— Не чытаў? — яго палец тыцнуў у вялікі тлусты загаловак, пад якім значылася: «Нарыс». — Меней не будзе, як семсот рублёў. Трэба ўмець. Бяру, браце, у газеце камандзіровачку ў свой калгас і еду... у інтэрнат. — Жвір выстукаў пальцамі па лаўцы нейкі спорны і дробны марш. — Саджуся за стол і пішу. Хіба я не ведаю сваёй вёскі? А камандзіровачка поштай... Сакратар сельсавета — хлопец свой, — дзела знае...

— А білеты?

— Святая наіўнасць. Білеты? Схадзіў да аўтобуса і папрасіў, а на дарогу туды —раскашэліўся. Трэба ўмець. — Жвір прыжмурыў вока і, заўважыўшы, што Манцэвіч збіраецца ісці, памахаў круглаю, як у жанчыны, загарэлай рукою. — Ну, бывай! Свету — мір, студэнтам — грошы.

«Ну і прайдзісвет», — не мог доўга супакоіцца Косця.

...Прабыўшы цэлых пяць дзён у камандзіроўцы, Манцэвіч вярнуўся ў Мінск абветраны і загарэлы і ў той жа дзень пайшоў у чытальную залу пісаць матэрыял. Знайшоў свабодны столік ля адчыненага акна і сеў.

Пад акном, песцячыся на цёплым сонцы, зелянела таполя, і яе настоены на паветры гаркаваты пах разам з вільгаццю зямлі і камяніцы панаваў тут, у зацішным кутку чытальнай залы. На дварэ была чыстая, аж калола ў вочы, яснасць. 3 блакітнага неба ў адчыненае акно глядзела высокае, белае, як снег, воблачка. Крычалі вёрткія стрыжы. Вяла махала крыллямі разамлелая галка.

Косця разгладзіў чысты ліст паперы і задумаўся, кусаючы руку. I на яго раптам найшла нейкая зацятасць, ахапіла раздражнёнасць, злосць. «А што будзе, калі не напішу?» Яго непакой павялічыўся, ён паглядзеў, што не можа ўседзець, і ўстаў. Аглянуўшыся на залу, убачыў Валю. Яна зачыніла шафу і, гартаючы кнігу, пайшла да самага крайняга століка. Косця прыгнуўся, потым сеў і нахіліўся над столікам. «А можа падысці?» — вілося ў галаве. — «Трэба выцерпець гэты міг, тады пройдзе, — суцяшала другое. — А найлепш уцячы», — Косця падумаў, што знайшоў ратунак, скамячыў паперы, запхнуў іх у кішэню, на пальчыках падышоў да дзвярэй, але не вытрываў, аглянуўся. Валя, заліўшыся чырванню, вінавата і сумна глядзела на яго.

Гэты палахлівы, вінаваты Валін позірк, гэтая яе разгубленая трывога дадалі Косцю смутку, журбы, і ён ужо наракаў, вінаваціў сябе, што абышоў яе ўвагай, не загаварыў, не ўсміхнуўся, нават у знак прывітання не кіўнуў галавой — ён толькі са злосцю паглядзеў на яе і моцна грукнуў дзвярыма.

Харошая, ласкавая, любая Валя! Але Косця ведаў, што ўжо вернецца да яе з нейкім прыглушаным, растаптаным болем, прынясе ў сваім сэрцы толькі дакор. Ён прыйдзе да Валі толькі дзеля спагады і жаласці.

Гэта быў халодны розум, над якім яшчэ брала верх, мела ўладу гарачае сэрца, і яно гаварыла многа іначай...

У райкоме камсамола Косцю Манцэвічу дакляравалі месца педагога ў піянерскім лагеры. Да ад’езду на працу заставалася тры дні. Нахадзіўшыся па душным і пыльным горадзе, ён вярнуўся дадому і, не маючы чаго рабіць і дзе падзець час, пачаў збіраць свой пажытак. Пакаваў чамадан і меркаваў, але так і не рашыў, куды падасца пасля лета: ці паедзе дадому ці дзе-небудзь у Мінску будзе шукаць сталую работу.

Але прыйшоў Юзік Сапега, прынёс дзве навіны, і яны перайначылі Косцевы думкі.

Юзік быў у той раз па-нязвыкламу гаваркі, вясёлы. Выглядаў ён зухавата. На ім была белая вышываная кашуля, гладка адпрасаваныя штаны — ён заўсёды гэтак апранаўся, калі ішоў на экзамены. I гэтая вясёласць надта маладзіла яго, нават дадавала яму крыху нечага дзіцячага. Яшчэ з парога Юзік моцна гукнуў, і голас яго змяніўся:

— Косцік, едзем на цаліну, га! — і смешна, па-дзіцячаму запляскаў у далоні.

— Мне то яно можна, а табе?.. — Косця ляпнуў векам чамадана і разагнуў спіну.

— А мне што? Цэлы інстытут едзе. — Сеў на крэсла, упёршыся рукамі ў калені. — На жніво на тры месяцы. — I ласкава папракнуў: — Дзівак чалавек! Не даходзіць да яго.

— Ну, даходзіць, даходзіць... — вінавата ўсміхнуўся Косця.

— I яшчэ адно, — Юзік кіўнуў галавою. — Валя згодна ехаць з намі. Ты чуў такое?

