E7. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра завершанасьць
Калі мы прыступілі да вячэрняга рагу, Хуліё паскардзіўся, што яго няспынна мучыць пачуцьцё незавершанасьці: колькі б часу ён ні бавіў побач са сваёй каханай і як бы ён яго ні бавіў, кожнага разу потым здаецца, што ня ўсё сказаў, ня ўсё зрабіў, што за мітусьнёй і валтузьнёй так і не дасягнуў чагосьці сама галоўнага.
– Я спрабаваў шмат разоў, і так, і гэтак, але заўсёды ў выніку адно, – Хуліё горка ўздыхнуў. – А ты, Толік? Ты, жанаты на адной жанчыне шмат гадоў, узгадаваўшы зь ёю дзьвюх дачок, ці адчуваеш ты завершанасьць і задавальненьне ў каханьні?
Толік падняў бровы ў адзнаку таго, што пачуў пытаньне і зараз пачне адказваць, і даволі доўга дажоўваў з паднятымі бровамі. Дажаваўшы, ён адпіў добры глыток шампанскага, і цьвёрда сказаў:
– Не. Усё роўна ёсьць незавершанасьць. Можа, трэба памерці разам?
Валік заўважыў, што гэта наўрад ці дапаможа:
– Бо незавершанасьць, пра якую вы кажаце, нашмат шырэйшая: яна ўзьнікае ў адносінах і да сваякоў, і да сяброў, і да проста знаёмых, а часам нават і да выпадковых мінакоў. Не заўважалі?
– І да прадметаў, – дадаў Колік, адкаркоўваючы новую бутэльку. – Гэта ж Кант. Абмежаванасьць пазнаньня. Вашая завершанасьць немагчымая ў прынцыпе.
І тут усё разам паглядзелі на мяне. Браты засьпелі мяне зьнянацку: я разгортваў цукерку, стараючыся не шамацець фанцікам. Ну! Кажы зараз ты, Ролю!
– Ва ўмовах абмежаванасьці пазнаньня абавязак кожнага сумленнага чалавека – адмовіцца ад каханьня, – сказаў я, чырванеючы.
E8. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра баязьлівасьць
Аднойчы ў суботу, калі тата сядзеў у сонечным квадраце каля вакна, піў каву, курыў цыгару і быў відавочна задаволены жыцьцём, мы з брацікамі прыбеглі да яго і сказалі:
– Татухна, як ты можаш мець такі шчасьлівы выгляд, калі на сьвеце столькі зла й пакутаў? Гэта злачынны эгаізм! Гэта подласьць!
Тата пачырванеў, спахмурнеў, пагасіў цыгару наўпрост у каву й рашуча падняўся:
– Праўду кажаце, дзеці мае! Праўду кажаце! Пра кідаць падлець, надышоў час дзейнічаць!
– Так, татухна, дзейнічаць!
– Ну дык вось. Ты, Толік, ідзі знайдзі жабракоў, бяздомных і галодных, ды пабольш, і прывядзі іх сюды, няхай жывуць у нашай хаце. Падорыш ім сваю вопратку й цацкі, а сам ідзі ў дзіцячы дом. Вы, Валік і Колік, бяжыце ў паліклініку ды аддайце сябе на ворганы, выратуйце жыцьцё цяжка хворым. Ды глядзіце ня скнарнічайце! Ты, Хуліё, бяры матулю, вадзі па вуліцах ды прапаноўвай яе гаротнікам, што прагнуць жаночае пяшчоты, гарбунам, старэчам, вычварэнцам. І сябе прапаноўвай, не лянуйся. А мы з табой, Ролю, пойдзем на вайну, будзем змагацца за справядлівасьць! Вось табе вінтоўка ды кулі. Ты будзеш страляць за чырвоных, а я за белых, ці наадварот.
– А чаму ня разам, татухна?
– Бо па-свойму маюць рацыю і тыя, і другія, і ўсім патрэбная наша дапамога! Ну, што глядзіце? Людзі пакутуюць, гінуць, а мы вылежваемся! Наперад, сыны!
