Рагнеда (ледзь не ў адчаі). Ім патрэбна ахвяра, злотнік!
Злотнік. Мая дачка не можа быць прынесена ў ахвяру! Я зноў табе нагадваю: і я, і мая сям’я — яны вольныя. Мы служым па найму ў кіеўскага князя, дарма што прыслужваем цяпер табе.
Рагнеда. Але што я магу зрабіць супроць багоў?
Злотнік. Не багі гэта, а звычайнае дрэва! Сёння яно расце, а заўтра згніе. На зямлю ўпадзе. Гэтыя так званыя багі вашы не ядуць, не п’юць і не размаўляюць. Яны зроблены людзьмі. Бог адзін. Сапраўдны Бог. Стварыў ён неба, зямлю, зоркі, месяц, сонца і чалавека. I даў нам Ісуса Хрыста. А старыя багі што зрабілі? Самі яны зроблены! Не дам дачкі свае паганым!
Рагнеда. Супакойся. Давай разам падумаем.
Злотнік. Можа, княжыча папрасіць? Яны ж раслі разам з Анеяй? Яшчэ невядома, як ён на ўсё паглядзіць.
Рагнеда. Княжычу і словам не абмоўся! Яму — на паляванне. Ладна, ідзі, злотнік. Я падумаю. Да вечара яны ўсё роўна не павядуць яе ў лес. Ты ўстань!
Злотнік. Але з лесу ўжо яе не выбавіш, як павядуць!
Рагнеда. Вось ты казаў, што збіраешся паскардзіцца вялікаму князю. Нябось сам у Кіеў падаўся б? Але да Кіева далёка, а дачка твая патрэбна багам ці не для гэтай ужо ночы.
Злотнік. Дык што рабіць? Можа, забраць яе і знікнуць адсюль?
Рагнеда. Пярэймуць на дарозе. Вось што, знайдзі ты праваслаўнага прэсвітэра Апанасія, здаецца, ён яшчэ недзе тут. Хоць, прызнацца, абрыдзеў мне павучаннямі. Проста ледзь не за горла бярэ: адмоўся ад сваёй веры, прымі другую. Усе яны, гэтыя святары, у сваёй жорсткасці памыляюцца, бо вера да чалавека прыходзіць не так, як яны таго хочуць, нельга прымусіць верыць насуперак жаданню.
Злотнік. Наша хрысціянская вера…
Рагнеда. Памаўчаў бы ты і пра сваю веру!.. Нельга прыводзіць людзей да паслушэнства крыжам і мячом.
Злотнік. Пабойся Бога, княгіня!..
Рагнеда. Сам жа кажаш, іх у нас многа. Было многа, а цяпер пабольшала. Яшчэ твайго Уладзімір навязвае. Але няхай. Старыя багі доўга будуць змагацца з новымі. Дык пашукай, злотнік, прэсвітэра Апанасія. Калі яшчэ тут, у Ізяславе, няхай зойдзе да мяне.
Злотнік кланяецца, выходзіць. Заходзіць нянька.
(Да яе.) Ну што там?
Нянька. Красуля, здаецца, пасвятлела, матухна княгіня!
Рагнеда. Шаптун быў?
Нянька. Ага. Кажа, што сапраўды нейкая благая трава трапілася ёй учора на лузе.
Рагнеда. Але ў статак Красулю не выганяйце. Няхай пастаіць у кароўніку, дарма што павесялела. Ты вось што, нянька, ты прывядзі ў замак дачку майго злотніка, Анею. Ды глядзі, каб непрыкметна, каб ніхто не згледзеў.
Нянька. Зараз?
Рагнеда. Як здолееш, але ў бацькавай хаце яе не пакідай. Калі нельга будзе цяпер прывесці сюды непрыкметна, то схавай дзе-небудзь да цёмнага. I ў замку таксама схаваеш, нават каб і я не дужа здагадвалася, пакуль не спытаюся.
Нянька. Зраблю, матухна княгіня, зраблю.
Нянька выходзіць. Заходзіць прэсвітэр Апанасій.
Апанасій. Матухна княгіня, гневайся ці не, але я не выканаў тваю волю: бачыш, яшчэ ў Ізяславе. Удзень не паспеў сабрацца ў дарогу, цяпер — вечар. Давядзецца новага дня чакаць.
Рагнеда. Як жа ты ладзішся, прэсвітэр, па вадзе?
Апанасій. Са мной, княгіня, слова божае. Хто яго на рэках чуцьме? Рыбы?
Рагнеда. Зрэшты справа твая. Як дабіраўся сюды, да нас, так і адсюль дарогу знойдзеш. Ты таксама, прэсвітэр, не гневайся, што прыспешваю. Не падабаецца мне, што цяпер многа бадзяецца па зямлі людзей, якія бянтэжаць людскія душы і пасяляюць у іх дарэмныя надзеі.
Апанасій. Такі промысел божы.
Рагнеда. Мы ўжо, здаецца, нагаварыліся з табой, прэсвітэр, і аб наканаванасці, і пра саміх багоў… Я цябе не за гэтым, на ноч гледзячы, паклікала. Значыць, пехатой збіраешся ісці?
