DF. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра хлопчыка
Мы ішлі. Гулкімі цыліндрамі тунэляў, зьвілістымі мастамі-мнаганожкамі, складанымі супляценьнямі хуткасных магістраляў. Усё прысыпанае шэрым пылам. «Не прытуляйся, Хулі, запэцкаесься». Прамінулі чэзлы парк. Агародкі зламаныя, лавачкі спаленыя, ногі гудуць. Хуліё цяжка дыхае, ён стаміўся. Неба бялявае, цьмянае. Ідзем марудна, упарта. «Не, адпачнем, прысядзем! Раскажы казку, Ролю, твая чарга». Добра.
«Жыў-быў на сьвеце хлопчык. І тварам прыгожы, і шчокамі румяны, і валасамі залацісты – дый толькі ня быў ён жыцьцём задаволены. Хацелася яму ня хлопчыкам быць, а анёлам бесьцялесным. Асабліва не падабалася хлопчыку мужчынская свая існасьць – і часта па пакоі ў змрочнасьці соўгаўся, думы думаў. Што ж гэта дзеецца, – хмурыў бровы, – што ж за зьнявага такая? Навошта ўвесь сьвет праз прызму палавога інстынкту бачу? Навошта ўсіх дзеяў рухавік – прага размнажэньня? Навошта гэты гарачы стрыжань ўва мне? Цямнеў поглядам, спускаў шорты й калготы, разглядаў сябе ў люстэрку халодным позіркам. І зноў па пакоі соўгаўся, на зэдліку журбаваў, пра волю бедаваў... І пакрысе з суму ды тугі непазбыўных пачаў хлопчык у памерах зьмяншацца. І чым драбнейшы станавіўся, тым менш тугі ды няшчасьця ў ім зьмяшчалася. За зіму зусім у дробачку ператварыўся, ростам з салдаціка цацачнага. А калі вясна надышла, дык нават ў люстэрку сябе зьнябачыў. Кропкай хлопчык зрабіўся, і не засталося ў ім ані стрыжня, ані прагі, ані вагі зямной. Узьняўся ён над падлогай, зрабіў круг над зэдлікам, дый вылецеў у фортку, у неба вясновае, вячэрняе. А там! Цёплай зямлёю пахне, маладою травой, дымком далёкім. Ляціць сабе хлопчык па-над бярозамі ды радуецца – як хораша анёлам быць!»
E0. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра анёла
Калі сьцямнела, мы сышлі з дарогі і спыніліся на схіле сухога пагорка, пад шатамі старадаўняга дуба. Жалуды. Хуліё зладзіў вогнішча, а я падзяліў пароўну фінікі ды ролтан. «Гэта называецца разьбіць бівак», – дасьведчана сказаў Хуліё. Мы сагналі смагу, спатолілі прагу, улягліся паўтульней ды глядзелі, як іскры ломанымі траекторыямі ляцяць у цёмнае паветра – і згасаюць. Хуліё прыкурыў жытан ад галінкі, адкашляўся і ўзяўся за вячэрнюю казку.
