— Ён вярнуўся! — зараз ужо неслася з усіх бакоў.
Дурыс Першы ўсё яшчэ выкрыкваў свае дзівацкія лозунгі, але людзі ўжо не слухалі іх, а, павярнуўшыся ў той бок, дзе стаяў Радзім, падымаліся на дыбачкі, выцягвалі шыі, каб лепей разгледзець Мечанага, які, нарэшце, вярнуўся.
Мужчыны ўжо хацелі падхапіць яго на рукі, каб падкінуць угору, але жанчыны не аддавалі ім Радзіма, цалавалі і цалавалі ў метку.
Цяпер ужо ўся ўвага была не Дурысу Першаму, а яму, Радзіму. Оі, надзіва, ніхто не заўважаў — жанчыны, здаецца, прызналі яе за сваю.
Бледны ўвесь, вельмі занепакоены, напружаны, стаяў зводдаль Разумны, але блізка не падыходзіў,— ён, мусіць, адзін ведаў, чым усё гэта можа скончыцца.
— Ён вярнуўся! Ён вярнуўся! — аж вар'яцелі навокал яго дурбуды.
Тыя, што былі далей, узбіраліся на розныя ўзвышэнні, якія толькі трапляліся пад ногі, каб лепей бачыць сярод натоўпу яго, не вельмі высокага ростам. Некаторыя нават узлезлі на трап, як не да самога прэзідэнта, а іншыя дапялі да крыла самалёта — іх там сабралася ўжо шмат, а лезлі ўсё новыя і новыя — і адтуль выкрыквалі сваё: «Мечаны вярнуўся! Мечаны вярнуўся!»
І ўсё ж яго вырвалі з жаночых рук і падкінулі ў паветра.
— Дур-р-ра! — зароў, заенчыў натоўп.
І ў гэты час штосьці здарылася. Нешта затрашчала, нібыта ўдарылі аўтаматныя чэргі, нешта бухнула, быццам непадалёк разарваўся снарад, нешта зашчоўкала, як адзіночныя стрэлы.
Людзі спалохаліся, замоўклі, разгубіліся — яго злавілі ўжо як не ля самой зямлі і паспешліва паставілі на ногі. Нешта здарылася, і дурбудам было ўжо нават і не да Мечанага. Усе скіравалі позіркі ў бок прэзідэнта, але на прыступках таго не было відаць.
— Забілі! Замах! — закрычалі людзі. Прыгледзеўшыся лепей, Радзім убачыў адно толькі боты Дурыса Першага, што вытыркаліся з-пад людскіх цел — відаць, саксупы, пачуўшы стрэлы, таксама падумалі, што гэта замах, узброенае нападзенне на прэзідэнта, і, ужо асабліва не асцерагаючыся, бесцырымонна павалілі Калматага на прыступкі і самі пападалі зверху, прыкрываючы яго сабою.
Спачатку нават здалося, што ўсе яны мёртвыя, што менавіта па іх і стралялі тыя, хто нападаў. Але неўзабаве, калі саксупы, не чуючы новых стрэлаў і выбухаў, паволі пачалі варушыцца і ўставаць, стала зразумела, што ніхто ні на каго не нападаў, ніхто ні па кім не страляў.
Прэзідэнт жа ўсё яшчэ ляжаў на прыступках, як нежывы: хутчэй за ўсё целаахоўнікі, падаючы на яго, паадрывалі ўсе правадкі, і ён, абясточаны, не мог цяпер нават паварушыцца.
Радзім не адразу ўбачыў прычыну перапалоху, а як убачыў,— ледзь не рассмяяўся: гэта ж усяго толькі, не вытрымаўшы процьмы навіслых людзей, адламалася крыло самалёта і разам з імі грымнулася на зямлю, а ўсім здалося, што гэта страляюць.
Ён, расслабляючыся, выцер спацелы лоб рукавом сарочкі і з палёгкаю ўздыхнуў. Але тут жа сцяўся ад жаху: «Што ж я нарабіў!»
Убачыўшы, што з прэзідэнтам нічога не здарылася, што ім самім нічога не пагражае, людзі паварочваліся да Радзіма, гатовыя зноў падкідаць яго і крычаць сваё любімае «дур-р-ра!». І тут жа здзіўлена, нічога не разумеючы, спыняліся і глядзелі на Радзіма так, быццам яны ўпершыню бачаць яго: пляму ж, метку, падобную на Афрыку на зямных геаграфічных картах, ён толькі што выпадкова сцёр рукавом, а без яе хто ж прыме за Мечанага?!
Дурбуды ужо зусім падазрона прыглядаліся да яго.
— Пачакайце, пачакайце, тут штосьці не тое: быў мечаны, а цяпер меткі няма… — здзіўляліся яны, няпэўна разводзячы рукамі.
— Не, гэта не Пляшывы, — сумняваліся адны.
— Канечне, не Мечаны, — пагаджаліся з імі другія. Людзі доўга вывучалі яго, пакуль нейкі ўважлівы — ці не з саксупаў? — дурбуд не закрычаў як рэзаны:
— Гэта ж самазванец! Ілжэпляшывы! Карайма яго на месцы!
— Карайма! — зараўло лётнае поле. — Дур-р-ра!
Тым часам памочнікі прэзідэнта і саксупы зноў падключылі да датчыкаў правадкі, пашчоўкалі нейкімі тумблерамі,— гэта таксама гучала, як стрэлы, — але яны ўжо нікога не палохалі.