Апанасій. Так, княгіня. Як развіднее, так і рушу.
Рагнеда. Адзін?
Апанасій. З Богам у душы і на вуснах.
Рагнеда. У Кіеў?
Апанасій. Па дарозе відаць будзе. Але ў Кіеў мне таксама патрэбна.
Рагнеда. У мяне да цябе просьба.
Апанасій. I ў мяне да цябе, княгіня, таксама.
Рагнеда. Ведаю.
Апанасій. Трэба ўратаваць дачку злотніка ад вашых багоў. Па-першае, ён сам грэчаскай веры, значыць, і дачка яго жыве ў той жа веры.
Рагнеда. Яна жыве тут са старымі багамі. I ў свяшчэнны лес разам з тутэйшымі людзьмі ходзіць. А што датычыць бацькі…
Апанасій. Дзяцей нельга адрываць ад бацькоў, княгіня.
Рагнеда (усё роўна як здзіўлена глядзіць на прэсвітэра, пасля гаворыць). А мае дзеці ведаеш дзе? З адным тут жыву. А іх у мяне ажно шасцёра.
Апанасій. На тое воля вялікага князя.
Рагнеда. Я даўно ўсё зразумела, прэсвітэр. Аказваецца, на ўсё ёсць нечая воля. А той, сапраўднай волі, якая завецца воляй, нідзе няма. Вось ты вольны?
Апанасій. Я — слуга божы.
Рагнеда. То слухай цяпер маю просьбу. Возьмеш з сабой у дарогу дачку майго злотніка.
Апанасій. Анею?
Рагнеда. Так. Вялікага здзіўлення гэта не павінна выклікаць у людзей. Да таго ж яе можна пераапрануць, каб не выглядала дзяўчынай. Вось і будзеце мець аднолькавы выгляд — дза вандроўнікі, слугі божыя.
Апанасій. А бацькі яе?
Рагнеда. Злотнік сам прыходзіў ратунку для яе прасіць.
Апанасій. Не, я не ў тым сэнсе. Бацькі яе тут застануцца?
Рагнеда. Ім нішто не пагражае.
Апанасій. Ты так думаеш, княгіня?
Рагнеда (не адказвае; гаворыць). Але давядзецца вам ісці зараз, прэсвітэр, скрозь ноч, каб ніхто не ўведаў. Ты ступай, падрыхтуйся ўсё-ткі ў дарогу, калі яшчэ дасюль не зрабіў гэтага, а я тым часам пагавару з дзяўчынай. Нянька наша звядзе вас пасля. Ну, здаецца, усё. Ты перад сваім Богам загладзіш які-небудзь грэх гэтай справай, а я перад сваімі займею яшчэ адзін.
Апанасій. Бывай, княгіня. Даляцеў усё-ткі з Корсуня сюды звон маёй царквы! Пачуў Гасподзь Бог нашы малітвы!
Рагнеда. Не кожны звон — малітва. Тут у нас быў прэсвітэр адной царквы. Дык казаў, што на іхніх храмах зусім няма званоў. «Як гэта?» — пытаемся. «Бо звон — гэта яшчэ не малітва», — адказвае. Бывай, прэсвітэр!
Апанасій (уздыхае). Мне пра гэта княжыч расказваў. Храмы па-рознаму будуюцца.
Прэсвітэр выходзіць. Заходзіць служанка Рагнеды.
Рагнеда. Што табе?
Служанка. Прыйшла прыбраць цябе на ноч, княгіня.
Рагнеда. Хіба так позна?
Служанка. Я заўсёды ў гэты час увечары прыходжу.
Рагнеда (сядае, апускае галаву на далонь сагнутай у локці рукі). Які цяжкі сённяшні дзень!.. А тут яшчэ Ізяслаў на паляванне сабраўся.
Служанка. Паехалі ўжо. (Падступаецца да княгіні, хоча разбіраць ёй валасы.)
Рагнеда. Пачакай. З гэтым паспеем. Лепей схадзі па старую няньку. Скажы, што клічу з Анеяй.
Служанка выходзіць. Заходзяць нянька, Анея, затым — служанка. Анея ўкленчвае перад княгіняй, утульвае твар у яе ўлонне. Служанка ідзе за спіну княгіні, бярэцца за яе валасы.
Ты ведаеш, Анея, я адношуся да цябе як да свае. Ізяславу таксама ты была ў радасць. Але цяпер пагражае…
Анея. Я чула, як прыходзілі да бацькі са свяшчэннага лесу.
Рагнеда. Тым лепш, раз сама разумееш. Словам, зараз цябе пераапрануць. Дадуць хлапчукоўскае адзенне і выведуць з прэсвітэрам Апанасіем на дарогу.
Анея. Куды?
Рагнеда. Куды ён — туды і ты.
Анея. Значыць, я не вярнуся сюды?
Рагнеда. Не пра гэта трэба думаць, Анея. Над табой навісла небяспека. Неабходна ратавацца. А з праваслаўным прэсвітэрам табе нішто не будзе пагражаць.
