Косця заўважыў, як, пакалыхваючыся ў павольным танго, шырокія плечы блізяцца да яго, убачыў, што на іх неяк далікатна і нясмела ляжыць круглая белая дзявочая рука і, хаваючыся за некага, падаўся на калідор. Тут стаяла нейкая прахалода і дыхалася вольна і лёгка. Косця пацёр змакрэлы лоб: «Можа гэта ён, той самы Грышка? Можа праўду казалі тады ў клубе?» Косця пакруціўся на калідоры, вырашыў: «Трэба пагаварыць з ёй, трэба пагаварыць...», і кінуўся зноў у вестыбюль. Танец скончыўся, і ўсе хлынулі да лавачак, шукаючы вольных месц.
Косця акінуў вачыма вестыбюль і заўважыў Валю. Яна сядзела на падаконніку і гаварыла нешта таму, а той стаяў поруч, упёршыся локцем у раму, трос кучараваю галавою, у нечым падтакваючы ёй.
Косцю зноў апанаваў страх, сорам, здрантвелымі нагамі ён ступіў некалькі крокаў да акна і, не даходзячы, яшчэ здалёк паклікаў:
— Валя!
Яна падняла галаву, абярнулася і застыла ў здзіўленні. Штосьці сказаўшы дзябёламу, скокнула на падлогу.
— Што з інстытутам, Косця? — спытала адразу.
«Гэта знарок, каб перабіць мяне», — падумаў ён.
«Нічога добрага?» — спытала аднымі вачыма.
— Мо пойдзем адсюль? — Косцю пачало калаціць, і ён не ведаў, як даць сабе рады.
— Куды?
Яны выйшлі на двор. Веяў густы, парны ветрык. Яны падышлі да інтэрната, селі ў зацішку на сырыя цэментавыя прыступкі ганка. Дзверы ў калідор былі забіты, і ганак пуставаў. Насупраць у шэрым доме на ўсіх трох паверхах шчасліва і ласкава гарэлі вокны, і іх святло скупа падала на ганак. Зводдаль сумна шалясцела яшчэ рэдкім маладым лісцем прысадзістая ліпка. У цёплым вечаровым небе холадна міргалі зоры.
— Нашто ты ходзіш з ім? — сказаў Косця з жалем, ціха, але адчуваў яшчэ, як недзе ў глыбіні душы кіпіць разгневанасць.
Яна маўчала. Ён глядзеў на яе тварык, бледны, змучаны. Яна стаілася, сцялася і ўсё нешта думала, моцна, цяжка, і маўчала.
Аднекуль сюды ў зацішак закруціў, прыйшоў вецер. Ліпа, размахваючы голлем, зашалясцела мацней. Запанавалі сум і адзінота.
— Косцік...
Ён не даў дагаварыць:
— Я кахаю цябе, я... — ён памкнуўся яе абняць, прытуліць да сябе, але яна здрыганулася, адвяла яго рукі і, не могучы, устала:
— Косцік...
Ён застаўся сядзець, не ведаючы, дзе падзець свае рукі.
Валя адступілася ад ганка.
— Ты не крыўдуй, не трэба. Мне... Я не ведаю... Я сустрэла яго яшчэ ў вёсцы, калі мы ездзілі на трэцім курсе капаць бульбу. Ён быў нашым кіраўніком. Я памятаю той вечар... Выбачай, мо я дурная... — Голас яе быў нейкі не свой, ціхі, амаль шэпт. — Мы ў тую восень меліся справіць вяселле. Але я, чамусьці... Ды ён потым паехаў у Ленінград пісаць дысертацыю. — Яна раптам адвярнулася, закрыла абедзвюма рукамі твар. — Косцік, ты знойдзеш сабе дзяўчыну, гэтакую добрую, харошую, чыстую, як сам. — Яна перавяла дыханне. — А мне, Косця, усё адно.
Ён адчуў, што за гэты кароткі міг на яго навалілася новая вялікая і наглая бяда. I ва ўсім гэтым ёсць нешта прыкрае, нядобрае і можа нават агіднае.
— Валя! — нешта ўжо чужое, цяжкае адгукнулася яму ў гэтым слове: — Валя!
Яна паволі кранулася з месца і, не аказваючыся, моўчкі, гэтак жа паволі пайшла, несучы з сабою клопат і трывогу. Дайшла да жалезнай брамы, учапілася рукамі за яе і, не абярнуўшыся, жаласна папрасіла:
— Правядзі мяне, Косцік.
Косця пайшоў нехаця, але не да яе, не да Валі.
На вуліцы рушыў подбегам, не чуючы пад сабою ног. Міжволі аглянуўся, убачыў, як непаўторна хораша і цудоўна свеціць усімі вокнамі ўжо далёкі інтэрнат, і яму зрабілася шкада сябе, шкада ўсяго, што неадлучна ад святла гэтых акон: трывожнай радасці, балючага шчасця, першага кахання і мар... I сэрца яго зашчымела, калі ён падумаў, што пакідае гэты дзіўны свет, добры і заманлівы, які паўставаў заўсёды там, дзе была Валя.
Скрозь па вуліцы сумна гарэлі ліхтары, памацнеў вецер і трывожна размахваў галінамі маладзюсенькіх ліп. I Косцю чамусьці хацелася думаць, што гэта ад свежага вільготнага ветру і гэтага мяккага паўзмроку на вуліцы вейкі яго студзілі слёзы. Ён выціраў іх рукою, а яны невядома чаму сачыліся, набягалі на вочы.
