У той вечар у доме культуры круц╕л╕ 'Агулеру', Цыганову ╕ Газманава. Я╝ген дачака╝ся, пакуль паставяць 'мядляк' ╕ запрас╕╝ Тоньку на павольны танец. А потым, хвалючыся ╕ бянтэжачыся, прапанава╝ правесц╕ яе дадому. Тонька пагадз╕лася.

Не╝забаве згулял╕ яны вяселле ╕ пачал╕ жыць у згодзе ды ладзе. Адразу ж было вырашана, што жыць яны будуць у Тоньк╕най хаце, бо Я╝ген ме╝ тольк╕ цесны пакойчык у заводскай абшчазе. Ну, так атрымалася. Аднак падчас вяселля Я╝ген урачыста паабяца╝, што хутка назб╕рае грошай ╕ куп╕ць Тоньцы катэдж ╝ 'эл╕тным' пасёлку. Чаму б ╕ не? Тонька была шчасл╕вая. Я╝ген, яе выбранн╕к, выяв╕╝ся добрым сем'ян╕нам -- лагодны бы╝ ╕ працав╕ты, з жонкай не свары╝ся, усю зарплату спра╝на прынос╕╝ дадому ╕ нап╕ва╝ся тольк╕ на вял╕к╕я святы. А кал╕ Тонька даведалася, што зацяжарыла, то адчула яна, што жыццё яе адбылося, ╕ сама яна адбылася - ╕ як жанчына, ╕ як чалавек-асоба, ╕ надалей чакае яе тольк╕ найлепшае.

У той год, дзесьц╕ напачатку восен╕, у Овельск нечакана вярнулася Бронька. Штосьц╕ ╝ ╕х з Прэ╝красным Прынцам не заладз╕лася, бо вярнулася яна без Прынца, без грошай ╕ з двухмесячнай Та╕сай-Таяй на руках. Пэ╝на, местачко╝цы мел╕ рацыю, ╕ прынц той аказа╝ся замаск╕раваным Хтан╕чным Змеем.

Прыехала Бронька ран╕шн╕м цягн╕ком, аб сва╕м прыездзе н╕кога не папярэдз╕╝шы. Самотная, выйшла яна з вагона, апранутая ва ╝сё тое ж пал╕то марко╝нага колеру (ужо добра пашматанае), ╝ як╕м кал╕сьц╕ збегла з выпускнога балю са сва╕м выбранн╕кам. На Броньк╕ным плячы ба╝талася дарожная кайстра, а да грудзей яна прыц╕скала нема╝ля, захутанае ╝ ружовую ко╝драчку. На чыгуначным вакзале Броньку н╕хто не сустрака╝. Цягн╕к пастая╝ з хв╕л╕нку на пероне ╕ пакац╕╝ далей у брэсцк╕м к╕рунку, спакваля растаючы ╝ залац╕стай вераснёвай смузе, ╕ здавалася, што разам з ╕м сплываюць у нябыт усе Броньк╕ны летуценн╕ ды мро╕. Праводз╕╝шы поз╕ркам цягн╕к, павольна рушыла яна да Чортава моста, над як╕м маячыл╕ грувастк╕я абрысы хрушчовак, н╕бы ╝васабленне ня╝мольнага лёсу. Так, ахвярава╝шы Хтан╕чнаму Змею тры гады свайго жыцця, вярталася Бронька-Бран╕слава ╝ родныя 'Блок╕', у двары, дзе буяе быльн╕к, на вузк╕х агародчыках цв╕туць рудыя аксам╕тк╕, вецер разгойдвае рыпл╕выя арэл╕, ╕ бял╕зна раздз╕маецца на шнурах, н╕быта ветраз╕ разб╕тых караблё╝, як╕я ╝жо н╕кол╕ н╕куды не паплывуць.

Так сумна заканчваецца казка пра Летуценн╕цу ╕ Змея, ╕ пачынаецца г╕сторыя пра мяне, народжаную ад хтан╕чнай пачварыны, каб жыць сярод людзей.

_________

* Маецца на ╝вазе песня У╕тн╕ Хьюстан "And I Will Always Love You", надзвычай папулярная ╝ свой час.

