Непрыхільны, як сіротка,

Не прыласканы нікім,

Ведаў хлопчык, як салодка

Жыць вось так, сабой самім.

На Сымонку даўно ў хаце

Ўсе махнулі ўжо рукой.

Не радзіцца б лепш дзіцяці

З такой чуткаю душой

У куточках, дзе спрадвеку

Беднасць лютая гняце.

Цяжка жыць у цемнаце,

У знявазе чорнай, здзеку,

Дзе адбітак свой з-за хлеба

Накладае талака,

Дзе так пільна праца трэба,

Плечы моцныя, рука,

Дзе рот лішні на прымеце,

I так топчацца сям’ёй, —

Лепш бы там не жыць на свеце

Дзеткам з чуткаю душой!

I Сымонка чуў і бачыў,

Як крыўляліся дзядзькі,

Ведаў, што ў сям’і ён значыў;

Нават родныя бацькі

Папракалі сына хлебам

Пры абедзе за сталом.

Ён – завала, ён – нязгрэба,

Ён радзіўся гультаём!

Горка стане бедачыне,

Не прыхіліцца нідзе,

Тады толькі жаль астыне,

Як пажаліцца дудзе.

На прыволлі, сеўшы ў полі,

Смутна стане хлопчык граць;

Льюцца, таюць зыкі болю,

Аж калоцяцца, дрыжаць

Ды заплачуць, затрасуцца,

Капнуць дробнымі слязьмі,

То ўгару яны памкнуцца,

То зноў нікнуць па зямлі

I жалобна заміраюць

Немай жальбаю глушы,

То зноў ціха зачыняюць

Гоман сэрца і душы.

– Ось, глядзіце, здольна грае,

Як дудар той запраўскі!

Так, галубкі, выцінае,

Што рве сэрца на кускі. —

Смутак жнеек тых апране,

Разагнуцца і стаяць,

Як Сымон на дудцы стане

Жальбу сэрца выяўляць, —

Так жа грае ён прыгожа,

Серп застыне ў іх руках

I павісне жменька збожжа

На разогнутых плячах.

Але дудка замірае,

Як бы той дзявочы ўздых,

I паволі заціхае

У прасторах дзесь пустых.

Граў Сымонка, а дзед слухаў

I ківаў у тахт яму,

Як бы ён з вялікай скрухай

Думаў нейкую думу.

– Добра граеш, хвацка граеш! —

Дзед, ачнуўшыся, казаў: —

I вялікі талент маеш!..

Я, брат, зразу адгадаў,

Што музыкам ты радзіўся…

Малайчына ты, Сымон!

Адно б толькі не пабіўся

I ты сам, як той твой звон. —

Здрыгануўся хлопчык злёгку,

К дзеду ціснецца бачком,

Такі шчупленькі ён, крохкі,

Вочкі ж бліскаюць агнём.

I хлапчынка не стрымаўся:

– Не, дзед, будзеш рагатаць…

Я даўно, дзядок, збіраўся

Дзеду нештачка сказаць,

Ды ніяк не прыбяруся,

Не асмелюся ніяк —

Смеху дзедава баюся!

– Эх, Сымон! ото дзівак!

Праўда: молада-зялёна!..

Ах, каб ты здаровы рос! —

Да сябе ўзяў дзед Сымона,

За плячук яго патрос.

– Ну, расказвай! кажы смела,

Мой музыка малады:

Што ў цябе там зноў наспела?

Можа песня для дуды?

– Вось што ўперад я спытаю:

Дзед! Ці чуе зямля боль,

Як па ёй саха крывая

Робіць боразны і роль?

Як зямельку конік топча,

Ці баліць ёй? ці чутно?

– Мудра ты пытаеш, хлопча, —

Проста слухаць мне дзіўно!

Не, не чуе, бо не жыва:

Хіба можа чуць пясок?

Заўсягды зямля маўкліва:

Як ні бі яе – маўчок! —

Змоўк Сымонка і прыгнуўся,

Цень задумы на ім лёг;

Ён у думках зноў замкнуўся

Ды скуб траўку каля ног.

– Не, дзядок: а мне здаецца,

Што яна такі жыва,

Бо адкуль усё бярэцца:

Краскі, дзерава, трава?

Ўсё з зямелькі, дзедка мілы!

Хто ж іх корміць, дарагі?

Хто дае ім моцы, сілы?

Як, з чаго растуць лугі?

I чаго зямля так сумна

Познай восенню, зімой?

I чаму прыветна, шумна

I так весела вясной?

Бо яна, відаць, штось знае,

Бо яна жыве, дзядок.

Ўсё жыве і душу мае:

Краска, дрэва і жучок…

– Хто ж яго, Сымонка, знае,

I не нам судзіць аб тым:

Гэта справа – патайная,

Не мне розумам дурным

Гэты белы свет тлумачыць,

Бо хто ж я? сляпы мужык!

Мо твой розум далей бачыць,

Мо ты ў праўду глыбей ўнік,

А стары ўжо, бач, дурнее,

Як за семдзесят залез.

– Ты зірні, дзед, унь чарнее, —

Паказаў хлапчук на лес, —

Пара хвоек так прыгожа, —

Ты прыгледзься добра к ім…

Ці не праўда, як не схожа

Адно дзерава з другім?

Тая хвоя, што пры полі,

Бач, стаіць як важны пан,

Разгарнуўшы на прыволлі

Свае лапы, бы каптан;

А другая, небарака,

Пахілілася наніз,

Стан пагнуўся, як кульбака,

I верх жудасна абвіс.

А чаму? У іх дзве долі —

Лёс няроўнага жыцця…

– Ну, Сымон: не чуў ніколі,

Каб тваіх гадкоў дзіця

Ды так мудра разважала,

Толькі ведаеш, браток:

Мне здаецца ўсё, што мала

Пажывеш ты, галубок,

Бо не любяць свет і людзі,

Каб іх тайнасці пазнаць,

Каб заглянуць у іх грудзі

I зняць тайнасці пячаць…

Ну, а што ж ты мне, старому,

Думаў, хлопчыку, сказаць?

– Тое, дзедку, што нікому —

Табе толькі можна знаць.

– Дзякуй, хлопча, за увагу,

Надта рады, мой каток!

Сядзь бліжэй, а я прылягу,

Бо штось ные трохі бок…

Эхе-хе, брат! адспявана

Мая песня, дый пара —

Ўсё нутро ўжо папсавана,

Чуць трымаецца кара. —

Застагнаў дзед, кладучыся,

Лёг, шчаку рукой падпёр.

– Смерць падходзіць, крадучыся,

Як да стада воўк з-за гор…

Ты, Сымон, баішся смерці?

– Не!.. сапраўды гавару:

Я б хацеў скарэй памерці, —

Дзед, памрэш, і я памру.

– Жыць табе, мой хлопча, трэба:

Ты малы яшчэ, дзіця:

Расквітнее твая глеба,

Прыйдзе час твайго жыцця…

Уміраць хоча! старэча!..

Смейся з гэтай гаманы!.. —

Ды ў той момант дзесь далеча

Ціха бомкнулі званы

I між імі звон пабіты,

Той надтрэснуты, стары;

Зыкі, смуткам апавіты,

Млеюць жаласна ў бары.

– Вось цікава: аб тым звоне

Я й хацеў апавядаць.

– Ну, кажы, кажы, Сымоне,

Бо цікава гэта знаць.