Кіпцік пагразіў пальцам на браму, за якой пачуліся крокі. Вартаўнік насцярожыўся:

– Стой, хто ідзе!

– Амерыканец,– пачуўся знаёмы голас.

– Заходзь, Амерыканец,– дазволіў Кіпцік.– Твой нос за кіламетр чуе, што ў мяне ёсць...

Амерыканец падняў шклянку, у якую капнуў яму Кіпцік, выдыхнуў:

– За што?

– Пі, а то назад забяру.

– Ага,– і Амерыканец імгненна пракаўтнуў гарэлку. – А ты, гляджу, сядзіш?

– Сяджу.

– А я адсядзеў. Ключы на цвік павесіў. І ўчора ніхто не прыйшоў. Ды пайшлі яны!.. Няхай па норах сядзяць. Ты ж, Трафім, помніш, як раней было?

– Гледзячы што...

– Што не вечар – гармонік, песні, скокі-танцы. Гута наша хадуном хадзіла. Страшна за яе было: думалася, перакуліцца. А цяпер, бач ты, ім кіно круці і круці. Кіншчыкі! Ды не абы якое, а толькі індыйскае ці пра бандытаў. А дзе набярэшся? У нас жа, павер, бандытаў менш, чым пра іх фільмаў знялі. Чаго няма, таго няма. Да неба, як гавораць,камень не дакінеш.

Кіпцік паскроб лоб, зморшчыўся:

– Гэта хіба мне яшчэ выпіць? Камень з небам не сустрэнецца, а я, Амерыканец, з чаркай – абязацельна... Яно калі не п’еш, то і добра, а трапіць кропля ў рот, агледзіцца там, абжывецца і астатніх да сябе кліча... братоў сваіх, сясцёр. Як адзін чалавек усё роўна паўсяла нашага некалі ў Карэлію паклікаў. Кропля да кроплі... Цьфу!– Кіпцік наліў у шклянку, Амерыканцу ж сказаў:– Не глядзі так, як кот на смятану: тут і табе яшчэ застанецца. То вып’ю. Дазваляеш?

– Посуд любіць чысціню,– памяркоўна сказаў Амерыканец.

Пракаўтнуўшы пітво, Кіпцік засмяяўся:

– Што што, а гэта ты добра помніш. Не крыўдуй. Я сам такі. Ты вось тут кажаш, што моладзь уваткнутая перад экранам сядзіць. Між іншым, усё мялее неяк, Амерыканец. Усё. Рэчкі... і лясы таксама. Іх засмечваюць бутэлькамі, пустымі бляшанкамі. Грыбоў менш, чым смецця, але грыбоў больш, чым людзей. Гэта я табе гавару. Лянуюцца збіраць. А ў лесе ж можна браць ды браць! Чэрпаць! Каўшом! Лес—кладоўка багацця. Гэта, прабач, не я прыдумаў... гэта ў дзіцячым падручніку так напісана. Дай-ка я табе яшчэ капну, а то, гляджу, зусім сумны ты, Амерыканец.

Амерыканец выпіў і падзякаваў. Кіпцік працягваў:

– А цяпер такую сітуацыю вазьмі.Чаму Арынавіч і кіно круціць, і пошту разносіць?

– І на курорты ж ездзіць,– дадаў Амерыканец.

– І на курорты ездзіць,– падхапіў Кіпцік. – А чаму? А таму што работнік! Авангард! Дзень чалавек на нагах, спачыну не знае. Пошту прыхопіць,разнясе, а тады і кіно пакажа...

Пачуўшы пра кіно, Амерыканец зморшчыўся і адвярнуўся.

– Паспявае! А людзі і скаргу настрачылі ў раён: чаму, як, ці мае права дзве пасады займаць? Маўляў, грошы шухляй грабе... Мае! Мае! Яны думаюць – лёгка! А вось мы паспрабавалі: цяжка!

Амерыканец пагадзіўся:

– Цяжка, братка, цяжка.

Кіпцік рэзаў паветра рукой, бы шабляй:

– Не перашкаджайце працаваць чалавеку! Той, хто любіць работу, хай і тры, і чатыры сумкі бярэ! Абы спраўляўся! Абы круціўся! Га? Некаму ж трэба рабіць за тых, хто нічога не робіць.

Амерыканец здзівіўся:

– Як так? Усе, здаецца, працуюць.

– Калі не адсохне галава – вырасце барада. У мяне! Зразумеў?– хехекнуў Кіпцік.

– Гляджу я на цябе і думаю: добры ты чалавек, Трафім.

– Сам знаю!

– Не, дык я пра што сказаць хацеў? Чалавек добры, а на адным коле едзеш...

– Кола адно, а педалі дзве,– не ведаючы для чаго, але сказаў менавіта так Кіпцік.– Ты ў сваёй кінабудцы на колькіх колах ездзіў, між іншым?

Амерыканец прастагнаў:

– Ты чаго да майго кіна прычапіўся? Што табе трэба? Пайду я.

Кіпцік прытрымаў за рукаў Амерыканца, які ўжо намерыўся пакінуць яго:

– Куды? Выпіў – і ўцякаць? А пагаманіць?

Амерыканец сеў.

– А ўжо калі ты і сапраўды пойдзеш,– працягваў Кіпцік, – я сяду на тваё месца і пакумекаю, каго наступнага мне за грудзі браць.

– Гіблая справа,– нахмурыўся Амерыканец,– не знойдзеш.

Кіпцік працягваў храбрыцца:

– Э-ге! Кепска ты мяне ведаеш. З карэннем вырву тую пустазеліну з зямлі. Ходу не дам!

