А нядаўна, працягнуў Колік, я яго бачыў на вуліцы. З доўгімі валасамі і барадой, у скураной камізэльцы і клятчастых нагавіцах, ён ішоў, размахваў рукамі і крычаў: сінічкі! сінічкі! Вырашыў, мабыць, пераадолець страх і ступіць насустрач лёсу – зрабіцца сьмешным. Але ніхто зь мінакоў не сьмяяўся, усе апускалі вочы, дый мне таксама чамусьці не да сьмеху было.

B6. Зь ліста Толіка. Пра слабасьць

<...> Страшэнная слабасьць!

Калі бачыш, як хтосьці ласуецца цукеркай – у той жа момант пачынаеш жадаць цукерку. О, асалода слабасьці! Міг жаданьня: калі хтосьці чытае газэту, калі хтосьці курыць, калі хтосьці сьмяецца, калі хтосьці нясе кветкі ці навюткі пыласос, калі хтосьці з уздыхам садзіцца на крэсла.

Стаць моцным: стойкасьць і абыякавасьць.

Крэпасьць крэмню: сказаць цукерцы Не. <...>

B7. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра падземнага дзядулю

Калі мы з брацікамі перасталі расьці й зрабіліся зусім дарослыя, мы аднойчы адважыліся: пара нарэшце зьведаць усё схаванае й затоенае пра нашу сям'ю, падазрона станоўчую. Мы набраліся сьмеласьці ды пайшлі наўпрост да таты, які грэўся на сонейку за садовым столікам. Згледзеўшы нас, ён устаў і з задавальненьнем пацягнуўся, ускінуўшы рукі й грацыёзна выгнуўшы сьпіну.

– Па тытунец, дзеткі? – ён памяшаў пальцам пласт махоркі, што сушылася на газэце.

– Мы ня курым. Мы прыйшлі па іншае: будзь ласкавы, раскажы нам пра нашых дзядуляў і бабуляў. Хопіць усіх гэтых змоўчваньняў і недамовак!

– Хіба я вам не расказваў? – разыграў ён нявіннасьць.

– Не.

– О! Як жа гэта? Яны былі выдатныя людзі, незвычайна выдатныя! Паслухайце: дзядуля быў шыракаплечы, станісты, як малады Зэўс, у клятчастай кашулі і з барадой, сапраўдны геоляг! А ягоная ўсьмешка! Адкрытая, белая, шырокая – нібы само шчасьце на цябе прамянее. Кожны вечар, паднімаючыся з саляных шахтаў, ён разводзіў вогнішча, браў гітару і, абвёўшы ўсіх позіркам, кранаў струны... Аніводная дзяўчына, калі яна была кемлівая і дабрадзейная, не магла не пакахаць яго! А сама кемлівая зь іх была ваша бабуля – дзіўна асьляпляльная прыгажуня, настаўніца малодшых клясаў, да таго дабрадзейная, што нават апошнім прайдзісьветам пры выглядзе яе хацелася пачаць жыцьцё зноўку. І да таго пакахалі адно аднаго бабуля й дзядуля, што нядоўга думаючы пажаніліся, зь вялікімі ўрачыстасьцямі й пышнасьцю. І жылі яны доўга і...

– Але праз што яны памерлі? – змрочна ўдакладнілі мы.

– Ну вось навошта вы перарываеце?

Тата згубіў нітку і спыніўся, і мы з прыкрасьцю зашыкалі адзін на аднаго. Зьбіраючы думкі, тата церабіў бакенбарды і загінаў пальцы, быццам штосьці лічыў, і неўзабаве працягнуў:

– О, яны былі чыстыя ды ідэальныя, і адначасна ідэалістычныя, няспынна захапляліся Мэтэрлінкам ды К'еркегорам, і, гледзячы на старэйшых людзей – а ў тую юную пару ўсе былі для іх старэйшымі – палохаліся: чаму тыя гэткія шэрыя, пустыя й цынічныя? Калі яны такімі зрабіліся? Ці зробімся й мы?.. Гэтыя думкі не давалі дзядулі спакою, і ён, кінуўшы вогнішчы й гітару, узмоцнена разважаў, а бабуля дапамагала й падтрымлівала яго. Нарэшце ён абвясьціў, што адказ вышуканы: людзі непазьбежна псуюцца праз дурныя вонкавыя ўплывы. Бабуля была цалкам згодная, і яны ў тую ж ноч пастанавілі, што зараз знаходзяцца на піку сваёй ідэальнасьці, і трэба пакуль ня позна абараніцца ад заганных узьдзеяньняў звонку. Яны сабралі ўсе рэчы, якія маглі несьці, і спусьціліся ў саляныя шахты. Яны ішлі ўсю ноч, увесь дзень, сыходзілі ўсё глыбей і далей, пакуль нават самыя аддаленыя відэакамэры не перасталі фіксаваць іх, і яшчэ глыбей і далей, у самыя нетры. І там, у сэрцы саляных пячэраў, яны зажылі паўнаважкім, непадуладным гнілі й гнюснасьці жыцьцём.