Але нам раптам зрабілася шкада ўсяго нашага, і мы заплакалі, і ўцяклі. Збаяліся. Слабакі. І з таго часу мы ніколі не перашкаджалі таце піць каву ды курыць цыгару.
E9. Змрочныя засьценкі. На паляваньні
Доўга й балюча перажываючы ганьбу няўдалага атручэньня піцы, я два тыдні бязвылазна прасядзеў у пакоі і выбіраўся толькі ў сталовую і ў бібліятэку – каб паабедаць зь Ленай і пагартаць леташнія паэтычныя падшыўкі. Зрэшты, я практычна адразу пачаў выгадваць новы плян, ня меней клясычны: забойства на паляваньні. Кожную сераду праграмары выяжджалі конна ў лясную сядзібу, дзе стралялі бажаноў, гналі кабаноў, цкавалі мядзьведзяў, лавілі лісаў – гледзячы па сэзоне. Раней я пазьбягаў браць у гэтым удзел, шкадуючы безабаронных зьверанятаў, але зараз палез на антрэсолі й дастаў свой стары дзевяцімілімэтровы карабін. Садзьмуў пыл, пагладзіў халаднаваты бярозавы прыклад, пстрыкнуў па цаўю, хукнуў у рулю; потым паляжаў трохі ў ложку, уяўляючы, як за паўдня перастраляю ўсіх узурпатараў па адным. Ніхто й не западозрыць; я ж вярнуся ў Вучылішча трыюмфальным пераможцам і ратавальнікам. Я зірнуў у вакно: праграмары ўжо сядлаліся, моцна тупалі ботамі, дзяліліся тытунём, падцягвалі папругі, частавалі коней яблыкамі ды арахісам. Я трываць ня мог конскага паху і таму вырашыў паехаць на маршрутным таксі. Марудзіць было нельга; сьпехам паліўшы са слоіка з адталай вадой бягоніі, я замкнуў дзьверы й пабег на падворак. Праграмары гарцавалі і сьвісталі, іхны авангард ужо выцягваўся з брамы направа, у бок шашы. Маршрутка чакала мяне – тоўсты сівы таксісты ветліва махаў рукой і бадзёра газаваў. Я ўладкаваўся на пярэднім сядзеньні побач зь ім, і ён рушыў, на хаду наводзячы радыё. Перадавалі цягучы электрычны блюз; мы набралі хуткасьць, і праграмары адразу апынуліся далёка ззаду, а праз паўгадзіны я, шчодра расплаціўшыся, саскочыў на пясчаную абочыну. Таксісты заглушыў рухавік і разгарнуў сьняданак, а я паглыбіўся ў пушчу. Цьвілі баршчоўка й гусіная цыбуля, пырхалі маленечкія каролікі й крапіўнікі, здалёку даносіліся бразгат кузьні й рыпаньне млыну. Кожная сьцяжынка тут была мне знаёмая, і я, упэўнена узяўшы да поўначы, абмінуў сядзібу, перабраўся цераз яр і падняўся на парослы маладым хвойнікам пагорак, адкуль адкрываўся стратэгічна бездакорны агляд. Бавячы час, я расклаў вогнішча, заварыў гарбату са сьвятаяньніку й чабору ды сядзеў назіраў вавёрак. Неўзабаве, праз гадзіну ці крыху больш, пачуўся паляўнічы ражок, зьявіўся белы трохкутны вымпел, мільгануў між ствалоў барвяны плашч Галоўнага Праграмара. Яны сьпешыліся й разышліся шырокім няроўным ланцугом, высока падымаючы калені ў зарасьніках асакі й быльнёгу. Адзін, знаёмы мне азызлы бляндын, выключны мярзотнік, караскаўся па ўзроўку ў мой бок, і я саўгануўся яму насустрач, наўскасяк. Атросшы нагавіцы, ён пазяхнуў і пачаў круціць нямытай галавой, выглядаючы здабычу. Я падняў карабін, старанна прыцэліўся ў пукаты лоб, і тут ён заўважыў мяне. «А, Ролтан-бой! Ідзі-тка сюды. Паглядзі, што гэта з маёй стрэльбай? Бачыш, як руля сплюснулася? Быццам молатам раскляпалі. З чаго такое можа здарыцца? А ў цябе нармальна? Слухай, дай мне сваю, табе яна ўсё роўна непатрэбная. Я пакуль лез, двух гарнастаяў бачыў! Харошы карабін. На табе за гэта арэшкаў... а ўвечары яшчэ верашчакі паясі. Вось дзякуй! Ну бывай».