Кіпцік не заўважыў, як прасунуў галаву ў браму Чапуха.

– Здароў былі, мужыкі!– павітаўся ён. – Пры выкананні, бачу.

Чапуха кінуў газеты праз выбітае акно. Кіпцік натапырыўся:

– Ты што, скрынкі не бачыш? Аслеп?

– Чапуха. Абы дома былі,– махнуў рукой Чапуха.

– Якая табе чапуха!– выпяў грудзі Кіпцік. – Нуль культуры, панімаш!.. Ты б хоць сам пачытваў зрэдчас тое, што носіш у торбе. Амерыканец, га?

Амерыканец, адхрышчваючыся, сказаў:

– Галоўнае даставіць. А ён даставіў. І табе лягчэй – не трэба са скрынкі забіраць.

– Не, Амерыканец, і ты не ў той бок глядзіш. А я так лічу: кожны павінен рабіць сваё... Ён – у скрынку, я – са скрынкі. – А Чапусе сказаў пагрозліва:– Узяўся выконваць – выконвай, а не сачкуй. Табе не ў арміі!

– Ды чуў, чуў, як вы тут навыконвалі!– торкнуў пальцам у Амерыканца і Кіпціка Чапуха, хехекнуў.

– І я пра цябе чуў,– не ўпусціў магчымасці пакпіць з Чапухі Амерыканец.

Чапуха ссунуў бровы:

– Што... ужо?

– А ты як думаў?– пад’юджыў Амерыканец. – Сяло – не горад.

Чапуха перавёў позірк на Кіпціка:

– І ты... чуў?

– А што я, глухі?– здзівіўся Кіпцік.

– Ат, ліха іх матары!– ляпнуў па сумцы кашчавай рукой Чапуха. – Ну і народ! Ну і людзі! Навошта ім мае газеты? Яны і так усё ведаюць.

Кіпцік не пагадзіўся:

– Газеты разнось, не дуры. А сваю Чапусе чытай. Розуму набірайся. Ты таксама ў нашы рады запісаўся. Усе мы цяпер перад Арынавічам штрафнікі. Вечныя.

– Во ўліплі дык уліплі,– паківаў пальцам Чапуха. – Хоць, калі разабрацца, то чапуха! Ну што ж, трэба шкандыбаць. Яшчэ на дзве вуліцы не разнёс...

Чапуху спыніў перад самай брамай голас Амерыканца:

– Мужыкі! Слухай сюды, мужыкі! Вось мы цяпер у поўным зборы, дык давайце абмяркуем, як Арынавіча з курорта сустракаць будзем. Га, мужыкі?

Кіпцік развёў рукамі:

– Я курэй не чапаў. Не еў – гэта ўжо без хлусні. Мяне зусім Груня карміць перастала. Што на градцы ў Мішкі адшчыкну, пакладу ў рот,– тым і жыву. Як яшчэ ногі цягаю – розуму не дабяру. Добра, што ў вёсцы жыву, а не ў горадзе. Там асфальт грыз бы.

Амерыканец, у адрозненне ад Кіпціка, паціснуў плячыма, здзіўляючыся:

– А ў чым, скажыце, мая віна? Для плана стараўся. Перабраў трохі. Але ж у мяне – вы ўлічыце гэта, улічыце – былі не асабістыя інтарэсы, а дзяржаўныя. Вы мне верыце?

Чапуха і Кіпцік пераглянуліся.

– Верыце мне, мужыкі?– ледзь чутна перапытаў Амерыканец.

Нарэшце Кіпцік спытаў:

– Ты, бедалага, перад намі апраўдваешся ці перад Арынавічам?

– І перад вамі, і перад ім,– удакладніў Амерыканец.

– Чапуха, сустрэнем! Ці ж першы раз адказ нам трымаць? І не ў такія пераплёты траплялі. Падмачылі, канешне, рэпутацыю...

– Рэпутацыі,– паправіў Кіпцік.

– Характарыстыкі,– удакладніў Амерыканец. – Хоць з сяла ўцякай.

Кіпцік насупіўся:

– Ты, Амерыканец, толькі б шастаў. Пільнуй свайго двара. Не бяры прыклад з тых, у каго прозвішча запазычыў...

– Чапуха!

– Яно, можа, і чапуха, але ж людзі смяюцца з нас,– крыва ўсміхнуўся Амерыканец.

Кіпцік таксама ўсміхнуўся, прыняў бадзёры выгляд:

– Паміраць – дык разам! І з музыкай, як той казаў! Што ён нам, траім, зробіць, Мішка той? Ну, палаецца. Дык мы што, лаянкі не чулі? Ну, адыме партфелі. Няхай. Няхай адымае. Даўно пара. Мы самі яму аддадзім,партфелі. З радасцю. Ахвотна. Руку падыме? А няхай паспрабуе! Я тады з яго катлеціну зраблю... зраз гарадскі! Утапчу вось у гэтую зямлю, як той недакурак! Га ?

– Мішка не такі,– сказаў Чапуха. – Чапуха. Хіба ж вы Мішку не ведаеце? Свой хлопец. Зразумее.

Амерыканец таксама пагадзіўся, што Мішка Арынавіч нічога ім тром не зробіць.

– А мы, ёлкі-палкі, нюні распусцілі,– з лёгкай вясёлай усмешкай на твары мовіў Кіпцік. – Што ж гэта мы, га? З нас трох можна сцяну скласці. Ніякі танк не праб’е. Ціха, Слесар, бачу, ідзе. Ша!