-- Альгерд Алегав╕ч, кал╕ ласка, расказвайце! -- прамов╕ла я з ╕мпэтам. -- Мне, пра╝да, вельм╕ ц╕кава. Ён сказа╝ вам, дзе знайшо╝ звестк╕ пра забойства?
Наста╝н╕к усм╕хну╝ся.
-- Для мяне гэта таксама было момантам ╕сц╕ны. У б╕бл╕ятэцы. Так, спадар Ня╝зубак сцвярджа╝, што знайшо╝ матэрыялы ╝ нашай местачковай б╕бл╕ятэцы ╕мя Ала╕зы Пашкев╕ч. Гэтак званыя "Справаздачы Строгава". Канстанц╕н Строга╝ бы╝ прыватным дэтэктывам у дарэвалюцыйным Пецярбурзе. Яго наня╝ спадар Е╝стаф╕й Авельчанка, пецярбурск╕ ╕нжынер-чыгуначн╕к, з нагоды загадкавага зн╕кнення свайго малодшага брата, Аляксея Авельчанк╕. Зн╕клы Аляксей вывуча╝ ф╕лалог╕ю ва ╝н╕верс╕тэце ╕ ме╝ дз╕восную здольнасць да мо╝, казал╕, што ён мог перакладаць нават са старажытнавав╕лонскай. Незадо╝га да зн╕кнення Аляксей атрыма╝ запрашэнне на Овельшчыну ад тамтэйшага памешчыка Славам╕ра Кунцэв╕ча, якому трэба было зраб╕ць пераклад сярэднявечнага манускрыпта, нап╕санага на нейк╕м рэдк╕м арабск╕м дыялекце. З Овельска Аляксей ужо не вярну╝ся. Аф╕цыйную верс╕ю мы ведаем -- ён н╕быта закаха╝ся ╝ жонку гаспадара, прыгажуню Ядв╕сю, ╕ разам з ёй уцёк, меркавана, у Венгрыю. Такую верс╕ю пацвердз╕╝ ╕ павятовы следчы. Аднак спадара Е╝стаф╕я гэта не здавол╕ла. Ён, в╕давочна, добра веда╝ свайго малодшага брата ╕ не веры╝, што той здольны спакус╕ць чужую жонку ╕ збегчы з ёю ╝ невядомым к╕рунку. Спадар Е╝стаф╕й вырашы╝ правесц╕ ╝ласнае расследванне ╕ наня╝ прыватнага сышчыка, Канстанц╕на Строгава. Спадар Строга╝ спачатку наведа╝ся на Овельшчыну ╕ апыта╝ сведак, потым здзейсн╕╝ падарожжа ╝ Францыю, знайшо╝ там пана Кунцэв╕ча ╕ выдра╝ у яго паказанн╕. Дэтэкты╝ Строга╝ раскры╝ гэтую справу. Яго справаздачы ╕стотна розняцца ад верс╕╕ павятовага следчага. Там сапра╝ды размова йдзе пра забойства, жудаснае забойства. Сышчык адправ╕╝ свае справаздачы спадару Е╝стаф╕ю ╕ той, азнаём╕╝шыся з матэрыялам╕ расследвання, зня╝ з ╕х коп╕ю, якую пак╕ну╝ у сябе, а арыг╕нал адда╝ у вышукную пал╕цыю Пецярбурга, адкуль справаздачы был╕ перанак╕раваны ╝ Овельск. На гэтым усё скончылася, па аб'екты╝ных прычынах. Кал╕ спадар Строга╝ вё╝ сваё расследванне, ужо по╝ным ходам ╕шла Першая сусветная. Што было потым, усе мы ведаем. Рэвалюцыя, новая ╝лада, грамадзянская вайна. Ясная рэч, справай Кунцэв╕ча╝ ужо н╕хто не займа╝ся. Аднак справаздачы заставал╕ся ╝ Овельску. Спачатку, меркавана, яны захо╝вал╕ся ╝ арх╕вах НКУС, потым патрап╕л╕ ╝ б╕бл╕ятэку.
-- Вы ╕х бачыл╕? Тыя справаздачы? -- спытала я, хвалюючыся.
