– Рядовой Эрчим Быганов, после «Военной присяги» сразу подойдете ко мне в клуб. Вас назначили художником полка и служить будете под моим чутким руководством, – капитан Эрчими эрдэттэн билэр киһи быһыытынан, күлэ-күлэ, эттэ.

Ол кэнниттэн управление ротатыгар олоруохтааҕын, онно командирдары кытта кэпсэппитин иһитиннэрдэ.

Инньэ гынан, Эрчим Петров Колялыын аҕыйах хоноот, биир бастакынан чугас турар управление хаһаарыматыгар таҕыстылар. Өрдөөҥҥү баҕайы, киһи кутун-сүрүн баттыыр уһун субурҕа бараах курдук тутуулаах, намыһах мас хаһаарыма эбит. Иһирдьэ киирбиттэригэр, дневальнай нуучча уола: «Молодойдар кэллилэр!» – диэн үөрэ-көтө көрүстэ.

Хаһаарымаҕа сорох уолаттар, түүҥҥү дьуһуурустуба кэнниттэн, утуйа сыталлар. Атыттар ким сибиитэрэлээх, ким тельняшкалаах хаамса сылдьаллар. Эрчимнээҕи рота старшинатыгар прапорщик Барсуковка киллэрдилэр. Прапорщик бэйэтин кыараҕас хоһугар, остуол нөҥүө олорон, улахан «амбарнай кинигэҕэ» кинилэр ааттарын-суолларын, хантан сылдьалларын бэлиэтэннэ, күннээҕи бэрээдэги тутуһарга кытаанах «инструктаж» биэрдэ уонна батыһыннаран илдьэн, бастаан «каптеркаҕа» сорох малларын уурдарда, ол кэнниттэн ороннорун көрдөрдө. Киэһэ «отбой» кэнниттэн «фазаннар» кинилэр иннинээҕи сыл аҥаардаахтары уонна Эрчимнээҕи балачча уһуннук «отбивайдаатылар». Ону таһынан сарсыарда муоста сууйуутугар уонна киэһэ «отбой» кэнниттэн остолобуойга баран, хортуоппуй хастааһыныгар дьуһуурустубаҕа туруордулар.

Уолаттар сарсыарда «Подъем» кэмигэр турбуттара, арай олоппоско уурбут сабыс-саҥа формаларын оннугар эргэ кирдээх саллаат таҥастара сыталлар. Ону көрөн Коля, күлэ-күлэ, эргэ таҥаһы кэтэ олорон:

– Хата кырдьаҕас саллааттар курдук көстүөхпүт, – диэбитин Эрчим хайдах эрэ сонньуйа иһиттэ.

Аармыйа түбүктээх олоҕо саҕаланна, хас сарсыарда аайы – муоста сууйуута. Киэһэ «отбой» кэнниттэн – остолобуойга хортуоппуй хастааһына. Коля «планшетист» идэтигэр үөрэниэхтээҕэ, ол эрээри кинини команднай пууҥҥа тиийдэҕинэ, «молодой» саллаат буолан, тулууп кэтэрдэн, таһырдьа аан таһыгар харабылга туруораллар.

Эрчим кэнникинэн уола, түүн аайы аанньа утуйбакка, «аах-маах» барыах курдук буолбутун көрөн ыксаата. Киһитэ ханна эмэ өйөннөр биитэр олоро түстэр эрэ, утуйа сылдьар буолан хаалла. Арай биир күн Колята кэлэн: «Войсковой приемникка» баар уолаттарга ыҥырдылар», – диэтэ. Онтон киэһэ кэлэн, соһуччу үөрүүлээх сонуну иһитиннэрдэ:

– Эрчим, биһиги төрдүө буолан Владивостокка повар үөрэҕэр үөрэнэ, сыл аҥаара учебкаҕа барар буоллубут. Миигин кытта Маҕарастан Контоев Борис, Солоҕонтон Васильев Коля уонна Амматтан Устинов Ганя бараллар. Бирикээспит тахсыбыт, онон билигин «Войсковой приемникка» тахсабын. Сарсын айанныыгыт диэтилэр.

