Але так не гадзіцца — прымаць вельмі блізка да сэрца звычайны сон. У любым выпадку трэба давесці пачатае да канца.
Жанчына, ціхенька сапучы, як звычайна, спала на таку каля агнішча, увярцеўшыся з галавою ў зношанае кімано, скруціўшыся абаранкам, абняўшы рукамі калені. З таго дня яна ні разу не паказвалася яму голая, але пад кімано на ёй, відаць, нічога няма.
Мужчына хутка прабег старонку, прысвечаную сацыяльным пытанням, калонкі мясцовага жыцця. Ён, безумоўна, не знайшоў ні артыкула пра сваё знікненне, ні аб’явы пра тое, што без весткі прапаў чалавек. Так ён і думаў і таму не вельмі засмуціўся. Ціхенька ўстаў і спусціўся на ток. На ім не было нічога, апрача доўгіх трусоў са штучнага шоўку. Так было найлепей. Пясок збіраўся ў тым месцы, дзе гумка апяразвала цела, і толькі тут паяўляліся чырвань і сверб.
Стоячы ў дзвярах, ён паглядзеў угору, на пясчаную сцяну. Святло разанула ў вочы, і ўсё навокал быццам загарэлася жоўтым полымем. Hi душы. Лесак, ведама, таксама няма. Ніякага дзіва. Хацелася толькі праверыцца ў праўдзе. Няма ніякіх прыкмет, што іх апускалі. Праўда, пры такім ветры і пяці мінут не пройдзе, як любы след знікне. Дый адразу ж за дзвярыма верхні слой пяску бясконца цёк, быццам з пяску здзіралі шкурку.
Ён вярнуўся ў хату і лёг. Ляцела муха. Маленькая карычняватая дразафіла. Напэўна, нешта недзе гніе. Папаласкаўшы горла з уверчанага ў поліэтылен кацялка, што стаяў у галавах, ён паклікаў жанчыну:
— Паслухайце, можа, вы ўстанеце...
Жанчына здрыганулася і падхапілася. Халат споўз, агаліўшы грудзі, крышку адвіслыя, але яшчэ поўныя. На іх прасвечваліся блакітныя жылкі. Мітуслівым, няўпэўненым рухам жанчына нацягнула халат, вочы ў яе былі заспаныя — відаць, яшчэ не зусім прачнулася.
Мужчына завагаўся. Ці павінен ён злосна і без хітрыкаў пытацца ў яе пра лескі... Ці, можа, лепей падзякаваць за газету і заадно папытацца лагодным тонам? Калі ён разбудзіў жанчыну, каб толькі перарваць яе сон, дык самае правільнае — трымацца агрэсіўна. А зачэпак, каб прыдрацца, колькі хочаш. Але гэта можа далёка адвесці ад галоўнае мэты — прыкідвацца цяжкахворым. Нельга сказаць, што такія паводзіны вельмі падобныя да паводзін чалавека, у якога пакалечаны пазваночнік. Што яму сапраўды трэба — дык гэта прымусіць іх пераканацца, што яго нельга выкарыстоўваць як рабочую сілу, і любымі сродкамі ўсыпіць іх пільнасць; сэрцы ў іх ужо памякчэлі — яны нават далі яму газету; цяпер трэба зрабіць так, каб яны ўвогуле не маглі супраціўляцца.
Але ўсе яго радасныя надзеі пайшлі марна.
— Ды не, нікуды я не выходзіла. Адзін з нашае арцелі якраз прынёс сродак ад гніення дрэва, які даўно ўжо мне абяцалі. Яго я і папрасіла... Тут у вёсцы газету атрымліваюць толькі ў чатырох-пяці хатах... Давялося яму знарок ісці ў горад, каб купіць яе...
Такое супадзенне можа быць. Але ці не значыць гэта, што ён замкнёны ў клетцы на замок, да якога не падбярэш ключа? Калі нават мясцовыя жыхары павінны мірыцца з падобным зняволеннем, дык крутасць гэтых пясчаных сценаў — не жартачкі. Мужчына ашалеў, але ён узяў сябе ў рукі.
— Во як?.. Паслухайце... Вы ж тут гаспадыня, праўда?.. А не якая-небудзь сучка... He можа быць, каб вы не маглі свабодна выходзіць адсюль і варочацца назад, калі захочаце! Ці вы такога натварылі, што людзям у вочы глядзець не можаце?
Заспаныя вочы ў жанчыны расплюшчыліся ад здзіўлення. Яны наліліся крывёю, быццам распаліліся, яму здалося нават, што ў пакоі стала святлей.
— Ну што вы. Не магу глядзець у вочы. Во якая лухта!
— Добра, дык тады вам няма чаго быць такою баязліваю!
— А калі я і выйду адсюль, мне там рабіць асабліва няма чаго...
— Можна пагуляць!
— Гуляць?..
— Ну але... Пахадзіць сюды-туды, хіба гэтага мала?.. Я кажу, вось вы, да таго як я сюды прыйшоў, свабодна выходзілі, калі хацелі?
— Але без справы хадзіць — толькі дарэмна таміцца...
— Я праўду кажу! Падумайце добра! Вы павінны гэта зразумець!.. Нават сабака, калі яго надоўга зачыніць у клетцы, і той здурнее.