– Але што яны тамака елі? – зьдзівіліся мы.

– О, яны завялі сад і агарод, пасеялі пшаніцу, пабудавалі маленькі млын, гадавалі козаў і рабілі сыр.

– Але што яны тамака пілі?

– О, пад зямлёю струменяцца найчысьцейшыя крыніцы! Яны пасадзілі ў іх марскую капусту й здабывалі агар-агар.

– Але як яны жылі тамака ў цемры, бязь неба ды сонейка?

– О, пад зямлёй сьвеціцца магма, яна зусім як сонейка, і нават утульнейшая. А замест неба яны глядзелі адно аднаму ў вочы.

– А ты, атрымліваецца, стуль уцёк?

– О не, дзеткі, у вашых бабулі зь дзядулем такі парадак: яны гадуюць сваіх дзетак толькі да сярэднешкольнага ўзросту, а потым адпраўляюць наверх.

– А хто ня хоча лезьці наверх?

– О, у іх не пытаюцца.

B8. Гісторыі сталасьці ды згасаньня. Пра аднаго байкера

Валік расказваў, што аднойчы яму патэлефанаваў чалавек, які назваўся байкерам, і папрасіў намаляваць свой партрэт. У прызначаны дзень байкер зьявіўся, але зь дзіўнай бясшумнасьцю і ў дзіўным выглядзе: акуратная прычоска, блакітная кашуля, белыя льняныя нагавіцы ды сандалі. Валік спытаў, як яго намаляваць, і байкер працягнуў яму фотаздымак: напышліва падняўшы руку, ён сядзеў на велізарным матацыкле, увесь у скуры й джынсе, у сталёвай касцы, з доўгімі валасамі ды барадой. Валік пасадзіў яго на зэдлік, зрабіў першыя накіды і дзеля падтрыманьня размовы спытаў, чаму не было чуваць грукату ягонага матацыкла. Паморшчыўшыся, байкер зь неахвотай адказаў, што пакінуў яго ў гаражы. Валік падняў бровы. Каб парадаваць байкера, ён завёў хард-рок, і з паўгадзіны працаваў моўчкі. Але байкер, мабыць адчуваючы недаказанасьць і няёмкасьць, коўзаўся, хмурыўся, і нарэшце ня вытрымаў і пачаў тлумачыцца:

– Вы не падумайце, я на самой справе байкер. Я люблю свой чопэр, я сабраў яго ўласнымі рукамі, але ён жудасна раве і аглушае мяне. Да таго ж людзі раздражняюцца. Да таго ж для хрыбетніка не здарова. І гэтыя бясконцыя фуры на трасах, гэтыя вечныя джыпы, якія цябе абганяюць... Я хаджу пешшу. Тое ж самае з рокам – я яго вельмі люблю, але слухаю рэдка, празь яго ў мяне баліць галава. Вымкніце, калі ласка. Я аддаю перавагу эмбіэнту. Бачачы зьдзіўленьне Валіка, ён пасьпешліва працягваў:

– Я й на самой справе байкер! У мяне ёсьць і членства ў клюбе, і скураны гарнітур, пашыты на заказ. Вельмі прыгожы, самы лепшы! Але ў ім так горача й нязручна, і гэты ягоны пах... ён мне непрыемны. А каўбойскія боты так па-дурному стукаюць абцасамі. І валасы доўгія я таксама люблю, але зь імі столькі важданіны, і як ні пніся, выглядаюць неахайна.

Байкер яшчэ доўга апавядаў пра свае заблытаныя адносіны зь півам, чарапамі, арламі, нямецкай вайсковай сымболікай ды нонканфармізмам, а Валік натхнёна працаваў.