-- Ведаеце, Та╕са, са справаздачам╕ выйшла невял╕кая загвоздка, -- сказа╝ г╕сторык. -- Кал╕ спадар Ня╝зубак паведам╕╝ мне пра б╕бл╕ятэку, я бы╝ проста ашаломлены. "Гэта немагчыма, -- сказа╝ я. -- Я, г╕сторык, ужо не першы год працую ╝ арх╕ве б╕бл╕ятэк╕, ╕ я гатовы паклясц╕ся чым за╝годна, што н╕як╕х справаздач там няма!" Той пац╕сну╝ плячыма: "Ну, у семдзесят дзявятым яны там дакладна был╕. Канечне, за гэты час магло адбыцца што за╝годна. Дакументы магл╕ быць страчаны, прададзены ц╕ нават скрадзены. Такое здараецца, нажаль". Кал╕ мы разв╕твал╕ся, спадар Ня╝зубак сказа╝ адну ц╕кавую рэч. "Ведаеце, спадар На╝мысн╕к, вы не першы, хто пытаецца пра тыя справаздачы. Да мяне ╝жо звяртал╕ся, у тым жа семдзесят дзявятым, кал╕ выйша╝ нумар газеты з маёй нататкай. Тады да нас у рэдакцыю наведалася адна пекная паненка. Ах, якая! Сапра╝дная ундз╕на, Ларэляй. Хаця ╝ той момант яна больш нагадвала раз'юшаную паляшуцкцю ведзьму. Яна шпурнула газец╕ну мне на стол ╕ задала тое ж пытанне, што ╕ вы -- адкуль? Адкуль звестк╕ пра забойства? Яна была ╝ такой лютасц╕, што я трох╕ асалапе╝. Н╕што сабе, падума╝ я, ня╝жо мая нататка закранула чыйсьц╕ гонар, ╕ мяне чакае грандыёзны скандал? Абышлося, аднак, без скандала. Я шчыра сказа╝, што першакрын╕ца ╝ б╕бл╕ятэцы. Справаздачы Строгава. Адказ паненку здавол╕╝, ╕ яна пайшла. Больш я яе не бачы╝. ╤ дзе яна цяпер, гэтая Ларэляй? Пэ╝на, таксама ╝жо пенс╕янерка, як ╕ я. Эх, жыццё, жыццё!.."
-- Значыць, справаздачы да вас так ╕ не патрап╕л╕, -- сказала я расчаравана.
-- Чакайце, Та╕са, чакайце, я яшчэ не скончы╝ свой аповед! Вярну╝шыся ╝ Овельск, я адразу ж наведа╝ся да былой дырэктарк╕ б╕бл╕ятэк╕, якая ╝жо на пенс╕╕. Яна пацвердз╕ла -- справаздачы Строгава страчаны, прычым вельм╕ да╝но. ╤х узя╝ нейк╕ нядбайны чытач ╕ згуб╕╝. Тут ужо канцо╝ не знойдзеш. Але я не адступ╕╝ся. Я веда╝, што ╕снуе яшчэ адз╕н асобн╕к. Коп╕я, якая засталася у спадара Авельчанк╕. Я пача╝ капаць у гэтым к╕рунку... Вось што я вам скажу, Та╕са: ╤нтэрнэт -- проста дз╕воснае вынаходства! Дзякуючы Сец╕ву я выйша╝ на нашчадка╝ Е╝стаф╕я Авельчанк╕. Пасля рэвалюцы╕ ён разам з сям'ёй эм╕грава╝ у Канаду, яго нашчадк╕ жывуць там. Яны памятаюць свае каран╕, хаця па-руску ╝жо н╕хто з ╕х не разма╝ляе. Тольк╕ ангельская ╕ французкая. На шчасце, я валодаю ангельскай, ╕ мы здолел╕ паразумецца. Мне пашанцавала. Стэфан Авельчанка, пра╝нук Е╝стаф╕я, пастав╕╝ся да мяне вельм╕ добразычл╕ва. Даведа╝шыся, што я п╕шу кн╕гу, ён уласнаручна адскан╕рава╝ справаздачы ╕ дасла╝ ╕х мне па электроннай пошце.
-- ╤ вы ╕х прачытал╕! -- ускл╕кнула я ╝ захапленн╕. -- Дык што там? Што?
Г╕сторык пацёр пальцам╕ пераноссе, быццам у збянтэжанасц╕.
