Муус устар 24 күнэ.

Димаҥ. 18.00 ч.

Инна билигин бу суруктарынан күннээҕи олоҕун сырдатынан, ааспат-арахпат ахтылҕан буолбут тапталыттан сылаанньыйан, эрэллээх, бигэ тирэхтээх курдук сананан иннин диэки дьулуруйар. Суруктардаах альбомун күҥҥэ хаста да хабан ылан бу курдук ааҕа олорор буолар. Инна кэргэнин көмөн баран сүрэҕин хаһыытын, дууһатын кыланыытын суруйбут бэйэтин суругуттан эмиэ айманан, ытамньыйан ылла.

«Дима, Дмитрийим барахсан…

Эйигинэ суох сылдьыам, үөрүөм-көтүөм, бэйэбин толору дьоллоох киһинэн ааҕыныам диэхпин санаам буолбат. Бу сиргэ күндүттэн күндүбүн, нэһиилэ көстүбүт таҥарам бэлэҕин, эйигин, куоттардым, былдьаттым, мүлчү туттум.

Биһиги буруйбут буолуо дуо, хойутаан көрсүбүппүт?! Оо, олорбут сылларбытын төттөрү эргиппит киһи баар ини! Бачча булсан баран саатар 10-ча сыл бииргэ олорор дьолбут суох буоллаҕа. Суох буолаахтаатаҕа, барбыт эргийбэт, өлбүт тиллибэт…

Доҕорум оҕото, итэҕэй дуу… Эн буолаҕын мин сүрэхпин сүүйбүт, дууһабын долгуппут, тапталбын, иэйиибин иккистээн тыыннаабыт, хаһан да ааспат-арахпат, сүппэт-симэлийбэт мин улахан тапталым.

Мин эйигин, күндү киһибин, хаһан да умнуом суоҕа. Тыыннааҕым тухары түүлбэр көрсүөм, санаабар кэпсэтиэм. Ааспыт олоҕум оспот бааһа, сэниэбин эһэн, санаабын самнаран, хараҕым уутунан сууннаран барбытыҥ наһаа да абалаах, кыһыылаах. Олус ыарахан. Быраһаай.

Үнүр биир киэһэ бу суруктары Асяҕа көрдөрө олорон эмиэ ытаан-соҥоон барбыта.

– Ася, олох тоҕо олус уустугуй? Тоҕо сатамматый биһиги, хойутаан көрсүбүт дьон, арыый да уһуннук олоро түһэрбит?! Тоҕо дьылҕа хаан түөрт эрэ сыллаах дьолу быктаран баран былдьаан ыларый?

– Инна, олох оҥоһуута, ыйааххыт буоллаҕа. Хайдаҕын да иһин эн дьиҥнээх тапталы, улахан тапталы биллэҕиҥ. Мин урут да эппитим дии, оннооҕор биһиги, чугас дьүөгэлэриҥ, эйиэхэ кэлэн ааспыт дьолунан дьоллонон олоробут. Бу орто дойдуга таптал баар эбит ээ дэһэбит. Дьиҥнээхтик таптаабыт эр киһини илэ биллэхпит, ол тапталтан эн хайдахтаах курдук кыыс оҕолуу иккистээн тыллыбыккын, тупсуоххунан тупсубуккун көрдөхпүт. Билигин биһиги эмиэ эрэллээхтик, улаханнык таптал баар дэһэбит, – диэбитэ Ася.

Инна, дириҥник үөһэ тыынан кэбиһэ-кэбиһэ, альбомун түөһүгэр хам кууһан оттуллубут оһох иннигэр олорунан кэбистэ. Таһырдьа эмиэ күһүҥҥү ардах түһэн сабыгыратан барда…

Оо, дойдум барахсан, күндүгүн даҕаны! Салгынныын, сыттыын-сымардыын сүрэҕи-быары ортотунан киирэн тоҕо баҕас үчүгэйэй! Уулусса тоҕойун аайы тохтоон кэпсэтэр биир дойдулаахтарым, били оруобуна Исай Брызгалов ырыатыгар ылланарыныы, ийэ, аҕа курдук чугаскыт. Сыл-хонук баттаан эһиги кырдьыбыккытынан көрдөххө, күн-дьыл да барбыт, ол аата саас да ырааппыт буоллаҕа».

Светлана Николаевна өрүс кытылын устун аргыый хааман иһэн ыскамыайкаҕа кэлэн олордо. Ыскамыайка эрэйдээх эмиэ кырдьаахтаабыт. Эмиэ бэйэтэ туспа олох кэрэһитэ турдаҕа эбээт. Төһөлөөх эдэр паараны олордон, көрсүһүннэрэн, арааран ааспыта буолуой? Светлана Николаевна ыскамыайкаҕа олорон эбэтин саҥа көрөр киһилии одуулаата. Кырдьык, уруккута буолбатах, хайдах эрэ бүүс-бүтүннүү өлбөөдүйбүт, соҥуорбут көрүҥнэммит. Урут… оо, кэрэ да көстүүлээх этэ… Светлана Николаевна хараҕын симэн ылла. Эбэ уута ып-ыраас, дьэп-дьэҥкир буолара, мэктиэтигэр уу түгэҕэр уста сылдьар балыктар курдаттыы көстөллөрө. Биэрэгэр чыычаах арааһа мустан ыллыыра, үп-үрүҥ хоптолор уу кырсын үрдүнэн талбаара көтөллөрө. Оттон киэһэ чуумпуга налыйан-наскыйан, аргыый мөлбөйө устан эмиэ киһи тылынан сатаан эппэт кэрэ көстүүлэнэрэ. Светлана оҕо сылдьан уу баһа киирэн баран күөххэ сууламмыт өрүс уҥуоргу өттүн, ыраах көстөр хайалары одуулаан кытылга өөр-өр таалан олороро. Ол кэмҥэ үөрүү-көтүү, сырдык санаа эрэ аргыстаах, олоҕу билэ илик туҥуй кыыс оҕо этэ буоллаҕа. Оттон билигин эбэтэ барахсан элбэҕи да эргитэ санатар…

Светлана Николаевна хоту диэкиттэн сөрүүн тыал үрбүтүгэр хайдах эрэ дьагдьайа быһыытыйан эмискэ ойон турда: «Бэйи, дьиэҕэ барыахха. Эдьиийим аах сүтэриэхтэрэ». Уонна бу киэһэ хайаан да Ларисаҕа төлөппүөннүөхтээх, дьүөгэтэ улуус кииниттэн бүгүн кэлиэхтээх. Дьэ долгутуулаах көрсүһүү күүтэр!

Эдьиийин аахха кэлбитэ – бары утуйаары оннуларын булан эрэллэр. Күнү быһа окко, оҕуруокка, үлэҕэ эриллибит дьон эрдэ сыталлар, сарсыарда эрдэ туран тарҕаһыахтара турдаҕа. Светлана утуйа иликтэринэ дьүөгэтигэр төлөппүөннүү охсорго быһаарынна.

– Алло, дорооболоруҥ. Сергеевтэр дуо? Оҕолор, маамаҕыт кэллэ дуо? – Светлана Николаевна дьүөгэтин куолаһын истэриттэн долгуйан барда.

– Кэлбитэ. Эн тетя Светаҕын дуо? – кыра уол куолаһа чаҕаарар.

– Даа-даа, түргэнник ыҥыр, тоҕойум.

– Хотуой, Сибиэтэ, бирибиэт! Куоласкын истэр күннээх эбиппин ээ.

– Привет, дьүөгэ-э! Эн хаһан иһиттиҥ кэлбиппин?

– Хас да хонуктааҕыта эйигин маҕаһыыҥҥа көрбүт дьон «донуостаабыттара». Уонна бу оҕолорго эрийэн истэбин. Хаста да дьоҥҥор төлөппүөннүү сатаабытым. Иһирдьэ-таһырдьа буолуоххут, ким да суох буолан иһээччи.

– Дьэ, тугу кэпсиигин? Лариса, бириэмэ да ырааппыт. Дьонум утуйан эрэллэр. Онон эн биһикки сарсын ханна көрсүһэрбитин быһаарыахха, – Светлана дьоно ороннорун таһынан өрө-таҥнары элэҥнэһэн барбыттарыгар ыксаата.

– Бээрэ, эн төһө өр буола кэллиҥ? – Лариса хата холку.

– Өйүүн мантан араҕабын. Үлэбэр эрдэ ыҥырбыттар, онон ыксал буолла. Уоппускаҕа сылдьыбытым ыраатта ээ. Кэлэн иһэн Гриша дьонугар уонча хоммутум, уолбун онно хаалларбытым.

– Кэм буолуо, эн ыксыырыҥ биллэр этэ. Оччоҕо хайдах буолабыт? – Лариса куолаһыгар ыксыырыҥ бэрт эбит диэн сэмэлээһин иһилиннэ.

– Сарсын эн хайдах бириэмэлээххинэн Кыыс Кырдалыгар көрсүһүөххэ, – Светлана өртөн былааннаабыт буолан этэ оҕуста.

– Кыыс Кырдалыгар даа? Айыкка, бачча куйааска таһырдьа дуо? – Лариса соһуйуу-өмүрүү бөҕөтүн түһэрдэ.

– Бу үлүгэр самаан сайын сатыылаан турдаҕына ама дьиэҕэ хаайтаран олоруохпут дуо? Кыра ыһык, чэй ылыахпыт. Хонууга олоро түһүөхпүт буоллаҕа дии. Дьонуҥ көҥүллүүллэр ини?

– Дьэ эн эрэ буолаҥҥын бу оҕолор көҥүллүүллэр. Чэ сөп. 11 чааска миэхэ көрсүөххэ. Сарсыҥҥа диэри!

Сарсыныгар Лариса тиэргэнигэр көрсүһэн, хас да сыл көрсүспэтэх дьүөгэлиилэр сиэрдэринэн, омуннаахтык куустуһан, сыллаһан Кыыс Кырдала диэн үрэх үрдүгэр турар айылҕа биир маанылаан оҥорбут кэрэ миэстэтин диэки хаамсыбыттара… Уруккуну-хойуккуну, оҕо саас, оскуола доҕотторун ахтыһан атахтара уруккуттан да кэлэ үөрэммит сиригэр түргэнник тиийбитэ.

– Оо, дорообо, Кыыс Кырдала барахсан! Наһаа да ахтар сирим буоллаҕыҥ эбээт! – Светлана бөлкөй талахтарынан тулаламмыт кырдалга кыыс оҕолуу кылыйбахтаан ылбыта.

– Айыккабыын, куорат чүөчэтэ диэх курдук. Эниэргийэҥ бөҕө, аны аэробикалаан бардыҥ дуу? – Лариса, модьу-таҕа буолан куйааска хаампытыттан аҕылаабыт киһи быһыытынан, «дьэ олорор сирбин буллум ээ» диэбиттии, лаҕыччы олорунан кэбиспитэ.

Светланалаах Лариса бастакы кылаастан бииргэ үөрэнэн оскуоланы бүтэрбиттэрэ. Уу тэстибэт дьүөгэлиилэр этэ. Арай кинилэри, этэргэ дылы, улахан олох аартыгар тахсыы, бэйэ туспа суолун солонор кэм-кэрдии кэлиитэ араартаабыта. Светлана үөрэҕэр өрүү үчүгэй буолан, ол кэмнээҕи сиэринэн совхоз үлэтигэр хабыллыбакка, тута үөрэххэ киирэ Дьокуускайдаабыта. Оттон Лариса төрөөбүт совхоһун туругурда, этин-үүтүн элбэтэ, уйгутун уһанса үлэлии хаалбыта. Оскуолаттан доҕордоспут табаарыс уоллааҕа. Онтун армияҕа атааран, Светата эмиэ үөрэххэ баран, бастаан чуҥкуйуох курдук гынан иһэн, олоҕун саҥа укулаатыгар үөрэнэригэр тиийбитэ. Биир да өрөбүлэ да, бырааһынньыга да суох ферма үлэтэ сөп оҥороро. Билигин санаатахха, сабыс-саҥа оскуоланы бүтэрбит, оччо улахана, күүһэ, кыаҕа суох көрүҥнээх нарын-намчы кыргыттар эмискэ үлэ да бөҕөҕө тиксэр эбиттэр ээ. Былаан, бырыһыан сырсыыта сэниэлэрин эһэрэ. Эдэр, син доруобай буоланнар тулуйдахтара. Үлэлиэхтээх икки сылын түмүктээн дьэ туохха эрэ үөрэммит, идэлэммит киһи диэн саныы сырыттаҕына, табаарыһа Виссарион армияттан кэлбитэ. Ахтыспыт эдэр дьон омуннаах соҕус көрсүһүүлэрэ ыал буолар туһунан быһаарыныыга аҕалбытын өйдөөбөккө да хаалбыттара. Икки өттүттэн дьонноро «үөрэммэккэ ыксаатыгыт» диэн мөҕүттэн-мөҕүттэн баран, хайыахтарай, кэскил тэринэр оҕолорун сиэр быһыытынан тэрийэр түбүккэ түспүттэрэ. Виссарион үрдүк үөрэх туһунан санаан да көрбөт этэ, оскуоланы бүтэрэригэр үөрэнэн ылбыт трактор ыытарга бырааптааҕын килиэбин хааччынар идэлээх курдук хата бэрт холкутук сананара. Онон тута үлэлээн барбыта. Лариса сотору ыарахан буолан хаалан үөрэнэр туһунан санаата эмиэ ыраас ыраҕа эрэ хаалбыта. Утуу-субуу икки оҕолонон баран хата улуус киинигэр продавец-кассир курса аһыллан, онно үөрэнэн син хамнастаах идэлэммитэ. Онон иккиэн идэлэринэн үлэлээн, дойдуларыгар олохсуйан олорорго санаммыт дьон быһыытынан, сүөһү-ас көрүнэн быр-бааччы олорон кэллилэр. Лариса үөрэҕин бүтэрэн баран өссө икки уолланан, түөрт оҕолоохтор. Икки улахан кыыс оскуоланы бүтэрэн устудьуоннаан үөрдэллэр, уолаттар эмиэ син улаатан оскуола үрдүкү кылаастарыгар үөрэнэллэр. Аҕалаах ийэлэригэр дьиэнэн, тэлгэһэнэн көмөлөөх дьон кинилэр.