Амаль штодня цяпер Ягорка налягаў на піва – навёрстваў страчанае, ян ён сам лічыў. Нярэдка абыякава кідаў грошы на прылавак:

– Яшчэ тры куфлі, Сцяпанаўна. Пачастую, так і быць, вунь тых мужыкоў. Я, колькі і жыву, люблю гасцей сустракаць. А яны, бачу, госці. Прыезджыя. Дзярэўня. Хай паспытаюць цывілізацыі, хай удыхнуць, маць іх!..

Мужчыны пілі, што ім. Надаралася, што і Ягорку частавалі. У адказ . Тады ён успамінаў Слабаду, Пятра, капыліў губы: шкада рабілася і вёску, і суседа, не мог стрымаць слёз.

А Пятро неяк прыехаў. Нечакана-негадана. Ранічкай. Ягорка спаў. Паляпаў у веснічкі. Насця ўбачыла суседа праз шыбу, закатурхала мужа:

– Падымайся, ірад. Пятро прыехаў. Чуеш? Падымайся, кажу!

Так-сяк Ягорка дачыкільгаў да веснічак. Калі падаваў Пятру руку, тая трымцела, як ні стараўся яе суняць. Твар быў падобны на печанага яблыка. Няголены. Таму Пятру было ад чаго разявіць рот – як не да вушэй. Ён крэкнуў, сказаў суха і холадна:

– Ледзь пазнаў я цябе, зямляк. То я дамоў паеду. У Слабаду. Падалей , Ягор, ад тваёй цывілізацыі...

І плюнуў.

– Чаму ж так? – здзівіўся Ягорка. – Чаму ж? Заходзь, заходзь, сусед. Насця зараз на стол збярэ, а я ў краму... вунь яны, крамы... на любы манер... Хочаш – гарэлачкі, хочаш – піва... Я пенсію ўчора атрымаў... Ты... ты што, Пятро-о-о-о?

Пятро, не азіраючыся, пакрочыў у напрамку аўтастанцыі. Ягорка ж ніяк не мог зразумець, чаму ён, небарака, так зрабіў. І доўга ламаў голаў: за што б той мог на яго пакрыўдзіцца?

СТАЖОРКА

Маршрут аўтобуса змянілі якраз учора: раней «дванаццатка» хадзіла з аўтавакзала ў канец Навабеліцы, на вуліцу Зайцава, а тут палічылі, відаць, што адтуль і так багата чаго ходзіць у розных напрамках і злучылі засожжа з сельмашаўскім мікрараёнам. Зручна стала многім пасажырам – едзь сабе праміком, без перасадкі. Танней і хутчэй. А сёння гэта важна – рабочых месцаў побач з жытлом не заўсёды хапае, таму людзі сноўдаюць узад-уперад па ўсім абласным цэнтры.

Вось на гэты дванаццаты аўтобусны маршрут і прызначылі стажоркай Клаўдзію Сцяпанаўну. «Павучыцеся пару дзён». Павучыцца трэба, бо раней яна з аўтатранспартам спраў аніякіх не мела, калі не лічыць, што карысталася ім, як звычайны пасажыр. Хто ж не карыстаўся? У аддзеле кадраў не надта цікавіліся, дзе і як жыла яна раней, больш, па ўсяму было бачна, глядзелі на яе твар – ці не пакамечаны, ці не выпівае? Каб не памыліцца і на гэты раз, а то сустракаліся жанчыны , якія пасля першай дзённай выручкі прападалі, бы ў каналізацыю правальваліся. Тады шукай іх. А Клаўдзія Сцяпанаўна, па праўдзе гаворачы, сур’ёзна рыхтавалася да візіту ў аддзел кадраў, уяўляла нат, што там пацікавяцца, як жыла яна ў тым далёкім сонечным Душанбэ, чаму, не дачакаўшыся якіх пару гадоў да пенсіі, вярнулася на радзіму. І пасаду ж там займала добрую – была завучам у сярэдняй школе, на вуліцы Путоўскага што, дзе вучыліся ў асноўным дзеці творчай інтэлігенцыі – пісьменнікаў, кампазітараў, артыстаў...А не пацікавіліся. Хоць што б яна сказала новага, акрамя таго, што пра ўсё людзі чулі-бачылі ўжо і самі па тэлебачанні і чыталі ў газетах? Амерыкі не адкрыеш. А пра настальгію тым, хто ніколі далёка ад мясцінаў, дзе нарадзіўся, не жыў, расказваць нешта дарэмна: не зразумеюць. Праз гэта трэба прайсці. Дамоў вярнуцца заўсёды, колькі і жыла там Клаўдзія Сцяпанаўна, хацелася і ёй. А тут – разладддзе ў былым Саюзе, якраз склаліся спрыяльныя абставіны, калі сталася не шкада ні школы, у якой увогуле някепска ёй працавалася, ні суседзяў, ні тых прыгожых гарадскіх зацененых ад спёкі вуліц, дзе было ўсё знаёма-перазнаёма. Рынуліся, бы горны паток, славяне з Таджыкістана, а з ўсімі было лягчэй пакідаць нажыты скарб і ёй, Клаўдзіі Сцяпанаўне. Адважылася. І вось цяпер, у аддзеле кадраў, думае, чаму ж гэта людзі не пацікавіліся, як жылося ёй там, на чужыне? Відаць, хапае і ў іх, гэтых людзей, сваіх клопатаў – не да яе. Нават парадавалася, што не варушылі мінулае, а адразу ж прызначылі стажоркай. То і добра.

