Мы памеркавалі і пастанавілі, што сапраўды пара брацца за розум, але што кожны год чытаць па кніжцы – гэта занадта. Лепш прачытаць адну, але надзвычай складаную, і тады мазгам хопіць зарада на ўсё жыцьцё. Мы пабеглі ў бібліятэку і спыталі сама разумнейшыя кніжкі, якія толькі яны маюць. Бібліятэкары пашапталіся, пашабуршаліся і прынесьлі, на адмысловым лякіраваным падносіку. Мы падыходзілі па адным і цягнулі наўздагад, з зачыненымі вачыма: Хуліё выцягнуў «Фэнамэналёгію духу», Колік – «Крытыку чыстага розуму», Толік – «Быцьцё і час», Валік – «Лёгіка-філязофскі трактат» з камэнтарамі, а мне прыпаў «Уліс».

Спачатку я ўзрадаваўся, што з раманам будзе прасьцей, чым зь філязофіяй, ды дзе там – кніга аказалася жорсткай і зубаскрышальнай! Закусіўшы рукаў, я цэлых тры жудасных дні запар упарціўся, не здаваўся і прадзіраўся скрозь абзацы, нават у прыбіральні. Мне таксама хацелася стаць дырэктарам! Але маё юнае цела нясьцерпна пакутавала жахлівым чытвом і ў адзін цудоўны момант аканчальна адхіліла яго – пальцы самі сабой расьціснуліся, і Джойс паляцеў у сьмярдзючую яму. Вылавіць яго не было ніякай надзеі, цяжкая таміна адразу патанула. «Авохці мне! – забедаваў я, – цяпер ужо ніколі не пазбыцца мне тупасьці!» Спустошаны, ані не паразумнеўшы, са сьлязьмі роспачы на вачох, я выйшаў з прыбіральні і павалокся на возера, да зрыву, глядзець на чаек.

Як жа я ўзрадаваўся, калі спаткаў тамака ўсіх маіх брацікаў! Выявілася, што Хуліё страціў Гегеля ў лесе, Колік выпадкова спаліў Канта ў вогнішчы, Толік незнарок спрэс заліў Гайдэгера чарнічным сочывам, а ў Валіка адабралі Вітгенштэйна хуліганы. Мы абняліся і доўга плакалі разам, а потым купаліся. Зразумела, на наступны ж дзень мы пабеглі ў бібліятэку зноў, але ў падаўжэньні абанэмэнта нам адмовілі.

43. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра дзёньнік

Калі ў нас з брацікамі пачалі прабівацца першыя бакенбарды, мы вычыталі ў юнацкім часопісе, што вельмі карысна весьці дзёньнік, запісваць у яго ўсялякія падзеі – і потым аднойчы, праз гады, будзе прыемна разгарнуць яго і ўсё ўспомніць. Як і належала, мы вялі дзёньнікі ноччу, глыбока пад коўдрай, зь ліхтарыкамі. І, зразумела, хутка за гэтым заняткам нас застукаў тата. Мы зрабілі непавінныя выгляды, а ён зрабіў выгляд, што нічога не заўважыў. Але без зануднае павучальнае казкі не абышлося:

– Жыў-быў адзін чалавек, які вельмі турбаваўся каб анічога са свайго жыцьця ня страціць. Спачатку ён вёў дзёньнік, і скрупулёзна ўносіў туды кожны свой рух.

– І? – мы былі раззлаваныя і наважаныя скептычна.

– А потым дзёньніка яму здалося мала, і ён купіў фотапарат, і кожны дзень фатаграфаваўся, калі-нікалі нават па некалькі разоў.

– І?

– А потым і фотаздымкаў яму здалося мала, і ён купіў відэакамэру і дыск зь велізарнай памяцьцю, і бесьперастанку здымаў сябе ў вышэйшай якасьці. Менавіта так, ішоў па вуліцы, адставіўшы руку з камэрай, і здымаў сябе.

– І?

– І ён засьняў усё-прыўсё сваё жыцьцё, да сама глыбокае старасьці. А потым ціхамірна сканаў.

– І?

– І ўсё! А што вы яшчэ хацелі?

44. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра самага разумнага чалавека

Глядзець Сама Разумнага На Сьвеце Чалавека мы з мамай і татам паехалі ў абласны опэрны – бо ў наша мястэчка яго не прывозілі. Перад тым, як ісьці ў касу, тата адвёў нас у тэатральны рэстаран, спачыць з дарогі, і тут нам пашанцавала – за суседнім столікам абедаў сам Старэйшы Білетэр. Ён павітаў нас, паслаў бутэльку бажале і крыху распавёў пра атракцыён. Паказ ішоў ужо другі сэзон, людзей было не зашмат, але ён усё ж параіў ня йсьці з усімі, а набыць пэрсанальныя квіткі і сустрэцца з Сама Разумным На Сьвеце Чалавекам асабіста, наўпрост у ягоных апартамэнтах. «Калі?» «Зараз». Тата ахвотна падпісаў чэк, мы даелі салаты і паехалі на ліфце – ён жыў тут жа, у пэнтхаўсе адміністрацыйнага корпуса. Старэйшы Білетэр адамкнуў замок сваім ключом, але сам заходзіць ня стаў, расчыніў дзьверы і саступіў убок. «Пяць хвілін». У пэнтхаусе было прасторна і сонечна, Эванс летуценна падыграваў Холлу, віселі партрэты Пірагова, Боткіна і яшчэ некалькіх, незнаёмых нам. Сама разумны чалавек сядзеў на тапчане, закінуўшы нагу на нагу, паліў цыгарэту з мэнтолам і гартаў часопіс. Мы расьселіся ўздоўж супрацьлеглае сьцяны на крэслах і глядзелі на яго. Ён насіў штаны ў вузкую палоску, вольны хатні пінжак і балеткі. «Напэўна, трэба нешта спытаць у яго», – шапнуў тата.

