Першае, што яму кінулася ў вочы адразу за варотамі,— гэта цесната. Здаецца, усе людзі былі на вуліцах, ніхто нідзе не працаваў. Адны, абшарпаныя і абадраныя, хадзілі сюды-туды па вуліцах з нейкімі наскрозь дзіравымі палотнішчамі і сцягамі; другія, збіўшыся ў цесныя кучкі, цярпліва стаялі на мітынгах і слухалі ўсіх, хто б што ні гаварыў. Радзім, пастаяўшы ў некалькіх натоўпах, зразумеў, што хоць прамоўцы вярзуць розную лухту, усе іх горача і зацікаўлена падтрымліваюць.

Каля якогасьці афіцыйнага будынка стаяў ладнаваты, падобны на збітых у кучу авечак, гурт людзей у зусім падзёртым адзенні. Ашмоцце матлялася на ветры, спадала да самай зямлі. Амаль ва ўсіх іх былі з сабою торбы: у адных яны віселі праз плячо, у другіх — па дзве крыж накрыж, а трэція трымалі іх у руках, размахвалі імі.

Радзім далучыўся да іх, прыстояў. Паслухаў, пра што яны гавораць. Жабракі выкрыквалі лозунгі:

— Патрабуем у сто разоў павысіць цэны!

— Волю зладзеям і спекулянтам!

— Хочам казіно і бардэлі!

Радзім спытаўся ў бліжэйшага жабрака:

— А чаго вы хочаце?

— Прыёму, — абыякава адказаў той.

— А што на тым прыёме? — лез у душу Радзім.

— Вілы будуць выдаваць, — усур'ёз адказаў жабрак і грэбліва адвярнуўся — падумаеш, не ведае нават, па што яны стаяць тут.

— Вілы? Якія вілы?

— Самыя сапраўдныя. Двухпавярховыя.

— Усім? — Радзім здзіўлена абвёў вачыма вялікі натоўп.

— Усім! І бясплатна!

— А дзе, калі не сакрэт, знаходзяцца тыя вілы?

— Недзе на поўдні, каля цёплага мора. Усе мы раптам станем багатымі. І машыны ў нас будуць! — пераможна зірнуў на яго жабрак.

Людзі складалі рукі як для малення, рабілі якіясьці аднолькавыя рухі.

— Што, яны моляцца?

— Не, гэта ў нас такія апладысменты. Мы пляскаем самі сабе, а таксама нашаму дарагому і любімаму, найсвятлейшаму каралю № 121.

Радзім пастаяў яшчэ крыху з імі, але на ганак афіцыйнага будынка ніхто не выходзіў, і ён пайшоў далей.

Яму ўжо стала ніякавата на вуліцы. Сустракаліся людзі — нейкія атупелыя, зачумленыя, змрочныя, дэградзіраваныя, і хлопцу было боязна за краіну, якую давёў да такога стану найяснейшы кароль № 121.

Захацелася зноў у вар'яцкі дом, за тоўстыя, непрыступныя муры і цяжкія вароты, дзе спакойна жывуць і спакойна працуюць прыгожыя душою і розумам людзі. Асабліва пасля таго, як сустрэўся з натоўпам п'яных. Яны неслі ў руках бутэлькі гарэлкі, пілі на хаду з рыльца і не закусваючы гарланілі песні. П'яныя перагарадзілі яму дарогу, пачалі прыставаць.

— Выпі з намі!

— Хлопцы, я не п'ю, — пачаў быў апраўдвацца Радзім, але яны не слухалі яго.

Нейкі таўстун — як удоўж, так і ўпоперак — прыставаў больш за ўсіх:

— Як гэта — не п'ю?! Мы ж п'ём за здароўе шаноўнага караля № 121. Ты што, не хочаш выпіць за нашага вялікага і мудрага? Ты што, не жадаеш яму здароўя? Доўгіх год жыцця? Можа, табе ўвогуле не падабаецца наш кароль? Чаму ж ты тады і сам не п'еш за яго светласць, і нам не даеш выпіць?

— Мне падабаецца, — хлусіў ён, — ваш кароль, але не падабаецца гарэлка.

— А мы яму зараз сілаю заллём! — да яго падскочыў худы і чорны з твару чалавек і ўчэпіста схапіў за руку.

П'янтосы пацяшаліся:

— А ён, відаць, з вар'яцкага дома збег.

— Не, яго якраз трэба туды здаць.

— Што вы! Толькі на гільяціну! Ён жа абразіў нашага шаноўнага караля.

Хоць п'янтос і трымаў яго сваёю касцістаю рукою вельмі моцна, усё ж Радзім вырваўся і штосілы пабег назад, у бок вар'яцкага дома, дзе за турэмнымі мурамі толькі што адчуваў сябе так спакойна… Баяўся, што паваляць, ухапіўшы за шчэлепы, разявяць рот і напраўду нальюць гарэлкі, а то, такія п'яныя, яшчэ затопчуць ці прыб'юць.

Натоўп кінуўся быў за ім, але неўзабаве адстаў — Радзім бегаў няблага і ў школе па фізкультуры ў яго былі адны пяцёркі.

П'яныя то адсталі, але яны справакавалі жабракоў. Тыя, убачыўшы, што ўсе некуды бягуць, кінуліся ўслед за імі. Нехта, нібы падбухторваючы іх, крыкнуў: «Там вілы даюць!», і гэтага было дастаткова, каб дружна сарваўся ўвесь гурт і пабег услед за Радзімам.