«Думаеш, Ролю, анёлам так ужо хораша жывецца? З аднаго боку безумоўна так, але зь іншага! Яны такія маленькія, Ролю, што ня могуць сядзець – правальваюцца скрозь малекулярную структуру табурэтаў і наогул прадметаў. І таму яны вымушаныя ўвесь час трымацца на ляту. Само сабой, пакрысе ў іх за крылцамі адрастаюць магутныя цягліцы, але пачаткоўцам ох як несалодка спачатку. Большасьць вядома вытрымліваюць... Ну дык вось, Ролю, быў у іх там адзін маладзенькі анёл, слабенькі, які паміраў проста – да таго цяжка яму было. Пакуль астатнія гімнасьпевамі займаліся ў этэрах прамяністых і шанаваньні Творцу ўзносілі, гэты маладзенькі ўсё ўніз глядзеў. Зайздросьціў ён зямным стварэньням са страшнай сілай! Устойлівасьць, глеба пад нагамі, упэўненасьць. Зразумела, чалавекам жадаць зрабіцца яму і ў галаву не прыходзіла – бо завельмі ўжо подлая ды брыдкая пачвара, ну і жывёлы ненашмат лепей – кроў, косткі, кішкі, брррр. Але вось да прыкладу каменем быць – сумнавата здавалася. Больш за ўсё яму кветкі падабаліся! Ты якія кветкі любіш, Ролю? Гербэры? Ну-ну. А вось яму абсалютна ўсё роўна было, якія кветкі – абы толькі крылцамі не махаць больш ніколі, ніколі. Думаў ён думаў, і вось што прыдумаў: трэба яму брудам абляпіцца, каб на семечка кветкавае зрабіцца падобным, у зямлю ўпасьці, дый вырасьці! Счакаў ён момант, калі Стваральнік адвярнуўся, склаў крылцы – і на сьметнік сьпікіраваў, у самую памыйніцу. Плюх у лужыну! Але ня ліпне бруд да эманацыі чыстага духу. Сьцяў тады зубы маладзенькі, запоўз нейкаму бамжу за пазуху – і напаўняўся там з тыдзень выпарэньнямі смуроднымі. Пацяжэў трохі, акруглявіўся. Потым на тыдзень у мех з тухлявымі цыбулямі. Потым у гнілыя рыбіныя вантробы, потым... Карацей кажучы, Ролю, пааблез з анёльчыка патроху ягоны глянец нябесны, і аброс ён такі тленам і брудам. Даляцеў з апошніх сілаў да лугу і ў матку сыру-зямлю ўпаў. Але вось крыўда: восень ужо настала. Прыйшлося яму яшчэ пад сьнегам цэлую зіму дрыжаць».
Пазяхаючы, Хуліё адвярнуўся і нацягнуў на галаву швэдар. Я крануў яго і спытаў, каб зрабіць прыемна: «Гэй... дык чым жа казка скончылася?» «Ну... вырас ён кветачкай увясну». «А якой кветачкай?» «Ну... рамонкам. Давай ужо спаць».
E1. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра рамонак
Лясамі Мэсапатаміі, стэпамі Ўсурыі – за наступны дзень мы да таго стаміліся, што занядбалі магчымасьць дажджу і спыніліся нанач ля краю рамонкавага поля. «Рамонкавая гарбата павышае тонус і патэнцыйную энэргію. Заварым гарбаты, Ролю?» – ён ужо забыўся пра сваю ўчорашнюю казку. «Стой! Не чапай іх! Рамонкі – гэта небясьпечныя, сьмяротныя кветкі». Хуліё прысеў са страху. Рамонкі нядобра калыхаліся, барвовыя ў сьвятле вогнішча. «Так-так, Хулі! Вось паслухай, што я табе раскажу, раз ужо мая чарга: жыў-быў рамонак. Вырас ён на лужку ля сьметніка, на сонейку, прыгожы, высокі. Яму б жыцьцю радавацца, ды толькі ня мог ён – бо дрэнныя пахі заміналі. То тухлым гарбузом павее, то гнілымі яблыкамі, то скіслай капустай. А сысьці нельга нікуды. І наракаў рамонак – за што яму, харошаму, пакараньне гэткае крыўднае? Пачаў жывёлінам зайздросьціць, якія на лапах бегаць могуць і спаць, дзе ўздумаецца. Асабліва яму кацяня падабалася, што ў тутэйшага бамжа жыло – чорненькае, зь белымі вусамі ды блакітнымі вачыма. Гуляла з сухімі сьцяблінкамі, высочвала жукоў, вылізвала лапкі. І ўзмаліўся аднойчы рамонак з усіх сілаў: хачу, хачу кацянём быць! А расьліны – яны дваістую існасьць маюць: кветкі ў неба глядзяць, а карані падземным агнём сілкуюцца. Паляцела малітва і ўверх, і ўніз. Творца пачуў і толькі плячыма паціснуў – дурань. Затое д'ябла падступны – тут як тут! Кажа рамонку: хочаш з кацянём памяняцца? Хачу, хачу! Бліснуў вокам, пстрыкнуў пальцам – хоп! Трымай асалоду! І зьнік. Памяняў. Ды толькі падмануў трошкі – стаў рамонак не кацянём, а адразу дарослай пацёганай коткай. І зьведала яна, Хулі, ох зьведала... І ботамі была бітая, і з голаду памірала, і дзетак ейных два разы на год бомж тапіў, і хвост дзеці падпалілі, і... ня буду працягваць», – я змоўк, зглынаючы сьлязу. «Кепская гісторыя, Ролю. Ну а што рамонкавая гарбата? Чаму яе піць нельга?» «А таму што ў адным з рамонкаў – тое кацяня, Хулі, гвалтоўна зачараванае ды зьнерухомленае. Яно ўжо даўно там у тыгру лютую ператварылася. Кранеш – і адразу руку адгрызе».