– Прывітаньне! – сказалі мы.

– Прывітаньне, – адгукнуўся ён, ветліва адарваўшыся ад часопіса.

– Як цябе завуць?

– Аляксандар.

– Колькі табе год?

– Трыццаць два.

У ягоных вачох чыталася незвычайная моц думкі, спакойная і сьвядомая, і за кожным словам стаяў імгненны ланцуг інтэлектуальна бездакорных высноваў. Мы губляліся – пра што запытацца? Чым адрозьніваецца кангруэнтнасьць ад канвэргентнасьці? Ці зьяўляецца рацыянальнай пастаянная Эйлера? Як распазнаць нягодніка зь першага погляду? Навошта ў носе растуць валасы? Усё гэта было дурное і недарэчнае, маўчаньне доўжылася, і нас пачала падшыбаць благая весялосьць.

– Колькі будзе два плюс два? – дрыготкім голасам спыталі мы і зарохкалі, душачы сьмех.

Тата з мамай таксама рохкнулі. Сама Разумны На Сьвеце Чалавек паглядзеў на нас з дакорам. Ён адкашляўся, зірнуў на гадзіньнік і апусьціў вочы назад у часопіс. Ягоныя бровы былі зьдзіўлена паднятыя, але ён стрымаўся і ня стаў вымаўляць нам, бо мы заплацілі за квіткі і мелі права на ўсё.

45. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра прадказаньні

Адной з улюбёных забавак у нашым горадзе былі аракулы. Бліжэйшы да нас аракул знаходзіўся на суседняй вуліцы, насупраць малочнае крамы – шэрая дашчаная будка зь зялёным эмаляваным вядром на столку. Калі вам прыходзіла ў галаву думка – вы запісвалі яе на аркушык ​​і кідалі ў вядро, а калі шукалі прадказаньне – ціхутка загадвалі пытаньне, засоўвалі руку паглыбей і выцягвалі штосьці наўздагад. З усіх нас да аракула часьцей зьвяртаўся закаханы Хуліё – каб атрымаць падказку пра шляхі да ўзаемнасьці. Аракул часам сапраўды гаварыў справу, але звычайна абвяшчаў нешта абстрактнае ці нават расхалоджваў.

«Сэксуальная пацяга існуе дзеля таго, каб нават самая грубая чалавечая душа мела магчымасьць зьведаць каханьне. Мяккі, але настойлівы штуршок у сьпіну».

Прачытаўшы такое, Хуліё сьмяяўся і махаў рукой, а Колік адбіраў у яго аркуш ​​і наклейваў над сваім ложкам – ён меў ідэю, што шмат маленькіх прадказаньняў аднойчы дасягнуць крытычнае масы і зьліюцца ў адно велізарнае, усёабдымнае.

46. Уцёкі ды туляньні. У ахвяру

Трасучыся са страху, я прасядзеў паміж плітой і мыйкай ўсю раніцу. Трывожны вецер пастукваў форткай, падрыгваў фіранкай. Нага дранцьвела, казыталася, калолася іголачкамі, а потым быццам зьнікла, стаяла асобным прадметам. Чорны павучок доўга-доўга спускаўся па куце, агінаў маё плячо, агінаў локаць... схаваўся ў шчыліне пад ліштвай. Палудзень. Цень аконнае рамы доўга-доўга поўз па падлозе, пераламваючыся на табурэтах, бялеў... растаў пад сталом. Набліжаўся вечар, Паляўнік ня йшоў, але страх не праходзіў.

Калі нарэшце шчоўкнуў ключ, я тузануўся, спатнеў, прахалодныя струменьчыкі пацяклі па рэбрах. Лёгкія крокі – гэта магла быць і дзяўчына-гаспадыня, і бясшумны ён! Але пяшчотны кашаль выдаў жаноцкасьць – і я рвануўся са свайго закутка, прывалокваючы чужую непатрэбную нагу, убачыў яе, упаў. Я абняў яе за туфлі і залапатаў:

– Выратуй! Выратуй!

Яна прысела, ускудлаціла мае валасы і запэўніла:

– Я выратую цябе.

Яна вырвала лісток з нататніка і рупліва-нахільна напісала адрас свайго лецішча, гадзіну на паўночнай электрычцы. «Там цябе ня знойдуць. Ніхто ня ведае, а бабуля памерла». Я цалаваў яе туфлі, цалаваў калготкі на костачках, такія непрыемныя вуснам – і тут грынуў званок! Аглушальна!