EA. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра самага лепшага пакупніка
Зрэдку, зь вялікай асьцярогай, мы прасілі расказаць казку Толікаву жонку, у мінулым філёляга, а цяпер бухгальтара. Яна працавала ў краме на рагу, ведала шмат чаго й ахвотна адгукалася на нашыя просьбы. І хоць яна засмучалася, што замест казак у яе кожны раз атрымоўваюцца жыцьцёвыя апавяданьні, нам было патрэбнае метавіта гэта – каб крыху прызямліцца.
– Жыў-быў на сьвеце адзін чалавек, ня добры й ня дрэнны, не таўсты й не худы, імуноляг па прафэсіі, і ўздумаў ён аднойчы зрабіцца самым лепшым пакупніком ў нашай краме. Па-мойму дык самы лепшы той, хто шмат грошай гаціць, але ён разважаў інакш: пастанавіў купіць і пакаштаваць усе прадукты без выключэньня. Ён пачаў ад уваходу і рухаўся ўглыб, купляючы ў дзень па два-тры прадукты – прыкладам, малако, лук і арахіс – і мэтадычна запісваў усё ў нататнік. На наступны дзень правяраў уважліва, ці не зьявіліся на пройдзеным шляху якія навінкі, і калі так, дык браў іх таксама. Даведаўшыся выпадкова пра гэтага чалавека, наш гаспадар усхваляваўся страшэнна – чалавек ён нэрвовы, містычны, і ўсякія гэткія штукі адчувае тонка. Ён сказаў, што як толькі перакаштуе імуноляг усе прадукты, здарыцца жудасная катастрофа, і нельга гэтага дапусьціць. Стаў гаспадар хітрыць: то новы плаўлены сырок у глыбіню малочных паліцаў падкіне, то шакалядны батончык пад зэфірам схавае, то гарэлачныя цэньнікі месцамі памяняе. Але імуноляг той быў біты воўк, ён усе гэтыя заначкі выяўляў улёт – і ўжо да канца гандлёвае залы, да самой касы ў татальным сваім каштаваньні набліжаўся. Выдумаў тады гаспадар новы выкрут, кажа касірцы: як папросіць ён кавы рашчыннай – не давай яму, скажы дзей шкодна. Так яна й зрабіла. Але імуноляг не прасьцяк быў: я, кажа, лепей за вас ведаю, што шкодна, а што не! Калі ласка кавы мне, а інакш я скардзіцца буду, ня маеце права! Прыйшлося прадаць, а куды дзявацца. Палічылі мы тады прадукты і запанікавалі: заўтра самы апошні дзень надыходзіць! Усё перакаштаваў нягоднік-імуноляг, акрамя мятных ледзянцоў! Заплакаў тады гаспадар, заплакала касірка, заплакаў грузчык, дый я таксама заплакала. І адважыліся мы на апошні сродак: павесілі на мятныя лядзяшы цэньнік 1.000.000 даляраў. І чакаем, і са страху трасемся, усю ноч напралёт дрыжым. Назаўтра, ледзь расквітнела, зьяўляецца імуноляг. Абышоў усю краму, з нататнікам зьлічыў, і да лядзяшоў накіраваўся, з ухмылкай злавеснай. Але як убачыў цэньнік – тварам зьмяніўся, ды як зараве! Ірвануў на сабе кашулю са злосьці, гузікі так і пырснулі. Вые, шыпіць, нагамі тупае, плюецца, ды толькі зрабіць нічога ня можа. Няма ў яго такіх грошай. Так і сышоў ні з чым. Кажуць, на нейкі гіпэрмаркет пераключыўся, дзе за ім ужо ніхто ня ўсочыць...