E2. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра котку
Падняўшыся на апошні перацяг, мы апынуліся амаль ля мэты, у некалькіх гадзінах шляху. Гастраном праглядаўся наперадзе, чорным велічам у вячэрнім паветры. Мы рассудзілі заначаваць тут, у гроце, пад абаронай шырокай скалы. Шурпатая, з карычневымі прожылкамі. Вецер сьвішча зьверху, але нам цяпло пад ваўнянымі пледамі. Гарачыя тэрмасы. «Расказвай, Хулі». «Ну, слухай...
Жыла-была ў адной прынцэсы котка. Любіла яе прынцэса, душы ня чула! Пячонкай гусінай прама з рук карміла, лапкі ў ружовай вадзе абмывала, у ложак з сабою брала, залатым грабянцом расчэсвала. Ды толькі не было шчасьця ў коткавай душы – бо шмат крыўдаў ёй даводзілася цярпець. Калі кароль употай ад прынцэсы нагой пад рэбры пхне – дык гэта яшчэ нічога, кароль ёсьць кароль. Але калі кухарка мокрым ручніком уздоўж сьпіны сьцепане, ці конюх ботам сьмярдзючым на лапу наступіць, ці прышчавы паж за хвост адцягае, ці блазан пярчоную сасіску падкладзе – аніякае не было моцы ў коткі гэткія зьнявагі трываць! І надумалася котка ў чалавека ператварыцца, а лепш за ўсё ў дзяўчынку, каб усе песьцілі, у стужкі ды банцікі прыбіралі і ніхто ніколі ня крыўдзіў. Выйшла яна аднойчы ноччу на балькон, вушы-вусы да Месяца зьвярнула ды просіць: дапамажы мне, брацік-Месяц, хачу дзяўчынкай зрабіцца! Павярнуўся да яе Месяц: прывітаньне, коцейка, мілая сястрычка! Якраз поўня, мая ўлада – дапамагу табе. Ці ёсьць дзяўчынка, якая любіць цябе? Ідзі, зазірні ёй у вочы да самага дна – і перамяняесься зь ёю целамі. Спалохалася котка: ёсьць такая дзяўчынка, прынцэса яна, любіць мяне. Але ж не падлюга я! А месяц сьмяецца ў адказ: якая ты дурненькая, котка. Ідзі, ідзі. Павольна пайшла котка з балькона, цяжка. Села ў тузе да прынцэсы на пухоўку. То падыме галаву, то апусьціць. Дрыжыць, дыхае няроўна, хвастом торгае. Але да раніцы, пакуль Месяц яшчэ на небе відаць было, адважылася, мяўкнула гучна. Прачнулася прынцэса, усьміхаецца – а котка глядзіць ёй у вочы, да самага дна. Пачуўся тут у паветры звон, быццам тонкая струна парвалася – і ператварылася котка ў прынцэсу! У тую ж раніцу кухарку – у бардэль, конюха – на руднікі, пажа – на вайну, блазна – у ваўчыную яму, прынцэсу... Прынцэсу у добрыя рукі, з вачэй далей. І пачалося у коткі новае жыцьцё – шчасьлівае ды бясхмарнае... Ролю, ты дзе? Ролю!»
