BA. Аповед Коліка. Музычнае прынашэньне
Колік апавядаў, што аднойчы зь ім у вязьніцы сядзеў дзед-рэцыдыўнік. Старэнькі зусім, худзенькі, хворы, у акулярыках. І неяк пакрысе сышліся яны, пасябравалі, і расказаў дзед Коліку гісторыю свайго жыцьця. Расказаў, што першы раз сеў у пятнаццаць гадоў, за забойства.
– У той час я ў музычную школу хадзіў. Па клясе скрыпкі. І ня тое каб з-пад бацькоўскай палкі, а на самой справе музыку крэпка любіў. Клясыку. Воось... І аднаго разу хлапчук знаёмы, гурта Лед Зэпэлін прыхільнік, кажа мне: Лед Зэпэлін – гэта вяршыня музыкі! Няма нікога лепей за Лед Зэпэлін! Ведаеш, як у моладзі бывае. Лішняга кажуць. Ну, і паплаціўся хлапец за свае словы. Роварным ланцугом я яго. Але мне таго разу пашанцавала: трапіў да добрага адваката ды да жаласьлівага судзьдзі. А яшчэ хваля такая тады паднялася, сацыяльная, а потым яшчэ і амністыя, карацей, выйшаў я ўсяго праз чатыры гады. Паразумнеў, пасталеў. Пайшоў на завод працаваць, у тэхнікум паступіў завочна. Скрыпку вядома кінуў, але да музыкі любоў – гэта ж назаўсёды, сам разумееш. Барока я тады вельмі шанаваў. І значыцца выйшлі мы аднаго разу з брыгадзірам на перакур, слова за слова, а ён і кажа: рамантызм – гэта вяршыня клясычнае музыкі! Няма нічога лепей за рамантызм! Чуеш, Колік? Так і сказаў. Шуманы з усялякімі Шапэнамі, значыцца, вяршыня! Ну й што мне, трываць было, ці што? Заваліў яго наўпрост там, у цэху, на падлогу, дый аб станіну станка пару разоў галавой. Воось... Тады ўжо са мной цырымоніцца ня сталі, упаялі тузін бязь лішніх размоў. Дый то – не зьбегаў жа зь месца забойства, павінаваціўся, пакаяўся. Ну а наогул я чалавек мірны, працавіты, паслухмяны – адседзеў дзясятку станоўча, і адпусьцілі. Выйшаў значыцца я, у самым росквіце сілаў. Колькі мне там было, трыццатнік з хвосьцікам. Уладкаваўся сьлесарам, ажаніўся, дзетак завёў...
– Як жа яна за цябе пайшла? Не спалохалася?
– А чаго палохацца, я ж мухі не пакрыўджу. Толькі калі за музыку. А яна ў мяне музыку не любіла наогул. За гэта і ўзяў. А што я? Я добры быў мужык. Ці шмат добрых мужыкоў? Сядзеў, ну так, сядзеў. Мала хто сядзеў. Карацей, жылі мы душа ў душу, дабро нажывалі, на канцэрты хадзілі. У той час я пачаў на Гендэля западаць. Праз Гендэля – душа ачышчаецца, сам ведаеш. Ну й аднаго разу пасьля канцэрту сустрэлі мы майго сябрука, таксама былога зэка. Адкуль ідзяце? З канцэрту. Што слухалі? Барока. О, барока я таксама паважаю! І кажа: Скарлаці – гэта вяршыня барока! Няма нікога лепей за Скарлаці. Адправіў я бязь лішніх слоў жонку дадому, а сябрука забіў. Ну а што было рабіць? Зарэзаў я яго. Далі мне пятнаццаць, зь іх пяць у дурцы праваляўся. Добра хоць тэлевізар дазвалялі, канал Культура, і радыё. Вось там я й прыахвоціўся да Жарускі. Анёл! Як ён Гендэля сьпявае! Воось... А потым, пад канец тэрміну, пілаваў з адным дровы, разгаварыліся. Я кажу – люблю дзей Гендэля. А ён кажа: так, Гендэль! І Цэнчыч – гэта ягоная вяршыня! Лепей за Цэнчыча ніхто Гендэля не сьпяе. Чуеш, Колік? Ну і. Сам разумееш. Хто ж такое стрывае? Вось і сяджу...