Эрчим ону истэн, «Ок-сиэ, уолаттар абыраммыттар. Сыл аҥаара бэртээхэй сиргэ баран, учебкаланар буолбуттар», – диэн хайдах эрэ уолаттары ордугургуу санаата. Коля үөрбүт-көппүт көрүҥүн, сирэйэ-хараҕа сырдаабытын көрөн эмиэ да астынна. Иккиэн куустуһан араҕыстылар:

– Чэ, Коля, кытаат! Уолаттарга эҕэрдэ, сыл аҥаара буолан кэллэххитинэ, повар уолаттар убайгытын үчүгэйдик хадаҕалыыр инигит… – диэн баҕа санаатын этэ хаалла.

Эрчим аан бастаан тиийэн баран, кулуубу наһаа сөҕө санаата. Саха сирин уһук дэриэбинэтин кыра кулуубун санатар мас дьиэ сопка тэллэҕэр, сыыр курдук сиргэ, уһун кирилиэһинэн таҕыстаххына турар эбит. Иһирдьэ капитан Прозоров кэбиниэтин ыйдаран, ааны тоҥсуйан киирдэ уонна сулууспалыы кэлбитин туһунан доргуччу байыаннайдыы «араапардаата». Леонид Яковлевич утары кэлэн илии тутуһан туран:

– Садись, сейчас познакомлю с вашими сослуживцами.

Ол кэнниттэн биир уолу ыҥыран ылан, бары мусталларыгар дьаһайда.

Сотору бары мустубуттарын кэннэ, биир-биир туруоран билиһиннэрбитинэн барда:

– Васильев Валентин – Волгоградтан сылдьар, үрдүк үөрэхтээх, биир сыл сулууспалыыр – уус-уран салайааччы уонна почтальон.

– Таран Виктор – Хабаровскай куораттан сылдьар – ефрейтор, киинэмэхээнньик, иккис сылын сулууспалыыр.

– Дяткин Иван – Иркутскай уобалас Тайшетскай оройуонун Патриха дэриэбинэтиттэн сылдьар – рядовой, киинэмэхээнньик, сыл аҥаара сулууспалаата.

– Весин Иван – рядовой, Москва куораттан сылдьар – КЭТ4 ротаҕа сулууспалыыр, хачыгаар.

Капитан Прозоров ити курдук Эрчимҥэ бииргэ сулууспалыахтаах уолаттарын билиһиннэрдэ. Ол кэнниттэн, уталыппакка:

– Пойдем, покажу твою художественную мастерскую, – диэт, батыһыннаран бэйэтин кэбиниэтин кытта кэккэлэһэ турар ааны арыйан, мастарыскыай гына оҥоһуллубут, балачча киэҥ хоско киллэрдэ.

Уһун баҕайы уруһуйдуурга аналлаах остуол, ону кытта кэккэлэһэ утары истиэнэҕэ элбэх баҕайы араас оҥоһуулаах ыскааптар, дермантин бүрүөһүннээх обургу соҕус эргэ дьыбаан бааллар эбит. Мас араамалары холбуурга туттуллар килиэйи оргутарга аналлаах электроплитка турар кыра остуола турар. Ыскааптары арыйталаан, онно эҥин араас гуашь, акварель, маслянай кырааскалар араастара тюбиктаах, бааҥкалаах кэккэлээн туралларын көрдөрдө. Ватман кумааҕылары, рулон хордуоннары, киипэнэн эриллэ сылдьар кыһыл таҥастары көрөн, Эрчим ымсыыра санаата: «Оо, дойдубар маннык дэлэй матырыйаал баар буолбат ээ!»

– Вот, все твое богатство. В основном, будете оформлять Ленинские комнаты и комнаты Боевой славы. По праздникам и красным датам в обязательном порядке требуется от вас оформление нашего Дома культуры лозунгами, плакатами и красными флажками.