— Ды гуляла я! — выкрыкнула жанчына сваім глухім аднатонным голасам. — Напраўду, мне давалі гуляць, колькі я захачу... Пакуль сюды не трапіла... Доўга гуляла з дзіцем на руках... Нават замучылася ад гэтых гулянак...
Мужчына не чакаў такога. Нейкая дзіўная манера гаварыць. Калі яна глядзіць на яго так, няма сілы адказваць.
Праўда... гадоў дзесяць назад, калі панавала разруха, усе толькі і марылі пра тое, каб нікуды не хадзіць. Такою бачылася ім свабода. Але ці можна сказаць, што цяпер яны здаволіліся гэтаю свабодаю?.. А можа, у гэты пясчаны край цябе і завабіла якраз тое, што ты ўжо знемаглася ад пагоні за гэтаю прывіднаю свабодаю... Пясок... Бясконцы рух аднае восьмае міліметра... Гэта аўтапартрэт на негатыўнай плёнцы навыварат, які расказвае пра свабоду жыцця, нікуды не выходзячы. Нават дзіця, гатовае гуляць колькі хочаш, пачынае плакаць, калі заблудзіцца.
Жанчына раптам рэзка змяніла тон:
— Як здаровіцца? Усё ў парадку?
Ну што ўтаропілася, як баран! Мужчына раззлаваўся. У тры пагібелі цябе сагну, але прымушу прызнацца, што ты ва ўсім вінаватая! Пры адной думцы пра гэта па целе прабеглі мурашкі, і яму нават здалося патрэскванне, быццам ад скуры аддзіралі засохлы клей. Скура нібыта адчувала асацыяцыі, звязаныя са словам «сагну». Раптам жанчына ператварылася ў сілуэт, які аддзяліўся ад фону. Дваццацігадовага мужчыну распаляюць думкі... Саракагадовага — распаляе скура. А трыццацігадоваму самае небяспечнае — калі жанчына ператвараецца ў сілуэт... Ён можа абняць яго гэтак жа лёгка, як самога сябе... Але за спіною ў жанчыны мноства вачэй... I яна толькі лялька, якую водзяць за ніткі гэтых паглядаў... Толькі абдымі яе, і ўжо цябе будуць вадзіць на нітачцы... Тады і гэтая мана з пашкоджаным пазваночнікам адразу выявіцца. Хіба можа ён у такім месцы, як гэта, перакрэсліць усё сваё мінулае жыццё!
Жанчына бачком падсунулася бліжэй. Яе круглявыя калені ўперліся яму ў сцягно. Навокал разліўся густы пах застоенай пратухлай вады, што ішоў у яе з рота, носа, вушэй, з-пад пахаў, ад усяго яе цела. Нясмела, нерашуча яе гарачыя, як агонь, пальцы заслізгалі ўверх і ўніз па яго пазваночніку. Мужчына ўвесь напружыўся.
Раптам пальцы дакрануліся да яго бока. Мужчына крыкнуў:
— Казычацца!
Жанчына засмяялася. Яна і фліртавала крышку, і крышку баялася. Усё гэта было надта нечакана, і ён яшчэ не ведаў, як трымацца. Але чаго яна хоча?.. Знарок гэта рабілася ці пальцы проста саскочылі?.. Толькі што яна маргала вачыма, з усяе сілы намагаючыся прачнуцца... Але ж і першы вечар яна гэтаксама дзіўна смяялася, калі, праходзячы міма, штурхнула яго ў бок... Можа, яна ўкладае ў свае дзеянні нейкі асаблівы сэнс? Магчыма, у душы яна не верыць у яго хваробу і робіць усё гэта, каб праверыць свае сумненні... Хто ведае... Трымай вуха востра... Яе прывабнасць — самая звычайная пастка, урэшце такая самая, як салодкі пах мёду ў раслін-драпежнікаў, якія кормяцца насякомымі. Спачатку яна справакуе яго на гвалт, выкліча гэтым скандал, а потым ён будзе ўблытаны ў моцную сетку шантажу.
13
Мужчына ўваўрэў і пачаў плавіцца, як воск. Цела яго сцякала потам. Гадзіннік спыніўся, і дакладнага часу ён не ведаў. Там, наверсе, можа, яшчэ ў разгары дзень. А на дне дваццаціметровай ямы было ўжо змрочна.
Жанчына яшчэ моцна спала. Ногі і рукі ў яе нервова паторгваліся — нешта снілася. Ён хацеў быў перабіць ёй сон, але перадумаў. Яна ўсё роўна ўжо выспалася.
Мужчына падняўся, падстаўляючы цела ветру. Калі ён варочаўся ў сне, ручнік, відаць, ссунуўся з твару, і цяпер за вушамі, каля носа, у кутках рота наліпла гэтулькі пяску — хоць саскрабай. Ён накапаў у вочы і асцярожна правёў па іх канцом ручніка. Толькі зрабіўшы гэта некалькі разоў, змог нарэшце расплюшчыць іх. Яшчэ два-тры дні — і вочных капель не астанецца. Нават з-за аднаго гэтага хочацца, каб хутчэй быў які-небудзь канец. Цела такое цяжкае, быццам у жалезных даспехах ляжыш на магніце. Ён з усяе сілы пачаў узірацца, але ў цьмяным святле, што прабівалася праз дзверы, іерогліфы ў газеце здаваліся застылымі лапкамі здохлых мух.