Праз тыдзень партрэт быў гатовы: задуменны байкер у сьветлай вопратцы сядзеў напаўпаварота на сонечным узьлеску лісьцянога лесу, пад бярозай, адной рукою пагладжваючы каласкі квітнеючай травы, а ў другой трымаючы тамок Пятруся Броўкі. Убачыўшы партрэт, байкер шчасьліва заўсьміхаўся, сардэчна падзякаваў Валіку і пакінуў яму падвойны ганарар.

B9. Змрочныя засьценкі. Гэта мусіць спрацаваць

Няўдача з гаспадарчым мылам наладзіла мяне яшчэ больш рашуча. Наступнай раніцай я падняўся ўдосьвітку, пасьнедаў фасолевым супам і апрануўся ў непрыкметны брызэнтавы дажджавік і гаматныя шэрыя брыджы. Выйшаўшы праз заднія весьніцы Вучылішча, я накіраваўся да чыгуначнай ветцы, што пралягала ў пяці мілях на ўсход, за Бродзкімі ўзгоркамі. Каб скараціць шлях, я зьвярнуў са жвіровай дарогі й пайшоў напрасткі, па камяністым старарэччы. Сонца ўставала ў бледных аблоках, і я шыбаваў спачатку на яго, а потым пачаў збочваць налева, уважліва гледзячы пад ногі, каб не спатыкнуцца. Жыўнасьці амаль не траплялася, толькі рэдкія перапёлкі ды вужы. Праз гадзіну, пераадолеўшы чаротнік і мелкі ручай, я падняўся на ўзгорак і ўбачыў чыгунку. Ад старажылаў я чуў, што ў гэтых месцах таварныя цягнікі часта сыходзяць з рэйкаў і падоўгу стаяць, занядбаныя, і надзея не падманула мяне: уздоўж пуцей ляжалі на баку вагоны, замілавальна цацачныя здалёк. Стрымліваючы радасьць, я з падвойнай асьцярогай спусьціўся ўніз. Праз удар вагоны лопнулі ў месцах сучляненьняў, і з прарэхаў, ружовых сьвежай іржой, высыпаліся тавары – цырульныя брытвы, скальпэлі, дроцікі, канцылярскія нажы, шавецкія шылы, вастрыльныя брускі. Даверху напоўніўшы заплечнік і трохі перадыхнуўшы, я пасьпяшаўся назад і вярнуўся якраз да абеду, да расольніку й тушаных баклажанаў з сырам. Рэшту дня я правёў з Чосэрам і келіхам белага віна, потым крыху падрамаў, і а другой гадзіне ночы, калі праграмары ўлягліся, пракраўся ў клятую кампутарную залю. У апраметнай цемры зьзялі зялёнымі кропкамі агеньчыкі мадэмаў, дрыжаў аранжавы праменьчык роўтэра. Мой плян быў просты: прыляпіць плястылінам да падлогі нажы й скальпэлі, тарчма, лёзамі ўверх, а калі раніцай прыйдуць праграмары, выскачыць з-за дзьвярэй і закрычаць, затупаць нагамі – каб яны зь нечаканасьці аступіліся, упалі й зарэзаліся. Рызыкоўна, але арыгінальна, думаў я, гэта мусіць спрацаваць. Седзячы на падлозе, я разьмінаў плястылін і ўяўляў кроў, барвовыя ручаі й лужыны, і як я гучна вымаўлю: «Помста!» Але раптам, калі я жыкнуў маланкай заплечніка, з далёкага кута сонна спыталі: «Хто тут?» «Гэта я, Ролянд», – мярцьвеючы, выціснуў я. «Га-а, Ролю! Што ж ты тутака, унучак?» Я пазнаў голас: састарэлы вартаўнік Трафім, пратэжэ Галоўнага Праграмара. Ён шоргаў да мяне, пазяхаючы. «Вось, верабейкаў падхарчаваць надумаў», – схлусіў я, напружваючы горла. Калі ён данясе, мяне дызасэмблююць у тую ж хвілю! «Усе верабейкі ноччу сьпяць, хлопча», – ён падышоў, ад ягонай чорнай постаці павявала сонным цяплом і аўчынай. «Што ў цябе ў торбачцы?» «Булачка». Ён пагладзіў мяне па галаве цьвёрдай мазольнай далоньню: «Ідзі спаць, мой добры». Я мог бы паласнуць яго, але ці працяне лязо жалезныя мазалі?.. Зь цяжкім сэрцам я вярнуўся да сябе і схаваў заплечнік на антрэсолях – да лепшых часоў.