Ити күн Анаадыр аэропорда сабыылаах диэн, самолет салгыы көппөт буолла.
* * *
Киэһэлик аармыйаҕа баран иһээччилэргэ холуочук туруктаахтар кыралаан көстүтэлээн бардылар. Аэропорт комендатуратыттан ыҥырбыттар быһыылаах, биир мичман икки моряк арыалдьыттардаах патруль тиийэн кэллэ. Дьокуускайтан айаннаан иһэр призывник уолаттары барыларын аэропорт иһигэр стройдаттылар. Эрчимнээх Ананий арыгылааһын биричиинэтин билбэтэллэр да, саҥата суох барыларын кытта бииргэ стройга турдулар. Кинилэри арыаллаан иһэр капитан Прозоров уонна сержаннар, стройу кэрийэ сылдьан ким холуочугун быһаардылар. Уонна тэйиччи илдьэн туспа бөлөхтөөн туруордулар.
Арай ол кэмҥэ строй иннинэн үрүксээгин санныгар иилинэ сылдьар, биир уһун хара бэкир уол, хаҥас илиитинэн чиэс биэрэн баран, строевой хаамыынан кытаанахтык тиҥилэҕинэн либиргэччи үктээн, туалет баар сирин диэки ааһа турда. Моряктар уонна мичман соһуйан, көрөн эрэ хааллылар. Сотору буолаат били уол төттөрү тиийэн кэллэ уонна саҥардыы хаҥас илиитинэн чиэс биэрэн, эмиэ строевойунан хааман эрдэҕинэ, бу сырыыга патрулга сылдьар моряк уолаттар, мичман хамаандатынан кинини тараччы тутан ыллылар. Ол кэнниттэн атын арыгы испит уолаттар бөлөхтөрүгэр илдьэн холбуу уган кэбистилэр. Капитан Прозоров улаханнык кыыһыран:
– Я заранее предупредил! Кто не соблюдает дисциплину, того будем наказывать… – диэн суоһурҕанна.
Салгыы уһуннук-киэҥник өйдөтөр бэсиэдэ ыытта.
Ол кэнниттэн строй иннинэн хааман чиккэҥэлээбит уолу патруллар гаупвахтаҕа илдьэ бардылар. Атын бэрээдэги кэспит уолаттартан мичман «Мантан салгыы арыгылаабатыннар» диэн, харчыларын туура тутан ылла.
Патруль барбытын кэннэ, уолаттар ортолоругар араас кэпсэтии буолла:
– Ити строй иннинэн ааспыт уол хайа оройуонтан сылдьар үһүнүй?
– Томпоттон сылдьар дииллэр, Былааһап диэн үһү… Муҥ саатар, туалекка сылдьан баран, патруллар барбыттарын кэннэ кэлиэҕин… Дьэ, артыыс дии…
– Ээ, оттон аһаан чэпчээбит киһиэхэ, этэргэ дылы, «море по колено» буоллаҕа ээ…
– Ити кини хантан кэлэн хаалла? Биһи хамаандабытыгар суохха дылы этэ…
– Оннук, биһиэхэ суоҕа… Хайдах эрэ атын сиртэн, ойоҕостон кэлбит буолан строй иннинэн ааста ини. Биһиэнэ эбитэ буоллар, хайдах патруллары көрөн туран стройтан тахсыаҕай?
– Дьиҥэр, оннук бөҕө буоллаҕа дии… Тоҕо эрэ киһи билбэт киһитэ элбэх. Арааһа, биһиги кэннибититтэн көтөн кэлбит самолеттан сахалар түспүттэрэ быһыылаах…
– Сарсын Анаадырбытыгар көтөбүт дуу, суох дуу? Онно көрүөхпүт.