На тым прыпынку, куды Клаўдзіі Сцяпанаўне і паказалі, яна і села ў аўтобус. Была якраз перазменка, памяняліся прама ў яе на вачах вадзіцель і кандуктар.

– Я стажорка,– прадставілася, крыху саромячыся свайго ўзросту, Клаўдзія Сцяпанаўна маладой яшчэ жанчыне з рыжым, нібы мяцёлка, пучком валасоў, якія туга абхапіў каля шыі гумавы абручык.

Як, відаць, і належыць у такіх выпадках – пры першым знаёмстве – кандуктарка хуценька ахапіла дапытлівым позіркам Клаўдзію Сцяпанаўну, бы сфатаграфавала, а тады ўсмешліва неяк сказала:

– Дык і добра. Весялей мне будзе. Сядайце вось сюды, прыглядайцеся... А потым пакажу, як квіткі адрываць, куды грошы складаць. Сумачка, дарэчы, якая-небудзь ёсць? Пажадана, каб на плячо павесіць – так зручней. Ці да раменя прышпіліць. Як вось у мяне.

– Няма.

– Трэба купіць. Яе не дадуць – раздабудзьце самі. Вось такую безрукаўку, як у мяне, выдзеляць. Яшчэ не далі? То яны выдзеляць – наштампавалі. Фірменныя. Сінія ў асноўным. Ёсць і блакітныя. Я Тамара, а вадзіцель – Саша.

Клаўдзія Сцяпанаўна таксама назвала сябе. Неўзабаве аўтобус крануўся і стажорка села на тое месца, на якое і кіўнула ёй Тамара,– спераду. Але чаму – там, спераду? Салон аказаўся за яе спіной, перад вачыма,– адна толькі адгародка з вадзіцелем, на якой – ажно рэжа зрок – партрэт вядомай даўгалыгай кіназоркі. Тупік. Клаўдзія Сцяпанаўна перасела. Во, цяпер іншая справа, зручней, можна бачыць, што робіцца ў салоне. А што там робіцца? Тамара адрывае квіткі, бярэ грошы, дае рэшту і правярае пасведчанні ў льготнікаў – як правіла, гэта ліквідатары, інваліды, а людзям сталага веку, заўважыла стажорка, часцей за ўсё даравалася: едзьце спакойна, па вас і так, шаноўныя, добра відаць, хто вы на самой справе, не памаладзееце, хоць бы вам гэтага дужа і хацелася.

За ўсім гэтым уважліва сачыла стажорка. Іншы раз на месцы Тамары яна ўяўляла сябе, і чамусьці адразу ж палохалася, што з яе, відаць, не атрымаецца кандуктара – такога, якім той і павінен быць: строгім, патрабавальным. «А ці ж змагу я так гыркнуць на чалавека, як Тамара, калі вунь той патлаты хлопец адмовіўся плаціць за праезд? Няма, кажа, грошай. Можа, і праўда, няма. Але ж парадак такі: плаціць трэба. Транспарт не бясплатны. Тамара малайчына: не адстае. Не здаеццца і хлопец. Цікава, чым усё гэта скончыцца?» Клаўдзія Сцяпанаўна пачынае разумець, здагадвацца, што гэта ён, той хлапчына, проста выкаблучваецца, каб звярнуць на сябе ўвагу, дэманструе сваё геройства, грошы ж у яго, безумоўна, ёсць. Тамару таксама не правядзеш, як вераб’я на мякіне – бачыла, пэўна ж, і не такіх нахабнікаў. Не першы дзень працуе кантралёрам.

– На прыпынку пакінеце аўтобус, калі не хочаце большых непрыемнасцей!– строга папярэджвае яна хлопца.

– Буду ехаць столькі, колькі мне і трэба,– хлопец яшчэ мацней, падалося, узяўся за поручань, і на ягонай правай руцэ вызверылася пашчай звера-драпежніка татуіроўка: глядзі, каралева аўтобуса, з кім маеш справу.

Тамара гучна, каб чулі і іншыя, папярэдзіла вадзіцеля Сашу:

– Пакуль вунь той тып абпісаны не выйдзе – не кранайся і з месца. Вучыць трэба некаторых. Вучыць! Хопіць дармаедаў! Развялося!

Саша паслухаўся, а настырны пасажыр і брывом не павёў – нават, калі на яго зашыкалі. Што здзівіла Клаўдзію Сцяпанаўну – зашыкалі жанчыны, зашыпелі, бы гусі, а з мужчын хоць бы хто голас падаў. Бы нічога не бачылі і не чулі яны. «Эх вы, абаронцы нашы, заступнічкі!» – ледзь не вырвалася ў стажоркі.

Аўтобус ўсё ж крануўся з месца – перамог той нахабнік. На наступным прыпынку ён, бліснуўны ў бок Тамары зняважлівым і пераможным позіркам, вылузнуўся з аўтобуса сам – прыехаў, мусіць.

Яшчэ заўважыла, што да рыжай Тамары тады-сяды заляцаюцца хлопцы і нават падвыпіўныя мужчыны, адкрыта прызначаюць спатканні. «У колькі заканчваеш? Дзе жывеш? О, дык мы амаль суседзі! А муж раўнівы? Ці пярсцёнак так, для прыліку? Магу сустрэць...» Ну, гэта знаёма: усе яны, грам глытнуўшы, вяжуцца да жанчын. Смельчакі. А праспяцца, і куды тое падзенецца. Астываюць так, як і запальваюцца – быццам дах з бляхі за ноч.