-- Як вам сказаць, Та╕са. Сведчанн╕ в╕давочн╕ка╝ давол╕ ц╕кавыя, а вось што тычыцца паказання╝ пана Кунцэв╕ча... Гэта, так бы мов╕ць, трызненне вар'ята. Падчас размовы са Строгавым пан Кунцэв╕ч бы╝ цяжка хворы, фактычна ён ужо кана╝. Мяркую, што не тольк╕ яго цела, але ╕ розум был╕ разбураны хваробай, ╕ ён ужо не адрозн╕ва╝ мрою ад рэча╕снасц╕. Зрэшты, ён сам адчува╝ набл╕жэнне смерц╕. "Я маю патрэбу ╝ споведз╕, спадар Строга╝. У папо╝ я не веру, таму, з вашага дазволу, буду спавядацца вам". Гэта словы пана Кунцэв╕ча, заф╕ксаваныя ╝ справаздачы.
-- А магу я ╕х...пачытаць? -- спытала я.
-- Чытаць ╕х давол╕ цяжка, Та╕са. Але...
Альгерд Алегав╕ч падхап╕╝ся з крэсла ╕ рушы╝ да п╕сьмовага стала. Пакорпа╝шыся ╝ паперах, ён выцягну╝ стос нейк╕х раздруковак ╕ працягну╝ ╕х мне.
-- Вось, уласна кажучы... Па╝тараю, гэта нават не ╝ры╝к╕ з раздзела╝, проста чарнавыя нак╕ды. Вытрымк╕ са справаздачы ╕ мае зацемк╕. Магчыма, з цягам часу з гэтага вырасце сапра╝дная кн╕га. Мне будзе вельм╕ прыемна, кал╕ вы станеце ма╕м першым чытачом, Та╕са.
Ён усм╕ха╝ся, працягваючы мне раздруко╝к╕. Сэрца маё раптам пакутл╕ва засмылела. Божачк╕, падумала я, ну чаму ён не мой бацька?! Чаму за╝сёды атрымл╕ваецца так, што я добра пачуваюся тольк╕ ╝ чужых людзей -- у цёц╕ Тон╕, у г╕сторыка, а ╝ сябе дома я н╕бы байстручка, чужан╕ца, ╕ родная мац╕ глядз╕ць на мяне во╝кам?..
-- Та╕са, што з вам╕? -- спыта╝ ён устрывожана.
Я матнула галавой.
-- Н╕чога, я... Задумалася проста. Дзякуй вам, Альгерд Алегав╕ч. Дзякуй!
***
╤шла трэцяя гадз╕на ночы. Мама ╝жо ╝ляглася спаць, а я сядзела на кухн╕, глушыла моцна завараную каву ╕ чытала. Альгерд Алегав╕ч ме╝ рацыю -- паказанн╕ Славам╕ра Кунцэв╕ча сапра╝ды нагадвал╕ трызненне. Вытрымк╕ са справазадчы мел╕ выгляд гэткага катэх╕з╕са, пытанне-адказ, упярэмежку з зацемкам╕ г╕сторыка.
Строга╝: "З якой мэтай Аляксей Авельчанка прыбы╝ да вас у маёнтак?"
Кунцэв╕ч: "Мне яго рэкамендавал╕ як перакладчыка. Я ме╝ патрэбу ╝ ягоных паслугах".
Строга╝: "Дзеля чаго?"
Кунцэв╕ч: "Манускрыпт Твардо╝скага. Ён ╝я╝ля╝ сабой сапра╝дную галаваломку. Нап╕саны на арав╕йск╕м дыялекце ╕ часткова перакладзены на польскую. Там мел╕ся надрадковыя пераклады, магчыма, зробленыя рукой самаго Твардо╝скага. Яны таксама был╕ галаваломкай. Глагал╕чны тайнап╕с, тольк╕ не на стараславянскай мове, а на польскай. Тайнап╕с я разабра╝. Для зручнасц╕ я пераклада╝ яго з польскай на рускую, зап╕сваючы пераклады на асобных аркушах. Аднак палова манускрыпта не мела перакладу. Тольк╕ тэксты на арав╕ск╕м дыялекце, якога я не веда╝. Таму мне ╕ спатрэб╕╝ся адмысло╝ца".
