Але я быў ужо далёка. Хмыз схаваў уцёкі. Ляцеў: далей, далей, на ўсход, да ўсходу! Бывай, Хулі.
E3. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра жыцьцё з Хуліё
Па начох Хуліё ня сьпіцца, ён варочаецца, рыпае матрацам, уздыхае. Мы ўстаём і выходзім на балькон, глядзець на зоркі. Зорак няма, па небе плывуць доўгія каламутныя хмары. Хутка зіма, Хулі. Так. Мы маўчым, а потым ён пачынае расказваць пра набалелае – ізноў пра жанчын, як заўсёды.
– Ведаеш, Ролю, перад словам «каханьне» дзяўчыны ўжо даўно аддаюць перавагу слову «адносіны». «Завесьці адносіны», «у нас зь ім адносіны».
– Ну, чарговы ўплыў з ангельскай, рылэйшаншыпы там у іх, – пазяхаючы, мяркую я.
– Не, Ролю... Ты не разумееш. Дзяўчыны – яны ўжо даўно страцілі надзею зьведаць каханьне. Цяпер яны выказваюцца стрымана і асьцярожна. Яны здавольваюцца малым, яны прывыклі да плоскага...
– Але ты ж, Хулі? Ты ж, вядома, працягваеш дараваць ім паўнавартаснае жыцьцё? Паўнавартасныя пачуцьці?
– Не, Ролю... Яны ўжо не разумеюць гэтага. Працэс зайшоў занадта далёка, вірус трапіў у кроў, маска зраслася з тварам. Калі кажаш пра каханьне, цябе не разумеюць, ня чуюць. Цяпер замест «я цябе кахаю» належыць казаць «я хачу мець з табой адносіны».
Я сьмяюся: «ты мяне разыгрываеш, Хулі!» Але ён клянецца й нават прыводзіць да прыкладу вершы сучасных паэтак. Ха-ха! Разьвесяліўшыся, мы некаторы час забаўляемся тым, што прыдумляем рыфмы да слова «адносіны». Падкосіны, перакосіны, авіязносіны. А потым вяртаемся ў ложак.
Назаўтра высьвятляецца, што Хуліё зноў закаханы. Гэта бачна па ягоным палымяным вачам, па хрыпламу дыханьню, па нэрвоваму паторгваньню. То не заўважае мяне, узбуджана гуляючы пальцамі па падаконьніку, то робіцца неадчэпны – прапануе паслухаць разам Чатырнаццаты квартэт. Што? Квартэт, Ролю, квартэт. Сядзь. Кінь сваю локшыну. Пазьнейшыя квартэты Бэтховэна – вось вяршыня дасканаласьці! Пачынае тлумачыць мне разбуральную ролю сэптакорду. Дзень напралёт не ўстае з канапы, запоем чытаючы карычневае «Нараджэньне трагедыі з духу музыкі». Няўжо яна скрыпачка, Хуліё? Як яе клічуць? Не адказвае – млее, курчыцца, салодка усьміхаецца. Гладзіць сябе па грудзях. Вочы цёмныя, цялячыя. І калі ён нарэшце пасталее?
– Вось раней, – скардзіцца Хуліё за вячэрай, забыўшыся на закаханасьці, – вось раней было добра! Ідзеш, бывала, па вуліцы, альбо едзеш у трамваі, а маладзенькія дзяўчыны так і глядзяць на цябе! Нават знаёміцца зь імі не абавязкова, з адных поглядаў унутры ўсё палае. А цяпер? Калі і глядзіць хто, дык толькі які пажылы паскуднік. А то яшчэ й горай. І што з гэтым рабіць, Ролю?
– Сам ты пажылы паскуднік! – пакрыўдзіўся я і адвярнуўся, – Вось цяпер на цябе наогул ніхто не паглядзіць.
E4. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра цёмных ды сьветлых існасьцяў
Увечары Хуліё ўзбуджаны, ускаламучаны, удзень – выглядае спакойным і ўраўнаважаным. Стоячы на бальконах (дзіўны дом: у суседніх пакоях – асобныя бальконы), мы блазнавалі, перакідваліся скрынкай з запалкамі, перагіналіся ўніз і абмяркоўвалі магчымасьць адвольнага кіраванага перанясеньня каханьня з аб'екта на аб'ект. Прыкладам, калі А запаліла ў табе агонь, але ёй ці табе гэта не да часу ці не да месцу – ці можна перамясьціць каханьне на В без істотных стратаў магутнасьці? Каб дабру, як кажуць, не прападаць? Хуліё, у процівагу ўчорашнім захапленьням, бравіраваў і сьцьвярджаў, што перанясеньне магчымае. А я, захапіўшыся развагамі, выпусьціў скрынку з рук і прайграў.
Потым пачалося зноў. Пакуль я заварваў локшыну, Хуліё хутка-хутка пісаў алоўкам у нататніку – фармуляваў свае сёньняшнія сымптомы. Зачытаў:
1. яна здаецца мне верхам дасканаласьці (я кіўнуў);
Ён зірнуў і сказаў, што навошта так недаверліва ківаць, што лепей за яе ён і на самой справе нікога й ніколі не сустракаў! Ён з выклікам пазіраў, гатовы даказваць і спрачацца. Я прамаўчаў. Ён працягваў.
2. цікавасьць да іншых жанчынаў зьнікла зусім;
3. цялесная прага да яе зьмянілася на цеплыню й пяшчоту;
4. падумаеш пра яе – і адразу гарачы мёд па венах (я не ўтрымаўся, падняў брыво);
5. і наогул, ні пра што, акрамя яе, не магу думаць!