На бягу жабракі паспявалі выкрыкваць: «Патрабуем павысіць цэны!», «Няхай жыве беспрацоўе!». Радзім, раз-пораз азіраючыся, бачыў, як целяпаюцца ў розныя бакі іхнія жабрацкія, худыя без міласціны, торбы.

За імі кінуліся іншыя людзі, і праз нейкі час услед бег ужо як не ўвесь горад.

Радзім не ведае, што і было б, каб прадбачлівы Мудрэц своечасова не выйшаў за вароты. Ён загадзя прычыніў крыху іх, упусціў хлопца, вывернуўся сам і таропка зачыніў наноў, адразу ж зашчапіўшы на ўсе крукі і завалы, — брамнік адно стаяў збоку і назіраў, як добра ў яго ўсё атрымліваецца.

Натоўп, быццам марская хваля, зламаўся, разбіўся аб муры вар'яцкага дома, але не супакоіўся. Жабракі і іншыя гараджане, што далучыліся да іх па дарозе, дружна крычалі: «Вілы нам!», «Дайце нам вілы!» і доўга не разыходзіліся.

Мудрэц, пачуўшы гэтыя крыкі, зморшчыўся:

— Во чаго захацелі! Вілы ім трэба! Чакайце, кароль дасць вам вілы… Але тыя, якімі гной з хлява выкідаюць…

Зашчапіўшы вароты, яны спакойна пайшлі ў мудрацову келлю: ведалі, іх ніхто і ніколі не зламае. Вароты былі моцныя, іх зрабілі, каб абараніцца ад тых, хто сядзіць усярэдзіне, а яны, ці бачылі вы, наадварот ратуюць гэты дом ад усіх, хто можа пагражаць з вуліцы, з волі.

Зноў пайшлі звычайныя будні. Яны сядзелі з Мудрацом над схемамі, над графікамі, падлічвалі кожны дзень, кожную гадзіну, каб як мага дакладней прадказаць патопы, засухі і землятрусы. І зразумець, чаму раптам так пацямнела — кожны дзень прыцемкі, вечаровая шэрань.

На волю яму ўжо не хацелася — і зараз, як толькі ўспамінаў пра той выхад, яго адразу пачынала калаціць і трэсці: то ж трэба, ледзь не трапіў пад гільяціну!

Успомніў пра Ою, падумаў: «Дзе яна?»

І, нібы працягваючы свае думкі, прамовіў уголас:

— Дзе яна?

— Хто? — у сваю чаргу, спытаўся Мудрэц. — Оя ці Юля?

— Оя.

— А я думаў, што ты шукаеш Юлю, — расчаравана прамовіў Мудрэц і дадаў: — Разбярыся, хлопча, дакладна, хто табе трэба.

І праўда, дзіўна ў яго неяк атрымліваецца. Ён хоча дадому, хоча хутчэй сустрэцца з Юляй. Але замест таго, каб шукаць яе, ён толькі тое і робіць, што шукае Ою. І хоць часцей за ўсё гэта не яго віна, усё ж правільна гаворыць Мудрэц — трэба разабрацца.

— Оя? — перапытаў стары. — Оя цяпер знаходзіцца ў краіне Ца. Яна там узначальвае народны рух у тваю абарону. Гэты рух трасе ўсю краіну. Праходзяць мітынгі і дэманстрацыі пад лозунгам: «Свабоду Радзіму!» Усе лаюць нашага караля № 121 за тое, што ён дэспат, тыран, парушае правы чалавека, гноіць у вар'яцкім доме ні ў чым не вінаватага чалавека. А кароль і да сёння яшчэ не ведае, што ты ў нас — ты ж ні па якіх дакументах не праходзіш, не лічышся.

— А яна далёка адсюль, тая краіна Ца?

— Далёка. Праз дзве дзяржавы ад За. І ўсё ж Оя ў бліжэйшы час збіраецца наявіцца сюды, каб пагаварыць пра цябе з каралём…

Мудрэц задумаўся, памаўчаў.

— Прывык я да цябе, хлопча, — нарэшце, уздыхнуў ён. — Цяжка мне будзе развітвацца з табою. Але ж давядзецца. Як кажуць, узятае трэба пакласці на месца. Вось скончым разлікі, дапаможаш крыху аблегчыць наша жыццё, і я адпушчу цябе дадому. Табе і там дужа многа працы знойдзецца. І тваю ж зямлю таксама бараніць трэба…

Радзіму было ўжо шкода Мудраца, рупіла неяк памагчы яму, але ж вельмі хацелася і дадому — можа, яшчэ і на выпускны вечар паспее. Ды і ва універсітэт рыхтавацца час ужо. А ён жа, здаецца, забыўся нават тое, што ведаў.

— Я таксама прывык да вас, — прызнаўся і Радзім.

— І ўсё ж дом ёсць дом, Радзіма ёсць Радзіма, — у голасе Мудраца было многа суму. — Я не буду цябе трымаць, хлопча. Вось складзем графікі…

І раптам Радзіма як працверазіў хто. Ён нечакана зразумеў, што ўся гэта складаная праблема на самой справе вельмі простая.

— Паслухайце! — як не закрычаў хлопец. — Ну і дзівакі ж мы з вамі. Нездарма тут жывём.

Крадком зірнуў на Мудраца: ці не пакрыўдзіўся — жарт гэты яму самому здаўся грубаватым. Але той слухаў уважліва, і па ім не было відаць, што стары крыўдзіцца.