— Адтуль, з дому, я памагу вам лепей! Бо ўсё, разумееце, такое простае, як і ўсё мудрае. Ваша зямля — гэта Юліна завушніца. Значыць, толькі ад Юлі залежыць ваш лёс. Адпускайце мяне хутчэй дадому, я сустракаюся з Юляю і забіраю ў яе завушніцу! І ўсе вашы нягоды на гэтым канчаюцца. Я ўсё буду рабіць так, як вам падабаецца. Трэба вам дожджык — вадой папырскаю, трэба цеплыня — на сонца пакладу. І абяцаю вам беражна абыходзіцца з вашаю зямлёю. Не дапушчу ніякіх землятрусаў.
Мудрэц аслупянеў: і праўда, усё геніяльнае — найперш простае. Нейкі час ён маўчаў — абдумваў Радзімавы словы, — а потым, калі ўва ўсім разабраўся, усё зразумеў, узрадавана засмяяўся, кінуўся да хлопца, пачаў ціскаць яму абедзве рукі адразу:
— Я заўсёды думаў, што ты малайчына. І не памыліўся. Ты Галоўны Мудрэц, а не я…
З гэтага часу Радзім пачаў рыхтавацца дадому. Яны дэталёва абмяркоўвалі з Мудрацом ўсё, што ён павінен рабіць з Завушніцаю, каб вось на гэтай зямлі ўсім жылося добра: калі класці на сонца, калі апырскаваць вадою…
І чакалі Ою. Мудрэц казаў, што яна са сваімі прыхільнікамі ўжо каля самых граніц За.
І ўсё ж яна з'явілася знянацку. Радзім, хоць і ведаў, што Оя неўзабаве будзе тут, хаць і чакаў яе, усё ж сцепануўся, калі ўбачыў дзяўчыну.
Выгляд у яе быў рашучы, задзірысты і гнеўны — яна і зараз збіралася змагацца з усімі, хто будзе стаяць на шляху, замінаць ёй. Але сустрэўшыся вачыма з Радзімам, адразу зніякавела, сцялася і раптоўна стала ранейшаю безабароннаю дзяўчынкаю, худзенькаю і кволаю.
— Радзімачка! — радасна закрычала яна і кінулася да хлопца. Падбегла, ашчаперылася рукамі за шыю і, не зважаючы на тое, што побач стаяў Мудрэц, пацалавала яго ў вусны. — Як ты тут?
— Добра, — адказаў Радзім і таксама абняў дзяўчыну за худзенькія-худзенькія плечы: яе чамусьці стала яму дужа шкода.
— Цябе тут не мучаюць?
— Што ты! Мне тут хораша! Оя здзіўлена спыталася:
— Цябе кінулі ў вар'яцкі дом, і табе тут падабаецца? З цябе здзекуюцца, а ты рады?
— Оя, — ласкава гладзячы дзяўчыну па плячах, тлумачыў Радзім. — Вар'яцкі дом якраз там, на волі, а тут — добра. Сапраўдная воля тут.
— Нічога не разумею: воля ў вар'яцкім доме, а на волі — вар'яцкі дом? За што ж я тады змагалася?
— За маё вызваленне. І ты перамагла, Оя. Сёння Галоўны Мудрэц гэтай зямлі адпускае мяне дадому.
Оя яшчэ цясней прыгарнулася да яго.
— Я так чакала гэтай сустрэчы. І вось зноў нам трэба расставацца… Не, я не пакіну цябе! Я вярнуся разам з табою ў тваё Дабрынёва!
І тут жа сцішылася, сумелася, замоўкла. Праз нейкі час як не шэптам спыталася:
— А яна — там? Юля? Разумееш, я страціла магчымасць бачыць энергетычныя злепкі…
Радзім не адказаў ёй — толькі мацней прыціснуў да сябе, і Оя радасна-трывожна заціхла ў ягоных абдымках.
Маўчаў доўга, прыслухоўваючыся і да сябе, і да Оі. Затым рашуча сказаў:
— Яна там. Чакае мяне. І я ажанюся з ёю…
Развітваўся хлопец з Мудрацом шчыра і проста. Удакладнілі яшчэ раз, што, як і калі павінен ён рабіць з Завушніцаю — іхняй зямлёю, валадаром якой ён зараз робіцца.
— Аднак жа ты павінен не толькі памагчы нашаму народу, але і абараніць свой. Разумееш, яго з усіх бакоў так затумкалі, што ён і сам ужо не ведае, не памятае, што вялікі і горды, — Радзім убачыў слязінку, якая бліснула ў адным воку Мудраца. — Поспехаў табе, хлопча. Будзь шчаслівы на сваёй зямлі. Пакланіся ёй. Зямля ў цябе харошая. Любі свой народ. Ён таксама цудоўны. І яму, хлопча, пакланіся.
Мудрэц прыставіў да яго рукі, заплюшчыў вочы, засяродзіўся, нешта пашаптаў, памыліў губамі, а затым выставіў перад сабою далоні, дзьмухнуў на іх — Радзіму здалося, што ён і сам стаяў на гэтых далонях, і вось зараз яго як усё роўна садзьмула моцным ветрам і штосілы нясе ўвышыню.
Апамятаўся ён пад самым небам. Ціха, невагома, нібы пад столлю, вісеў пад ім — не падаў уніз і не ўзнімаўся яшчэ вышэй.