Я падсунуў яму талерку, і мы елі. Ён разамлеў, разьмякнуў. Ягоная ўсьмешка блукала па кухоннаму начыньню, погляд пранізаў прадметы, дасягаючы іхнае ісьціны. І ўсё ж такі мы заспрачаліся (ягоныя вочы загарэліся шалёным агнём, рукі ўчапіліся ў крэсла):
а) аб'ект значны; ты закахаесься, калі аб'ект блізкі да твайго ідэалу;
б) аб'ект нязначны; ты закахаесься, калі ў цябе ёсьць патрэба закахацца.
«Ролю, ты варты спачуваньня ў сваёй няздольнасьці зразумець!» – сказаў ён мне у канцы, сыходзячы ў свой пакой. Ён хіснуўся ў пале каханьня і ўчапіўся ў вушак. «Раскласьці табе, Хулі?» «Сыдзі».
Ноччу ён прыходзіць да мяне і садзіцца ў нагах, панурыўшы галаву.
Я: Кінь, брат. Вось паслухай – я гэта прачытаў у старцаў – калі ты сумуеш, дык лепшы сродак лячэньня – гэта ўявіць, што твая туга ня ёсьць вынікам тваіх пачуцьцёў і пакутаў, а ёсьць насланьнём. Нябачныя цёмныя існасьці віруцца вакол цябе, выклікаюць у табе смутак і старанна ўзгадоўваць яго, каб потым харчавацца выпарэньнямі атручанай душы. Гані, гані іх, Хулі! Кыш, падлы! Прэч! І адразу лягчэй становіцца – пэўна табе кажу.
Хуліё: Але ў такім выпадку лягічна выказаць здагадку, што калі табе добра й весела – гэта ня меншае насланьнё. Так-так, сьветлыя існасьці спакваля закладваюць у цябе мушыная лічынкі радасьці, гадуюць – і прагна імі насычаюцца. Глядзі, як палаюць іхныя сквапныя вочы! Кыш, кыш, паразыты!
* перапалоханы шолах крылаў, карканьне, крактаньне *
E5. На адвароце партрэта. Пра праўду
«І вось аднойчы ты разумееш: ўсё, што прымаў раней за крыўду, за глупства, за неразуменьне – усё гэта праўда, а ты быў няправы. І што ты быў дрэнны, і ёсьць дрэнны – і калі, калі ўжо ты зробісься добры?»
E6. Уцёкі ды туляньні. У пошуках
«Людзі, што вечна пакутуюць, не такія ўжо й дурні, якімі здаюцца на павярхоўны погляд. Хіба боль – ня лепшы спосаб адчуваць пульс і жар жыцьця?» Так разважаў я, спускаючыся па лесьвіцы.
На кожнай лесьвічнай пляцоўцы я зварочваў у калідорчык з кватэрамі і ў пошуках незамкнёных дзьвярэй націскаў усе ручкі адна за адной. Ня тое каб мяне пацягнула красьці, не, зусім не; я шукаў толькі шчырасьці й адкрытасьці. Мне здавалася, што вось, я зараз увайду, і мяне абнімуць, і назавуць братам, і будуць глядзець сур'ёзнымі сінімі поглядамі. І будзе ўрачыстая прысяга, кшталту клятвы на вернасьць айчыне, урачыстая да сьлёз на вачох.
Адкрытыя дзьверы трапіліся мне ці то на дзевятым, ці то на восьмым паверсе, але за імі мяне чакала нешта іншае: зэдлік з падушачкай на сядзеньні ды рэпрадукцыя Пэруджына з пакланеньнем вешчуноў. На рыпеньне завесаў з глыбіні кватэры адгукнуўся старэчы голас: «Унучак? Унучак?» Я ўявіў, як зараз будзе – зьдзіўленьне, тлумачэньне, бясконца доўгае знаёмства – і ціхенька прычыніў дзьверы. Не, гэта было ня тое, што я шукаў.
Чым ніжэй я спускаўся, тым больш траплялася мне незамкнёных дзьвярэй. За аднымі стаяў густы капусны пар, за другімі школьнікі вучыліся катацца на роліках, за трэцімі аголеная мокрая жанчына шлёпала з ваннай па забыты ручнік. Некаторыя дзьверы застылі прыадчыненыя, пахла смажанай рыбай, крэпкім адэкалёнам, коткі церліся бакамі аб вушакі, студэнты перапісвалі канспэкты. Я не разумеў, што шукаю, але мэтадычна марудзіў ля кожнага парога, дакранаючыся да карычневых і чорных абіўкаў, да залацістых цьвічкоў, зьлічваючы нумары і шрыфты, параўноўваючы гузікі званкоў.
На першым паверсе ўсе дзьверы вагаліся ў разнасьцежанасьці, варушымыя парывістымі скразьнякамі. Я ішоў як у сьне, зазіраючы ў цёплыя праёмы, паглядаючы на пышныя футры на вешалках, на ваўняныя шалікі, на ўзорыстыя рукавіцы. Апошнія дзьверы, за рогам ля лесьвіцы, разьмяшчаліся бокам да мяне, і я ня мог бачыць, што ўнутры. Як у сьне, я набліжаўся, крок, другі, трэці, і вось мне адкрылася: нізкае крываногае крэсла, сьпіной да ўваходу, а ў ім – плечы ў белым гарнітуры, стрыжаная патыліца, валасы па сьпіралі вакол цэнтра. Белы Паляўнік! Я зьнямеў. Дзявочыя ногі былі відаць па-за крэслам, нафарбаваныя пальцы й калені ўпіраліся ў падлогу, рытмічна ўздрыгвала пасма. «Хто ж ставіць крэслы ў вітальні сьпіной?» – стукнула пустая думка. Узмаліўшыся, я адступіў на дыбачках, прадрабязіў па шэрай кафлі, рынуўся праз чатыры прыступкі ўверх, ратаваць пажытак.