Косця закруціўся на месцы, шукаючы свае чаравікі, але ўспомніў, што яны недзе пад ложкам, і пашыўся пад яго.

— Прачытала яна твой артыкул. Ну, не нахваліць...

Але Косця быццам не пачуў.

Чалавек, калі ён адзеты ў што-небудзь брыдчэйшае, заўсёды здаецца нязвыклы і нават брыдчэйшы, да яго трэба прывыкнуць. Косця перш не мог прывыкнуць да Юзіка Сапегі. У стракатай з кароткім паламаным казырком кепцы, з-пад якой недзе на патыліцы выбівалася зашмуляная падкладка, у палінялай асмаленай на локці фуфайцы, у шырокіх шараварах, у якіх ён, здавалася, блытаўся і не мог хадзіць, — Юзік выглядаў неяк надта смешна і дзіўна. Потым Косцю здаліся дзіўныя ўсе дзяўчаты: у мужчынскім убранні яны былі ніжэйшыя, надта поўныя і нават непаваротныя.

I толькі адзін Пеця Жвір у белым шарсцяным світары, што гэтак хораша і гладка аблягаў яго шырокія плечы і тонкі, як у дзяўчыны, стан, вылучаўся сярод усіх сваім ростам, здаровасцю. I Косця глядзеў, дзе паварочваўся Жвір і, кусаючы губы, зайздросціў яго дужасці і прыгажосці. Жвір нешта тромкаў на гітары, каля яго роем віліся дзяўчаты.

Юзік абышоў купку, што сабралася каля Жвіра, і падбег да клункаў на тое месца, дзе павінен быў сядзець Косця, але ўбачыў, што яго няма, і закруціўся на месцы, шукаючы вачыма ў гаманлівым натоўпе.

Косця паглядзеў, што не знойдзе ўсё роўна, і падаў голас:

— Дзе Валя, га? — яшчэ зводдаль спытаў Юзік, спяшаючы да яго. — Дзе ж яна можа быць?

У Косцевых грудзях заварушылася нешта вялікае і халоднае і моцна сцяла сэрца. «Пашукай чацвёрты хімфак», — хацеў параіць Юзіку, але на яго напала нейкая бязвольнасць і цяжка было вымавіць слова.

— Зараз пойдзем на вакзал. Спытаю ў аднакурснікаў, — нарэшце Юзік здагадаўся сам. Паправіў шапку і пабег, шастаючы шараварамі.

Юзік вярнуўся неўзабаве і, перакідаючы клункі, панура сказаў, што Валя захварэла і што пара ўжо збірацца і ісці на вакзал. Косця пачуў у Юзікавым голасе нейкую затоенасць і няшчырасць, але не ведаў, што думаць.

3 дарогі напісаў Валі кароценькае пісьмо: пра ціхі і велічны Урал, пра тое, што Юзік ледзь не застаўся ў Чалябінску, і пра свой сум і невясёласць. Аддаў яго на пошту ў невялікім запыленым гарадку, адкуль студэнты раз’язджаліся ў саўгасы, і, седзячы ў трускім кузаве паўтаратонкі, што бегла ўжо каторую гадзіну, узнімаючы густое і цяжкае воблака шэрага пьілу, па гарачай пустэльнай стэпавай дарозе, наракаў на сябе, што зрабіў кепска. «Нашто пісаць, нашто марнаваць час і дарэмна вярэдзіць сэрца. Хіба ж не сказала яна мне, што збіраецца замуж... Як я не ведаю сораму, як няма ў мяне ні гонару, ні сумлення...» — I ён расціраў спацелай рукою запылены твар.

— Дзяўчаткі, дзяўчаткі, чэснае слова, Косця з вамі хоча пацалавацца!.. — паказваў на замурзанага Косцю і крычаў, заходзячыся ад рогату, Жвір.

— Няхай спачатку памыецца — весела адказаў дзявочы голас.

Гэты жарт і смех перабілі Косцевы думкі, ён павесялеў, ажыў, нават паспрабаваў усміхацца.

Думкі пра Валю прыходзілі штодзень, штохвіліны. Ад іх не было дзе падзецца, іх не адганяла знямога, яны не знікалі і тады, калі да непрытомнасці хацелася спаць. Косця думаў, што іх прыглушыць цяжкая праца: ён папрасіўся на цэнтральны ток разгружаць пшаніцу. Тут было цяжэй як дзе. 3 брыгады сюды ішлі машыны за машынай, — пшаніцу, здаецца, чэрпалі з мора. Да полудня залацістыя бурты, што пахлі свежымі булкамі, вунь як хутка раслі. Але пасля полудня пачыналі балець рукі, ад болю ныла спіна.

Тады Жвір звычайна прасіўся:

— Перадыхнем, хлопцы. Так доўга не пацягнеш. — Ён вытрасаў з-пад майкі зерне і садзіўся.

Юзік моўчкі выпускаў з рук шуфлік, але слушна падказваў:

— Выгрузім гэтую машыну і пойдзем піць ваду.

На чацвёрты дзень Жвір застаўся ў брыгадзе пералапачваць пшаніцу. А вечарам Юзік, паліваючы Косцю на рукі, смяяўся дробненькім смехам і расказваў:

— Чуў, як Пецька пералапачваў пшаніцу? Схаваўся за бурты і праляжаў, кажуць, цэлы дзень, пішучы там нейкі нарыс. Можа, нас пахваліць, га?