І раптам хлопца аж скаланула — нейчая рука нечакана дакранулася да ягонай. Ён адскочыў убок і ўжо адтуль паглядзеў: хто гэта?
Побач з ім плавала Оя.
Яны слізгалі знізу, як па лёдзе, па гладкай, слюдзяной — нідзе ні парушынкі! — паверхні, дакраналіся да яе рукамі, адчувалі спінамі, упіраліся галовамі.
І тады як усё роўна нехта выразна сказаў:
— Выпусці іх — яны ж вольныя.
Але неба не растулялася, не раскрывалася — яно нарывала вакол іх, як болька. У тым месцы, дзе яны прыклеіліся да яго, паверхня чырванела, іх саміх зацягвала нейкаю ліпкаю, як туман, вільгаццю. Ім ужо нічога не было відаць і не было чым дыхаць. І быццам зразумеўшы, што яны вось-вось могуць задыхнуцца, неба неўзабаве растулілася, прарвала і, нібы скабку, выкінула іх вонкі, на другі бок.
Яму здалося, што, як пальчатка, вывернулася сама абалонка: той бок, які быў усярэдзіне, стаў знешнім, а знешні апынуўся ўнутры.
Яны з Ояй апускаліся на зямлю.
Яшчэ з вышыні Радзім пазнаў сваю вёску. Школу з выносістымі ліпамі каля яе, луг з такою знаёмаю рэчкаю, каля якой пасвіўся статак.
Яшчэ над зямлёю Оя раптам затрэслася ўся і роспачна закрычала:
— Яна тут! Яна тут! Яна ідзе ў наш бок!
А як толькі гэпнуліся на сцежку, Радзім адразу заўважыў, што дзяўчына імгненна, на вачах змяншаецца, усё здаляючыся і здаляючыся ад яго. Ён кінуўся ўслед за ёю, пачаў даганяць, як мятлушку, нарэшце накрыў тое месца, дзе толькі што бачыў яе, — маленькую, бы кузурка, — але ўжо было позна: пад рукою нікога не аказалася. Адно з самых глыбінь зямлі да яго данеслася:
— Я не хачу вам замінаць! Я аддаю цябе ёй! Бо я кахаю цябе!
Голас быў нармальны, паўнагучны. У вушах усё яшчэ гучала: «Я кахаю цябе!», і ён няўцямна, з нейкім заміраннем сэрца — ведаў, што Оя ўжо ніколі не вернецца, — як вар'ят, глядзеў на тое месца ў зямлі, куды, быццам куля, утачылася, укруцілася яна.
Глядзеў і хацеў уявіць, дзе цяпер Оя, што з ёю. Можа, дзяўчына зноў вярнулася ў сваю Зэмію, а можа, — усяго толькі парушынка вось на гэтай парушынцы, што амаль невагома плавае ў сонечным промні.
Падняў галаву, агледзеўся, куды яго прызямліла.
Зачахлыя дрэвы. Высахлая трава. Разбураная зямля.
Успомніў: радыяцыя…
Стаяў ён пасярод лугу. Непадалёк пасвіліся каровы — скублі радыяцыйную траву. Каля іх Радзім угледзеў пастуха — той стаяў і ад няма чаго рабіць ляскаў пугаю. Прыгледзеўшыся пільней, пазнаў: дык гэта ж дзядзька Кастуль, Юрасёў бацька. Падышоў бліжэй і радасны, што нарэшце сустрэў знаёмага чалавека, расчулена павітаўся:
— Здароў! — абыякава адказаў той і не здзівіўся ягонаму з'яўленню, нават не спытаў, чаму яго гэты час не відно было ў вёсцы.
Ад хат ішла сюды пажылая жанчына з дзецьмі. Здалёку Радзіму здалося, што гэта цётка Ганна, Юліна мама — відаць, ім і Кулетам сёння выпала радоўка быць у полі. Калі яна падышла зусім блізка, Радзім павітаўся з ёю:
— Дзень добры, цётка Ганна!
Але жанчына, замест таго каб адказаць на ягонае прывітанне, вельмі шчыра рассмяялася:
— Жэўжык, ты што, звар'яцеў?! — крыху адсмяяўшыся, спыталася яна. — Мяне не пазнаеш?
Радзім стаяў, лыпаў вачыма і ніяк не мог зразумець, чаго яна смяецца.
— Я ж Юля, — зноў засмяялася жанчына.
— Юля?! — не паверыў сваім вушам ён.
— Юля, — усё гэтак жа спакойна адказала аднакласніца.
— А наш выпускны… — хацеў нешта спытацца хлопец, але Юля толькі махнула рукою:
— Які табе выпускны, Жэўжык! Столькі ж часу прайшло…
Хоць і нясмела, але Радзім усё ж падышоў да яе, узяў за руку, зазірнуў у вочы. Яна ж адвяла свой позірк, глянула ў бок дзядзькі Кастуля, рашуча вырвала далонь з ягоных пальцаў і нібыта з дакорам ціха сказала:
— Позна, Радзім. Позна…
А потым апусціла вочы долу і, мусіць, каб не чуў дзядзька Кастуль, яшчэ цішэй прамовіла:
— Я ж даўно замужам. За Юрасём. Ён трактарыстам працуе. А гэта ўсё губашлёпінкі мае родныя, — і яна абедзвума рукамі адразу паспрабавала прыгарнуць да сябе ўсіх дзяцей — іх, можа, было шэсць ці сем: і хлопчыкаў і дзяўчынак.