Ол кэнниттэн капитан манна Сюляев диэн Красноярскайтан сылдьар, онно дойдутугар художественнай училищены бүтэрбит уол сулууспалаабытын, быйыл саас дембеллэнэн дойдулаабытын аҕынна. Уонна биир сүрүн үлэнэн моржа аһыытын выжигателинэн уруһуйдаан, сувенир оҥоруута буоларын сырдатта.

– Сюляев не справился с такой задачей. Но надеюсь, ты, северянин, привычен к такому ремеслу?

– Товарищ капитан, к сожалению, я не косторез. И у нас, в Якутии, моржи не водятся. Но наши мастера изкостей изготавливают разные сувениры. Мне бы посмотреть, как нанести рисунки на клыки… Объяснили бы, тогда можно будет пробовать. Почему бы нет?

Капитан салгыы ити туһунан кэпсэтии барбытын, манна управлениеҕа Леонтьев диэн моржа аһыытын оҥорор уоллаахтара сотору дембеллэнэн дойдулуохтааҕын, ол иннинэ Эрчими моржа аһыытын выжигателинэн сиэтэн уруһуйдуурга үөрэтиэхтээҕин кэпсээтэ. Моржа аһыытын оҥоруу уол сүрүн үлэтэ буоларын тоһоҕолоото. Ол курдук, байыаннай чааска алта ый буола-буола кыбаарталга биирдэ хайаан даҕаны учебнай үөрэхтээһин барар эбит. Онно Уһук Илиннээҕи байыаннай уокуруктан тиийэ бэрэбиэркэлии, үрдүк дуоһунастаах хамыыһыйа чилиэннэрэ кэлэн, чаас үлэтин-хамнаһын көрөн-истэн, сыаналаан баралларын, ол дьоҥҥо сувенир быһыытынан, моржа аһыыларын ойуулаан-дьарҕаалаан бэлэхтииллэрин иһитиннэрдэ. «Төһөнөн сиэдэрэй сувениры биэрэбит даҕаны, үлэбит-хамнаспыт сыанабыла эмиэ онно тэҥнэһэр. Кытаатан, ону үчүгэйдик өйдөө! Сулууспа барыта – ити мин эппит үлэлэрбин төһө үрдүк таһымнаах гына оҥороҕун да – онтон тутулуктаах. Үлэҥ барыта үчүгэйинэн сыаналаннаҕына, биир сылынан дьиэҕэр уоппускаҕа баран кэлиэххин сөп», – капитан Прозоров эдэр саллаакка, ыраахха диэри өйдөнөр гына «наставление» биэрдэ.

– Понял, товарищ капитан, рад стараться! – Эрчим чиэс биэрэн баран, инникитин тугу үлэлиэхтээҕин билбит киһи быһыытынан, Леонид Яковлевич диэки сэргэхтик көрөн турда.

Кини бэйэтин санаатыгар, уруһуй чааһын хайдах баҕарар оҥорор кыахтааҕа.

– Молодец, рядовой Быганов, думаю, общий язык мы найдем, – капитан астыммыт киһилии, Эрчим ытыһын ыга тутта.

Уонна уол сулууспата өссө биир уратытын бэлиэтээтэ: Эрчим байыаннай чаастар ханна олохсуйан турар туочукаларыгар, Чукотканы биир гына үксүн командировкаҕа сылдьыахтаах эбит. Онно баран, хас байыаннай чаас аайы политруктор быһаччы дьаһалыгар киирэр. Капитан эппитин курдук, Ленинскэй хостору, Бойобуой Албан аат хосторун саҥардыахтаах. Сорох туочукаларга хаттаан саҥалыы оҥорору ирдэниллэрин кистээбэтэ. Оттон манна полкаҕа быһаччы политотделга бас бэринэрин, кинилэр ханна ыыталлар да, онно барарын капитан эдэр саллаакка үлэтин хайысхатын өссө төгүл чопчулаан быһааран биэрдэ.