** Уладзе (рус., трасянка)

3. Журба-Дзядо╝н╕к

Пра свайго бацьку я н╕чога не ведала. Мама пра яго н╕кол╕ не расказвала, нават не ╝спам╕нала. Напэ╝на, не надта добры ён бы╝ чалавек. Ц╕, наадварот, занадта добры. А мажл╕ва, ён увогуле бы╝ не чалавек, а як╕ анёл ц╕ нават ╕ншапланетн╕к. Прыляце╝ на Зямлю з далёкай-далёкай зорк╕ ╝ навуковую экспедыцыю, сустрэ╝ тут маю маму ╕ закаха╝ся. А потым паляце╝ дадому п╕саць дысертацыю, як муж нашай дзетсада╝скай выхавацельк╕, якога н╕хто н╕кол╕ не бачы╝, таму што ён увесь час п╕са╝ дысертацы╕ то ╝ К╕еве, то ╝ М╕нску, то ╝ Маскве. Напэ╝на, п╕саць дысертацы╕ ╝ Овельску з нейкай прычыны было немагчыма. А кал╕ мой тата скончыць сваю навуковую працу, ён абавязкова вернецца ╕ забярэ нас з мамай да зора╝!

Гэта тэорыя мяне захап╕ла. Я нават ╝зяла за звычай падчас прагулак задз╕раць галаву ╕ ╝з╕рацца ╝ неба -- ц╕ не з'яв╕цца сярод аблока╝ ╕ншапланетны карабель? Аднак караблё╝ там н╕як╕х не было, а выхавацелька сварылася: 'Тая, пад ног╕ глядз╕! А то ╝падзеш ╕ разаб'ешся, а мяне пасадзяць у турму'. Мне не хацелася, каб праз мяне хтосьц╕ трап╕╝ у турму, але я ╝парта працягвала ╝глядацца ╝ вышын╕ - аж дагэтуль, пакуль цёця Тоня, Ц╕мкава мама, не адкрыла мне ╝сю пра╝ду. Мой тата не бы╝ н╕як╕м ╕ншапланетн╕кам. Ён бы╝ Змеем. Цёця Тоня так ╕ сказала, коратка ╕ з'едл╕ва: 'Змей ён падкалодны!'.

Вось гэта бы╝ сюрпрыз дык сюрпрыз. Як выглядаюць Зме╕, я ведала. Прынамс╕ аднаго я бачыла - у кн╕жцы пра ╬дов╕нага Сына. Мастак* намалява╝ Змея каларытным ╕ жудасным адначасова - у рыцарск╕х латах, з вял╕зным вышчарбленым мячом ╝ адной к╕пцюрастай лапе ╕ трохкутным шчытом у другой. Напэ╝на, мой бацька выгляда╝ прыкладна гэтак жа, х╕ба тольк╕ з той розн╕цай, што ╝ Змея з кн╕жк╕ гало╝ было ажно дзевяць, а ╝ майго, мяркуючы па ╝с╕м, адна, ╕ Змея з кн╕жк╕ ╝ рэшце рэшт перамагл╕, а мой жы╝ сабе ды ╝ вус не ду╝.

Пасля гэтага я к╕нула глядзець у неба, разважл╕ва вырашы╝шы, што кал╕ мой бацька-Змей усётк╕ надумаецца вярнуцца да нас з мамай, то з'яв╕цца ён, хутчэй за ╝сё, на Чортавым мосце. Як той Змей з кн╕жк╕, як╕ ╝весь час з'я╝ля╝ся на мосце Кал╕навым. Зме╕ чамусьц╕ вельм╕ любяць масты, асабл╕ва зачараваныя. Наш Чорта╝ мост бацьку-Змею пэ╝на спадабаецца, бо ён самы што н╕ на ёсць зачараваны, а ╝ рацэ пад мостам жыве Пачвара.