– Ну добра, але толку? Навошта забіваць было? Даў бы проста па мордзе. Ведаў жа, што потым тэрмін матаць? Усё роўна на зямлі шэсьць мільярдаў з уласнымі густамі. Усіх не заб'еш! Сэнс было?
А дзед адказваў Коліку, што не шкадуе ні пра што. Што спачатку сам сябе не зусім разумеў, але цяпер зразумеў. Што ён зьдзяйсьняў не злачынствы, а своеасаблівыя музычныя прынашэньні, ахвяры богу музыкі. І прычапіўся да Коліка – якую арыю Жарускі ён лічыць вяршыняй? Але Колік не паддаўся на правакацыю і адмовіўся адказваць.
BB. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра час
Калі мы з брацікамі пасталелі і ўзмужнелі, наш час, як водзіцца, стаў дужа паскарацца, што да крайнасьці нас турбавала. Аднойчы мы нават не стрывалі й паскардзіліся на час таце. Суцяшаць нас ён і не падумаў, але затое расказаў нам новую гісторыю, пра аднаго этнографа з суседняй вуліцы.
Быццам бы той этнограф таксама хваляваўся наконт часу, не хацеў, каб ён мінаў, і шукаў спосабы барацьбы. І быццам бы ён прыдумаў, што калі на адмераны табе час паўплываць немагчыма, дык ніхто не забараняе зьмяніць ягонае ўспрыманьне знутры. А менавіта – паскорыць свае думкі й пачуцьці так, каб за звычайнае чалавечае жыцьцё пражыць цэлых два суб'ектыўных. Чым не ідэя? І этнограф прыступіў да трэніровак. Па-першае, трэніраваў хуткасьць думаньня: разгадваў крыжаванкі, гуляў у шахматы, вучыў на памяць расклад электрычак – і ўсё з сэкундамерам. Па-другое, хуткасьць адчуваньня: хутка-хутка нюхаў фіялкі, слухаў Бітлз на паскоранай перамотцы, імкліва гартаў альбом Тэрнэра, намагаючыся адначасна атрымаць асалоду ад кожнае асобнае марыны. Па-трэцяе, хуткасьць цела: бегаў па пакоі, скакаў са скакалкай, падцягваўся на турніку і рабіў сто ўдыхаў у хвіліну. У яго доўга нічога не атрымлівалася, але ён упарціўся, не здаваўся – і вось, у адну прыгожую раніцу, сонечную й вясновую, ён выйшаў на вуліцу й вохнуў: мінакі рухаліся павольна-павольна, як вадалазы ў глыбіні. Аўто каціліся амаль незаўважна, і ён ступіў на праезную частку і пайшоў перад велізарным грузавіком, бесклапотна дымячы папяросай. Зазірнуў у кафэ, прысеў за столік да дамы й выпіў ейную каву, пакуль яна глядзелася ў люстэрка. Атрымалася! Атрымалася! Я перамог! І ён працягнуў трэніроўкі, патроіўшы намаганьні. І неўзабаве ў горадзе пачалі адбывацца дзіўныя рэчы: неверагодныя рабаваньні банкаў і вінных скляпоў, зьнікненьня страваў у рэстаранах і модных гарнітураў у буціках. А ўсе жанчыны той вясной раптам зрабіліся дзіўна задуменныя і да красавіка зацяжарылі. Так... Што зь ім стала потым, з гэным этнографам, ніхто ня ведае. Мусіць, час спыніўся для яго зусім. Разумееце?
– Але татухна, атрымліваецца, ён рухаўся са звышгукавою хуткасьцю? Тады ўсе павінныя былі чуць роў і гул, а за ім павінен быў заставацца сьлед пара, як за самалётам! – інжынэрна сказаў Толік.
– Ня будзь такім наіўным, сынку. Ён рухаўся не са звышгукавою, але са звышсьветлавою хуткасьцю, – строга адказаў тата.
А як жа законы Эйнштэйна? А чаму ён не загарэўся праз трэньне аб атмасфэру? А як ён мыўся, бо вада ж цякла занадта павольна? А навошта яму нябачнаму былі модныя гарнітуры? А ён не заразіўся ад незнаёміхаў дрэннымі хваробамі? Але тата раззлаваўся, затупаў нагамі і прагнаў нас прэч.
