся па насыпу!

– Які яшчэ цягнік? – ён моршчыўся і чухаў пахвіну. – Мы ў палаце, у лязарэце, стаім грунтоўна, нікуды ня едзем.

– Зьлітуйся! Пашкадуй! Ёсьць жа ў табе хоць кропля? Усё разбураецца! Усё на мяжы сьмерці! Яшчэ трохі, і я страчу усіх да адзінага, нават матухну! – рыдаў я.

– Затое мы знойдзем тваю сапраўдную маці, – і ён зь бязьлітаснай усьмешкай працягнуў мне фотакартку: крывыя чорныя крэслы, пажылая пара з хваравіта худымі тварамі, з вачыма ў рэзкай рэтушы.

– Не! Не!

Але правадыры ўжо ўносілі падносы: тлусты боршч з ватрушкамі, гарлачык сьмятаны, пругкія пельмені, барановая нага ў карычневых грыбах. Усе не мясьціліся, тоўпіліся ў калідоры. Ану адчыняй раток! Ням-ням! Як смачна будзе нашаму Рудольфіку! Скажы доктару АА! Ня хочаш? Чакай жа, непакора! І ён выхапіў з сакваяжа сталёвую лінейку, і ўціснуў мне яе між зубоў.

105. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра надмагільлі

Калі мы былі маленькія, мы аднойчы паспрачаліся – ці ахоўвае могілкі патруль? Колік сьцьвярджаў, што без патруля шукальнікі скарбаў распатрашылі б усе магілы; Толік сьмяяўся і заяўляў, што ніякага могілкавага патруля не існуе; Валік даводзіў, што патруль існуе, але ахоўвае ня могілкі, а горад, на выпадак паўстаньня мерцьвякоў; мы ж з Хуліё спрачаліся пра іншае – ці на самой справе на могілках растуць суніцы, ці паэткі выдумляюць?