Праз колькі хвілін Дурыс Першы заварушыўся, ажыў і пачаў падымацца на ногі сам, яму толькі злёгку, падтрымліваючы пад пахі, дапамагалі целаахоўнікі.
Робат нарэшце выпрастаўся, патаптаўся на месцы, каб стаць зручней, каб не ўпасці, і ўжо, відаць, хацеў выкрыкнуць чарговы заклік, але ў гэты час па прыступках да яго паспешліва ўзбег нейкі маленькі жвавенькі дурбудзік, нешта зашаптаў яму на вуха, паказваючы раз-пораз у Радзімаў бок. Прэзідэнт слухаў яго, забаўляючыся са сваімі густымі, калматымі брывамі,— ён то падымаў іх, то апускаў, то гладзіў даланёю. Выслухаўшы ўсё, што яму нагаварыў дурбуд, прэзідэнт пачырванеў, напружыўся, надзьмуўся і злосна, качаючы ў роце словы — відаць, заміналі сківіцы, — закрычаў:
— На другое паўшар'е ілжэпляшывага! І Пляшывага, як зловім!
Радзім зразумеў, што гэта яго так пакаралі, але сэнсу пакарання пакуль што не ведаў.
Адразу ж праз натоўп, збегшы з прыступак, да яго кінуліся двое ахоўнікаў, заламалі яму рукі і, пракладаючы між людзей дарогу, некуды павялі.
Цяпер ужо ён заўважыў і трэцяга — той распіхваў перад імі людзей, — а да гэтага саксуп, як высветлілася, непрыкметна стаяў побач і, канечне ж, сачыў за ім, чакаючы, у які бок усё павернецца: калі гэта і праўда Пляшывы, ён будзе яго ахоўваць, калі ж самазванец — дапаможа затрымаць.
Саксупы падвялі Радзіма да прыгожай белай машыны, вельмі ж падобнай да ўжо знаёмага яму дзяржаўнага лімузіна — нават падумалася, што тут на ўсю краіну толькі адзін вось гэты аўтамабіль. За рулём сядзеў, здаецца, той жа самы шафёр. Радзім, садзячыся ў машыну, ніякавата ўсміхнуўся яму — вось як, маўляў, бывае. А той у адказ падбадзёрваюча падміргнуў яму — маўляў, нічога, трымайся…
— Да вісячага моста! — грозна скамандаваў шафёру адзін з саксупаў, і той, нібы спалохаўшыся, рэзка рвануў машыну з месца. Па тым, як шафёр слухаўся іх, нічога не пярэчыў і ні пра што не распытваў, Радзім здагадаўся, што да вісячага моста вязуць яго высокія саксупаўскія шышкі.
Ехалі доўга і цяжка — нібыта па якой дрыгве. Машына зыбалася па дарозе, увесь час гонячы перад сабою, моршчачы, нібы хвалю, зямлю.
А дзень усё не канчаўся. «Які ж ён вялікі ў Дурбудзіі!» — падумаў Радзім. Усё стаяла, здавалася, на адным месцы сонца, усё свяціла і свяціла, ярка і чырвона. Ужо нават з'явілася думка, што яно тут ніколі не заходзіць.
Ехалі моўчкі. Маўчалі саксупы, паміж якімі ён сядзеў на заднім сядзенні, маўчаў і, ужо здавалася б, знаёмы шафёр — хутчэй за ўсё баяўся перад ахоўнікамі паказаць сваю ўвагу да самазванца.
Саксупы тым часам рыхтавалі нейкае пісьмо. Штосьці напісалі на шматку паперы, паклалі ў канверт, заклеілі.
А дарога ўсё не канчалася. Што ехаць яшчэ доўга, Радзім зразумеў, калі шафёр, перакінуўшыся колькімі словамі з саксупамі, з'ехаў на ўзбочыну, ад'ехаўся да невялікага ляска нейкіх незразумелых дрэў — лісцё ў іх пачыналася ад самай зямлі, ад самых каранёў,— спыніў машыну і адразу ж, паклаўшы галаву на рукі, што былі на рулі, заснуў. Захраплі з абодвух бакоў і саксупы.
Яму ж спаць чамусьці не хацелася. Ад няма чаго рабіць ён разглядаў дзівосныя дрэвы, у якіх не было ствалоў,— лісты, як кактусы, прымацоўваліся адзін да аднаго, і таму дзіўна было бачыць, што яны не згінаюцца, не звісаюць, а роўна, старчаком шугаюць угору.
Абводзіў вачыма далёкія краявіды, спрабаваў зблізку разгледзець мятлушак, якія ляталі перад самым шклом, але шкло было матавае, а таму праз яго нічога асабліва не ўдавалася разгледзець.
Ахоўнікі спалі моцна. Радзім падумаў, што яны хутчэй за ўсё не прачнуліся б, калі б ён паспрабаваў уцячы, але тут жа горка сам сабе ўсміхнуўся: а што будзеш рабіць, уцёкшы? Куды пойдзеш і чаго возьмешся шукаць?
Ою! Яна ж асталася адна сярод дурбудаў. На што ёй спадзявацца, як жыць паміж сапраўдных Ідыётаў Ідыётавічаў? Яна ж там такая адзінокая і бездапаможная.
Калі б не гэтыя думкі пра Ою, з якою яго разлучылі, калі б не клопат пра тое, як яна там адна, Радзім хутчэй за ўсё ўзрадаваўся б: то ж добра, што ён не будзе ўрэшце бачыць гэтай Дурбудзіі, гэтага абсурду, гэтых Дурняў Розных Ступеняў, якія здзекуюцца самі з сябе.