Я не ведала, кал╕ менав╕та яна там завялася. Магчыма, яна з'яв╕лася ╝ той самы момант, кал╕ збудаваны бы╝ мост, а быць можа, яна прыйшла ╕ пасял╕лася тут зус╕м няда╝на. Па прыродзе сваёй была яна, мус╕ць, прыв╕дам без выразнага абл╕чча ╕ ╝стойл╕вай формы. Двойчы я бачыла яе ╝ сва╕х мроях. Першы раз яна з'яв╕лася мне ╝ выглядзе басейна з кракадз╕лам╕. Басейн з празрыстай вадой знаходз╕╝ся проста пад мостам, да яго вял╕ шырок╕я сходы з жа╝тлявага каменя. Кракадз╕лы сядзел╕ на сходах ╕ бо╝тал╕ся ╝ басейне -- вада ╕м╕ л╕таральна к╕шэла. Кракадз╕лы расх╕нал╕ пашчы, падобныя на п╕лы, а па сходах спускал╕ся жрацы ╝ белых адзеннях. Жрацы вял╕ пад рук╕ двух людзей, як╕х яны зб╕рал╕ся прынесц╕ ╝ ахвяру, то бок к╕нуць кракадз╕лам на разарванне. ╤ ╝сё гэта - басейн, сходы, жрацы, кракадз╕лы ╕ дзве ахвяры - было Пачварай. Друг╕ раз я бачыла яе ╝ выглядзе абязвечанага чалавека - дакладней, двух людзей, страшна знявечаных ╕ быццам пасечаных, ц╕ то разадраных на кавалк╕. Частк╕ ╕х цела╝ так бязладна перамяшал╕ся, што няможна было вызначыць, хто з ╕х хто, але абодва яны у сукупнасц╕ ╝я╝ля╕ сабой Пачвару, якая жыла нейк╕м сва╕м уласным жыццём, по╝ным пакуты ╕ нянав╕сц╕.

Ад Пачвары смярдзела мярцвячынай. Кожны раз, кал╕ мы з мамай пераходз╕л╕ Чорта╝ мост - напрыклад, ╕дучы на нядзельны к╕рмаш у Старым Овельску - я адчувала гэты млосны пах. Н╕быта пад мостам ляжыць ╕ гн╕е каров╕на туша. Альбо нават тры каров╕ныя тушы - смурод бы╝ магутны. Натуральна, н╕як╕х мёртвых жывёл пад мостам не было, ╕ вызначыць, дзе знаходз╕ца крын╕ца смуроду, было немагчыма. Ц╕кава, што больш н╕хто з местачко╝ца╝ на смурод не скардз╕╝ся. Магчыма, прызвыча╕л╕ся, а магчыма, яго адчувала тольк╕ я. Мама дык дакладна н╕чога такога не за╝важала. Кал╕ я на мосце пачынала зац╕скаць нос ╕ скардз╕цца, што 'пахне на╝цам╕', мама адно к╕вала галавой ╕ гаварыла з прыкрасцю: 'Ну што ты выдумляеш, Тая? Як╕я яшчэ на╝цы? Н╕чым тут не пахне'.

А яшчэ Пачвара крычала. Мне чул╕ся яе ляманты ╝ карканн╕ гругано╝ па-над ракой, у плёскаце вады пад набярэжнай, нават у шуме машын, як╕я праязджал╕ па мосце. Дз╕к╕, роспачны енк ╕стоты, якую заб╕ваюць. Альбо некальк╕х ╕стот. Часам мне здавалася, што я адрозн╕ваю два галасы. Ляманты Пачвары мама таксама л╕чыла маёй выдумкай. Яна ╕х не чула. Пэ╝на, ╕х не чу╝ н╕хто, апроч мяне. Як ╕ пах на╝цо╝. Усё гэта здавалася мне незразумелым.

А потым ╝ адной перадачы па тэлев╕зары я пачула пра вар'ята╝, ╕ спытала ╝ мамы, хто гэта так╕я. Мама адмахнулася. Тады я спытала ╝ выхавацельк╕ ╝ дз╕цячым садку. Яна растлумачыла. Вар'яты, сказала яна, гэта так╕я людз╕, як╕я бачаць ╕ чуюць тое, чаго не бачаць ╕ не чуюць ╕ншыя. Гэта цяжкая хвароба, часта невылечная. Таму вар'ята╝ ╕залююць ад грамадства ╕ змяшчаюць ╝ адмысловыя дамы, як╕я завуцца Вар'ятням╕. У Вар'ятнях замк╕ на дзвярах ╕ краты на вокнах. А вар'ята╝ прывязваюць рамяням╕ да ложка╝ ╕ кормяць таблеткам╕, каб яне не нараб╕л╕ шкоды н╕ сабе, н╕ ╕ншым. У суседн╕м мястэчку з прыгожай назвай Уп╕рэв╕чы маецца так╕ дом, ён завецца Уп╕рэв╕цк╕ Спец╕нтэрнат Нумар Адз╕н. Дзец╕, як╕я дрэнна сябе паводзяць, маюць усе шанцы туды патрап╕ць, ╕ гэта нават горш, чым дз╕цячая калон╕я, бо з калон╕╕ не╝забаве выпусцяць, а Спец╕нтэрнат - гэта ╝жо на ╝сё жыццё.