Той ноччу Косця не прыйшоў у інтэрнат. Да раніцы праседзеў у зале пасажырскага вакзала, думаючы, што рабіць: заставацца ў Мінску, схадзіць яшчэ да намесніка дырэктара, а калі адмовяць, шукаць работу ці можа ехаць куды вочы глядзяць? А калі пачало ўжо добра займацца на дзень і на вуліцах патухлі ліхтары, не выцерпеўшы цяжкіх думак і бяссонніцы, Косця, як пабіты, пацягнуўся ў інтэрнат. Пастаяў на калідоры, не асмельваючыся будзіць хлопцаў. Прыхіліўся да акна, паглядзеў, што можа заснуць стоячы, і пастукаў у пакой да Сапегі. Падхапіўся чуткі ў сне Юзік. Пазяхаючы, ён буркнуў сабе пад нос, што вось гэтак хлопцаў са свету і зводзяць дзяўчаты, і, дастаючы з-пад ложка гантэлі, дадаў:
— Лажыся, чаго марнееш!
Борзда раздзеўшыся, Косця бухнуўся, як нежывы, у пасцель, але заснуць не мог. Прыгадалася гутарка з дырэктарам, прыйшоў на ўспамін учарашні вечар. Яны прынеслі неспакой, раздражнёнасць, злосць і крыўду. Косця яшчэ доўга варочаўся з боку на бок, пакуль заснуў.
I бадай што не прачнуўся б да самага вечара, каб не растармашыў Юзік. Юзік доўга, відаць, цягаў яго за нос, бо Косця, пакуль раскатур- хаўся, паспеў прысніць вялікі і дзіўны сон.
Ён расплюшчыў вочы і ўбачыў, што на бліжэйшым ложку ляжыць Юзік і заходзіцца ад смеху.
— Ну, дружа, ты і спіш!
Косця схапіўся з ложка і пабег мыцца.
«Цікава, што скажа намеснік дырэктара?» — задумаўся ён, падстаўляючы прыгаршчы пад тугі і халаднаваты струмень вады. — Трэба папрасіцца, раскаяцца, можа, гэта паможа».
Намеснік дырэктара, малады, далікатна апрануты чалавек, доўга расхаджваў па кабінеце, доўга гаварыў нейкім густым, грудным голасам, што сігналы аб паводзінах і вучобе Манцэвіча паступалі да яго даўно, што такіх студэнтаў ён караў і будзе сурова караць далей. А потым спыніўся, прыгладзіў на бок пяцярнёй сухія, коратка падстрыжаныя валасы і спытаў:
— Няўжо вы думаеце, што мы выключылі вас з інстытута, каб прыняць зноў?
— За гэтыя дні я зведаў усё, я зразумеў, якія дарагія для мяне інстытут, сябры... — і Косця раптам успомніў Валю. — Я не хачу маніць, шчыра вам гавару, што пераздам экзамены толькі на выдатна...
Намеснік дырэктара, здаецца, памякчэў:
— Тут да мяне прыходзілі вашы студэнты, і я ўлічыў іх просьбу. Я прыму вас, але праз два гады, калі вы будзеце мець на руках даведку з месца работы і станоўчую характарыстыку. — Намеснік дырэктара дастаў з кішэні партсігар, выцягнуў з-пад гумкі апошнюю папяросу і, ужо сеўшы за стол, закурыў. — Вось так... Вы вось адразу са школы прыйшлі ў інстытуцкую аўдыторыю і не цэніце яе. А для рабочага чалавека інстытут дарагі...
«Усё, рухнула апошняя надзея»... — Манцэвіч зрабіў колькі крокаў да стала і адчуў, што пад нагамі гойдаецца падлога.
— А на завочнае аддзяленне? — спытаў перапалохана і жаласна.
— Я абсалютна не бачу ў гэтым розніцы, — намеснік дырэктара прыжмурыўся: едкі тытунёвы дым зайшоў яму ў вочы. — Паўтараю, мы адновім вас у правах студэнта толькі тады, калі вы будзеце мець станоўчую характарыстыку з месца работы.
Косця, хістаючыся, выйшаў з інстытута, пастаяў на ганку, доўга прыгадваючы, куды ён меўся ісці. Потым успомніў, што збіраўся схадзіць у рэдакцыю, узяць камандзіроўку, і пабег на прывакзальную плошчу. Трамвай дамчаў яго аж да Дома друку. Не даходзячы да ганка, Косця заўважыў Жвіра. Той сядзеў у цяньку на лавачцы і пісаў на пяску нешта наском туфля. Манцэвіч думаў неўпрыцям прашмыгнуць у будынак, але Жвір падняў галаву:
— Здароў! Куды бяжыш? — і паляпаў рукой па лавачцы, запрашаючы сесці.
«Ну, зараз пачне выпытваць, што ў мяне з інстытутам», — нехаця спыніўся Косця. Але Жвір, усміхаючыся аднымі вачыма, спытаў пра другое:
— Можа за ганарарам, часам?
Косця паціснуў плячыма:
— Ніколі не пісаў.
Жвір, крывячы рот, засунуў руку за пазуху, дастаў газеты, раскруціў:
