Яго вабіла гэта незнаёмая, нязведаная далеч, пра якую ён столькі думаў i чуў, але разам з тым у душу пракрадваўся нейкі неспакой i нязвыклы жаль. Пазіраючы нецярпліва наперад, ён аглядваўся чамусьці i назад. Tоe звыклае, што было за плячыма, паўставала цяпер новым, асабліва прынадным. Ён спачатку мімаволі паддаўся спакусе ўспамінаў, але адчуў, як пачынае завалодваць ім засмучэнне, i схамянуўся.

Сёння трэба думаць толькі пра тое, што там, дзе бліскаюць агні, i далей за агнямі. Недзе там яго, можа, чакае, не дачакаецца нечая маці. Або пазірае насустрач жанчына з дзіцём на руках з-за калючага дроту, як на плакаце, што вісеў у калідоры на ix курсах, кліча: «Ратуй мяне!» Ён прыдзе да ix i прынясе збавенне. Хлопец так рэальна ўявіў тую хвіліну, што адчуў на сваіх плячах удзячны поціск абдымку, адчуў позірк, поўны слёз i гордасці.

Шкада толькі, што не ўбачыць яго ў такую хвіліну Рая. Яна б ведала, што ён даўно ўжо не той зялёны хлопец, якім звыкла яго лічыць.

На світанні батальён быў на месцы, у невялікім лясочку. Каля дрэваў, пад якімі яшчэ трымалася цяпло i парадзелы прыцемак ночы, мірна стаялі нейкія грузавікі i фурманкі. Калі падышлі «трыццацьчацвёркі», вакол ix замітусіліся людзі.

— Эй, пяты эшалон! Просім пацясніцца!— крыкнуў задзёрыста Быстроў, саскочыўшы з машыны.

— Куд-ды гэта?

— Кіламетры на два ўправа.

Шафёры i ездавыя, акружыўшы Быстрова, спачатку пачалі было спрачацца, пагражаць начальствам. Але дзе там, хіба ўстаіш перад гэтымі хлопцамі з махінамі-танкамі. Адзін за другім, хоць i неахвотна, пачалі выводзіць свае грузавікі i павозкі, а на ix месца, ламаючы галлё, пасунуліся танкі.

Неўзабаве маторы сціхлі. Танкісты маскіравалі машыны галлём, адусюль было чуваць, як там i тут весела цюкаюць сякеры i трашчаць дрэвы.

Сляды гусеніц зацярушвалі дробным веццем.

У ранішняй шэрані Аляксей акінуў вачыма месца, дзе яны стаялі

Наперадзе, перад узгоркам, была батарэя — прыземістыя гарматы з апушчанымі стваламі. Гарматы яшчэ не былі акапаны, толькі дзе-ні-дзе скупа значыліся купкі свежай зямлі, мусіць, артылерысты таксама нядаўна падышлі.

Цяпер яны спяшаліся да ўсходу сонца замаскіраваць пазіцыю. Галлё для маскіроўкі неслі з ляска, валаклі за сабой, прымінаючы траву, часам цэлыя ссечаныя каля кораня маладыя бярозы i алешыны.

Аляксей убачыў непадалёк камандзіра брыгады Бяссонава. Ладны, прысадзісты, у лёгкай летняй гімнасцёрцы, не зважаючы на ранішнюю свежасць, палкоўнік легка, бадзёра, але паважна падыходзіў да роты, i Лагуновіч хутка падаўся да яго.

Ідучы насустрач яму, ён адчуваў тую скрытую насцярожанасць, каторая заўсёды бывае да чалавека, які не любіць цябе i ад якога можна ўсяго чакаць.

Бяссонаў спыніўся перад Колышавым, зірнуў вострымі, крыху прыплюшчанымі вачыма ў вочы лейтэнанта.

— Як прозвішча? Чаму я цябе не ведаю?

Колышаў збянтэжыўся.

— Відаць, ваюеш кепска! Усіх добрых салдат я ведаю,— прамовіў ён упэўнена баском. — Салдат па прозвішчу, a афіцэраў па імю.

Колышаў сказаў, што ён з папаўнення.

— Новы? А, тады іншая справа,— на ілбе камбрыга сабраліся клопатныя маршчыны.— А ты, выпадкам, не трус?

— Не ведаю, таварыш гвардыі палкоўнік,— няўпэўнена, шчыра адказаў Колышаў.— Не быў...

— Не ведаеш? Відаць, не трус. Трус бы сказаў, што ён не баіцца нічога. Ну-ну, глядзі, Колышаў!

Выслухаўшы Аляксееў даклад, Бяссонаў уладным тонам прабасіў:

— Парадак каб быў да сонца, асабліва маскіроўка ад авіяцыі. Нас тут няма, тут толькі бярозы ды дзятлы. Спакой... Ясна?

— Ясна. Парадак будзе поўны!

Палкоўнік акінуў позіркам лагоднае ранішняе неба, цьмяная бясколернасць якога ўжо змянялася глыбокім i шырокім блакітам. Справа купаліся два ружовыя воблачкі, усміхаючыся нявіднаму з зямлі сонцу.

З захаду, лёгка, задаволена гуркочучы, плыла ў вышыні эскадрылля бамбардзіроўшчыкаў. На ix крылах таксама чырванелі праменні сонца. Аляксей падумаў, што самалёты ідуць аднекуль здалёк, можа, ад Мінска.

— Маскіроўку зрабі ідэальную,— прамовіў Бяссонаў, пазіраючы на Аляксея.— Сонца будзе свяціць на ўсё неба. За кіламетр згары травінку можна будзе бачыць. Праз гадзіну буду зноў, праверу!

Дзень ішоў ціхі. Хутка ўжо ніякі знак не паказваў, што рыхтуюцца якія-небудзь грозныя падзеі. Сонцаў недзе ўправіўся назбіраць спелых чырвоных суніц, прынёс старшему лейтэнанту.

Ягады былі вельмі смачныя i пахлі лесам i сонцам.

4...

Танкісты, сабраўшыся ў гурт, лежачы гаманілі.

Вакол ix буяла густая трава, сярод якой чырванелі, жаўцелі, бялелі розныя кветкі. Каля галавы Быстрова стаяла, як бы ў задуменні, нерухомая мятліца. Над танкістамі ляніва варушыла шызымі, нібы з байку, лісцямі вечная трапятуха асіна,— яна паціху лапатала, нібы таксама хацела гаварыць.

Моцна пахла чабарком.

Быстроў ляніва слухаў, як Гогабярыдзе жартаваў.

— Дзе справядлівасць? Няма справядлівасці! Нашто Якавенку такое хараство? Хараство даецца для таго, каб жанчыны любілі, а Якавенка — не любіць ix... Нашто ямутакія бровы?

Поблізу гаварыў Рыбакоў:

— Прыязджаем на станцыю. Ну, i адразу — кірмаш... імяніны — без гарэлкі якія імяніны? I тут лейтэнант кажа: грошай няма, дадому паслаў. Адну кішэню вывернуў, другую — толькі дробязь. I ў мяне — пад мяцёлку... Што рабіць? Дык ты думаеш, што я ўдумаў? З атэстата рэалізаваць, з прадуктаў... Стаім ля акенца, атрымліваем. Як толькі вышлі, я за банку кансерваў ды суседу. Той — «Колькі?» — «Пяцьдзесят». Ён i выняў паперку...

— Лоўка. Знайшоўся,— пахваліў хтосьці Рыбакова.

Быстроў цераз дрымоту прыслухаўся, пра што гаворыць у другім баку Сонцаў: — Ну, дырэктар МТС у мяне i пытаецца: «Чаму стаіць твой «націк»?» — «Падшыпнікі выплавіліся»...

«Зноў тую ж самую гісторыю — Бранскі летапісец»,— варухнулася ў галаве Быстрова. Ён пазяхнуў i сказаў голасна да таварыша:

— У прыемнай кампаніі — прыемна пазяхнуць!..

Сонцаў зрабіў выгляд, што не звяртае на яго ўвагі.

— I праўда, чаму б не падрамаць? А, Касцючэнка? Яшчэ ніводзін салдат, кажуць, не памёр на вайне ад сна...

Але заснуць Быстроў не мог,— вельмі ж неспакойная ў яго была натура. Неўзабаве ён пачуў, што размова набывае цікавы змест. Другі фронт.

— Сіла ў ix, канешне, немалая,— сказаў Касцючэнка.— Гэтую высадку яны зрабілі здорава. Вось толькі што ідуць марудна: колькі часу ў Італіі тапталіся, зноў жа ў Францыі нешта туга ў ix. Хто ix ведае, чаму. Ну, у Італіі, там, напэўна, горы перашкаджаюць.

— A ў Францыі — раўніны,— падхапіў Быстроў.— Заўсёды што-небудзь знойдзецца. Затое тут — абрусам дарога. Ідзем па асфальтах, фрыцы самі рукі падымаюць угару, бягуць хутчэй у палон.

Пачуўся смяшок.

— Ну, чаго ж яны тады марудзяць?

— А ты, Сонцаў, запытай у Чэрчыля, — параіў Быстроў. — Ён табе скажа, чаго ён сядзеў у Афрыцы, потым у Італіі, пакуль мы пад Сталінградам біліся ці Курскую дугу ламалі.

Раптам загаварыў Якавенка:

— Як бы ты, Сонцаў, дужа верыў чалавеку, які аднойчы намерваўся, скажам, забіць цябе?

— Забіць?.. — не чакаў Сонцаў такога пытання.

— Мусіць, не верыў бы! А Чэрчыль арганізоўваў інтэрвенцыю на нашу краіну ў грамадзянскую вайну. Ён i Гітлера ў свой час цкаваў на нас, ды так вышла, што фюрэр асмеліўся падняць руку на свайго апекуна. Можна верыць такому чалавеку?

— Як жа яму верыць, таварыш лейтэнант.

— Чы не падобна на тое, што такі чалавек мала дбае аб тым, каб нам было лягчэй? Чы не ўсё роўна такому, што там, недзе на чужыне, у няволі гінуць нашы людзі?

— Хоча, старая ліса, заграбаць жар чужымі рукамi!— адгукнуўся ўзрушана Рыбакоў. Лагуновіч пераканана прамовіў:

— Не ўдасца!

— Я думаю таксама, не ўдасца,— згадзіўся спакойна Гогабярыдзе.

— Эх, спадзявайся там на розных чэрчыляў!..

— Та-ак! На саюзнічкаў спадзявайся, а сам не хіб!

— Ды ўжо ж, хібіць не прыходзіцца.

— Не схібім, думаю!

Гадзіну пазней да Аляксея падышоў лістаносец i падаў трохкутнічак; старшы лейтэнант адразу заўважыў,— почарк быў незнаёмы. Ад Аляксея лістаносец падаўся да вадзіцеля, ад якога накіраваўся да другіх,— размахваючы канвертамі, трохкутнічкамі, выклікаючы прозвішчы.