Ити кэнниттэн туох да араллаан буолбакка, ким ханна миэстэ баарынан утуйуу буолла. Хата Ананийдаах Эрчим айан дьоно олорбот ыскамыайкаларын муннукка булан, иккиэн төбөлөһө бэрт үчүгэйдик утуйан турдулар. Сарсыарда таһырдьа тахсыбыттара, сииктээх баҕайы салгын саба биэрдэ, чугас муора тыына баара биллэр курдук эбит. Тула барыта сопкалар. Аэропортан чугас баар эниэҕэ кыра баҕайы иинэҕэс тииттэр үүнэн тураллар. Тэйиччи сопка тэллэҕэр таас тутууларынан дьэндэйэн, Магадан куорат килэйэн-халайан көстөр. Муора туманынан бүрүллэн турар. Туманы үрдүнэн таһаҕас сүөкүүр кырааннар баараҕай кыыллар курдук, дьөндөһөн көстөллөр. Манна улахан муора пуорда баарын туоһулуур курдуктар. Ыраах борохуот хаһыыта иһиллэр.
Эбиэт саҕана барыларын стройдатан баран:
– Сотору Анаадырга самолет көтөр, онно-манна мээнэ ыһыллан хаалбакка бэлэм сылдьыҥ, – диэн сэрэттилэр.
Эрчим Ананийдыын буфекка аһаатылар: «Мантан салгыы ханна тиийэн аһыырбыт, хонорбут биллибэт», – диэн уолаттар сэрэхэчийэ санаатылар.
Балачча кэтэспиттэрин кэннэ, сорохторун сабыссаҥа ЯК-40 самолекка киллэрэн олортулар. Самолет көтөр балаһа устун түргэн үлүгэрдик сүүрэн куугунатаат, өндөл халлааҥҥа көтөн куһууран тахсан, тус хоту диэки айанын тутта. Үрдүгү ылара түргэнэ сүрдээх эбит. Кэлин истибиттэрэ, бу саҥа реактивнай самолету Хоту сиргэ бастакы боруобалааһын көтүүтүн ыыта сылдьаллар эбит этэ.
Иллюминаторынан аллара көрдөххө, хаар маҥан былыттар хас эмэ хаттыгас буолан өрөһөлөнөн көстөллөр. Төһөнөн хоту диэки тэйэн истэхтэрин аайы, муус кыаһаан тоҥ хаарынан бүрүллүбүт таас хайалар төбөлөрө өрө чочумаастанан килбэһэн тураллара киһини сөхтөрөр. Эргиччи хараҕыҥ дала ыларын тухары, муус-хаар дойдута ыраахха диэри нэлэһийэн көстөр. Ханан даҕаны күөх үүнээйи, мас-от суох. Күлүмүрдэс уунан кылбайа сытар күөллэр, үрэхтэр көстүбэттэр. Син балачча икки чаас курдук көппүттэрин кэннэ, эмискэ самолет умса хоруйан, аллара диэки намтаан барда. Иннилэригэр аэропорт таас балаһата көһүннэ, самолет дугус гынаат, көтөр балаһаҕа түһэн сүүрэн дьигиһийдэ. Реактивнай мотуор тыаһа тохтообутугар, барыларын самолет кэннигэр баар тахсар ааҥҥа ыҥырдылар. Призывниктар таһырдьа тахсан тыраап устун түһэн иһэн, тулаларын эргиччи көрө-көрө, улаханнык соһуйдулар. Самаан сайын кэлэн эрэр сылаас Сахаларын сирдэриттэн аҕыйах хонуктааҕыта арахсыбыт дьон халыҥ хаарынан бүрүллүбүт, тымныы сытыы тыалынан сирилэччи үрэ турар дойдуга эмискэччи баар буолан хааллылар! Чараас сайыҥҥылыы таҥастаах уолаттар, эмискэ тымныы сиргэ кэлэн сөҕүү бөҕөнү сөхтүлэр. Тымныы тыалтан кумуччу туттан, тэйиччи «Аэропорт Анадырь» диэн суруктаах кыра мас дьиэ диэки харбыаластылар.
Уҥуор лиман нөҥүө аҕыйах таас дьиэлэрдээх, үксэ мас тутуулардаах Анаадыр куорат тумарык быыһынан намтаан көстөр. Тула сопкалар хаарынан бүрүллэн боруһан тураллар. Киһи кутун-сүрүн баттыыр намыһах хара былыттар усталлар, үөһэттэн инчэҕэй хаар тохтоон ыла-ыла түһэр. Аэропорка киирбиттэрэ, аҕыйах айан киһитэ баар эбит. Онно аармыйаҕа баран иһээччилэр тоҕо сууллан киирэн, кыра мас дьиэ соҕотохто туола түстэ. Көтөөрү сылдьар дьон кинилэри муодарҕаабыттыы көрдүлэр-иһиттилэр. Саха уолаттара чараас таҥаһынан, үгүстэрэ бинсээгинэн, сайыҥҥы куурканан сылдьаллар. Сорох уолаттар «Маякка» баттахтарын киччэччи, тараҕай гына кырыйтаран, онтукаларын көрдөрүмээри хаһыатынан оҥостубут кумааҕы бэргэһэлээхтэр.