BC. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра славутага гардэробніка
Празь некаторы час пасьля Толікава вясельля высьветлілася, што ягоная жонка, станістая чарнабровая філялягіня, мае шырокія сувязі ды знаёмствы; і ня толькі ў бібліятэчных колах, але і ў артыстычных. Так часта бывае – адно чапляецца за другое. Мы як маглі карысталіся гэтай новай магчымасьцю і здабывалі квіткі на любыя імпрэзы, якія б нам ні ўздумаліся. Зрэшты, імпрэзаў было няшмат – тыя гады выдаліся пахмурныя, дажджлівыя, трывожныя, і ніхто не хацеў да нас ехаць, акрамя ўсім назалелых утаймавальнікаў леапардаў. Таму гастролі славутага гардэробніка, ураджэнца нашага месца, які праславіўся ў сусьветных сталіцах небывалай бездакорнасьцю й нябачанай дагэтуль дасканаласьцю, грынулі нібы гром. За квіткі, прададзеныя й перапрададзеныя ў той жа дзень, сварыліся, біліся, зьдзяйсьнялі ганебнасьці, судзіліся й назаўсёды расставаліся. Колькі лёсаў было паламана праз гэтыя гастролі, не зьлічыць! Але толькі ня нашых: мы, шчасьліўчыкі й любімчыкі, ціхамірна пагладжвалі цісьнёныя квіткі ў верхніх кішэнях пінжакоў.
У азначаны на квітках дзень мы прыйшлі да ДК Прафсаюзаў за дзьве гадзіны, у пяць, і бавіліся ў фае, песьцячы сябе аранжадам і капучына з аўтаматаў. За паўгадзіны да пачатку фае імкліва напоўнілася, дый да таго шчыльна, што мы з брацікамі толькі са значнымі намаганьнямі здолелі прасунуцца й сабрацца разам. Неўзабаве прыбыў і гардэробнік, прама з аэрапорту, без спазьненьня: ён пругка выскачыў з крэмавага лімузына і на дыбачках пабег да стойцы. Яму было каля пяцідзесяці пяці, можа бліжэй да шасьцідзесяці; ён насіў стрыманы чубчык, шэры строй зь нітачкай люрэкса і чырвона-карычневыя чарапахавыя макасыны. Усе сьціхлі й сталі ў чаргу. Зь першага ж узмаху рукі зрабілася відавочна: сусьветная славутасьць даецца не задарма. Хірургічна адточаныя рухі і фатаграфічна вывераная міміка, палемічнасьць паэта і фактура філёзафа, жар і палкасьць юнага закаханага – усё спалучалася ў ім, у нашым гардэробніку. Нас нібы закруціла магутнай, але ласкавай і асьцярожнай віхурай – і адразу адпусьціла; паліто ж стройнымі чародамі павісьлі на плечках, быццам нават абноўленыя ды папрыгажэлыя. Сьціскаючы нумаркі спатнелымі далонямі, мы узрушана тапталіся на лесьвіцы, пакуль служэбніцы не накіравалі нас уверх, у залю: арганізатары шоу прыдумалі невялікі клясычны канцэрт, закліканы адцяніць паўнату гардэробнага майстэрства. Абвясьцілі фартэпіяна, прэлюды Рахманінава. Кволы піяністы граў пасьпешліва і змазана, мы коўзаліся й пазяхалі; яму самому карцела хутчэй вярнуцца ў гардэроб, і ён зьбіўся на баркароле, бязладна скончыў і, ані не саромеючыся, пасьпяшаўся з усімі ўніз. І тут мы сталі сьведкамі сапраўднага мастацтва: сілы, лёгкасьці, напоўненасьці жывым сэнсам і глыбіннай мудрасьцю. Нумаркі ўзьнімаліся й ляцелі, шынэлі й манто мяккімі хвалямі ападалі праз стойку – усё было да крайнасьці проста і праз гэта асабліва узьнёсла, азорана невядомай дагэтуль свабодай і шырынёй. У той вечар мы забыліся пра ўсё й не саромеліся сьлёз, мы шапталі шчасьліва: брава! Бравісіма! Бласлаўлёны! А ён, сказаўшы невялікую прамову – чыстыя й ясныя словы пра радзіму, бацькоў і радасьць творчасьці – моцна паціснуў працягнутыя рукі, разьвітаўся і адбыў.