– Вы, ребята, из Средней Азии?.. Казахи или киргизы? – иһирдьэ баар дьон, тас көрүҥнэрин көрөн, мунааран ыйыталаспыттара.
– Нет, из Якутии… – диэн хардарбыттарыгар, соһуйбут дьон:
– Что, у вас там в Якутии разве не холодно, как у нас?..
– Нет, у нас там уже лето… Все вокруг цветет, плюс 25–28 градусов тепла… – диэн уолаттар эппиэттээбиттэригэр, хайдах эрэ итэҕэйбэтэхтии тутуннулар.
Аҕыйах бириэмэнэн өссө Ил-18 самолет Магадантан кэлэн түстэ. Ол самолетунан хаалбыт уолаттар көтөн кэлбиттэр. Бу кэлбит уолаттары кытта били патруллар гаупвахтаҕа илдьибит, Томпо уола Былааһап эмиэ баар эбит.
Аармыйаҕа баран иһээччилэри барыларын аэропорт иннигэр таһааран стройдаппыттара.
– Мантан салгыы Провидение буухтаҕа Ил-14 самолетунан көтүөххүт. Бүгүн төһө кыалларынан хас даҕаны рейси оҥоруохпут, хаалбыт уолаттар сержант Гаркушаны уонна Свинолуповы кытта манна аэропорка хонуоххут. Ол аэропорт дьиэтин утары, уулусса нөҥүө өттүгэр остолобуой баар. Онно уочаратынан бараҥҥыт, бэрээдэктээхтик аһаан кэлиҥ уонна сержаннар этиилэрин халбаҥнаабакка истэҕит. Ким бэрээдэги кэспит киһини, миэстэтигэр тиийдэххитинэ, кытаанахтык кэпсэтиэхпит, – диэн капитан Прозоров стройга турар уолаттары күүскэ сэрэттэ.
Бары тарҕаспыттарын кэннэ, сержант Гаркуша сорох уолаттары батыһыннаран остолобуойга илдьэ барда. Ананийдаах Эрчим иккиэн, тулалыыр айылҕаны сэҥээрэн көрө-көрө, аргыый аҕай хаамса сырыттылар. Тымныы баҕайы тыал сирилэччи үрэр, хаар кыыдамныыр – хайдах эрэ хобдох бороҥ хартыына. Эрчим дойдутун санаан, хайдах эрэ курус санааҕа ылларда. «Онно Сахабыт сиригэр, самаан сайын кэлээри билигин күп-күөҕүнэн чэлгийэн турдаҕа. Сыһыыга-хонууга араас дьэрэкээн тэтэркэй сибэккилэринэн киэргэнэн, күөрэгэй чыычаах дьырылас тойугунан туолан. Куула тыаҕа кэҕэ этэн чоргуйарын истэр үчүгэй даҕаны этэ. Алааска, сыһыыга, хонууга атыыр оҕустар айаатыыллар, түптэ күөх буруота унаарар. Сахабыт сирэ барахсан…»
– Дьэ, кырдьык курус көстүү. От-мас суох дойдута эбит, хаһан бу сайыннара кэлэн сылыйар буоллаҕай? – Ананий эмиэ бу хобдох көстүүнү көрөн, санаарҕаабыттыы саҥарда.
Син балачча буолан баран Ил-14 самолет кэлэн түстэ. Бастакы бөлөх уолаттары капитан Прозоров бэйэтэ салайан, Провидение буухтатыгар илдьэ барда. Кыһыл кутурук Ил-14 уһун баҕайы балаһа устун тирилээн-тарылаан сүүрэн өҥдөрүҥнээт, көтөн тахсан сопкалар быыстарынан көтө турда.
