– Оттон тугу баарыҥҥыттан мыҥыы-мыҥыы күнү-күннүктээн олороллоруй? Мин эмиэ билиэхпин баҕарабын. Улахан эбит, – биирэ өһүргэннэ.

Уһун кэрэ кыыс уолаттары кытта кэпсэтэр санаата суоҕун биллэрэн, иэдэс биэрэрдии түҥнэри хайыһан турда.

– Кыра кыыс, бырастыы гын. Ол гынан баран ити уһунуҥ ханнык улуустан сылдьарый? – боппуруоһу түргэнник быһаараары Коля өрүсүһэ соҕус ыйытар.

– Хас бастакы билбэт киһибэр эппиэт биэрэр санаа да, баҕа да суох, – чахчы уол болҕомтотун билбит кырасаабысса бытааннык сыыйан, улахамсыйбыттыы саҥаран унаарытта.

– Ээ, оттон биһиги хайа улуус саамай кырасыабай кыыстааҕын быһаарабыт ээ, – Бүөккэ, түннүктэн түөс аҥаара быган туран, буруйдаммыттыы сэрэнэн-сэппэнэн хардарар.

– Оччотугар Чу-рап-чыт-тан. Өйдөөтүгүт? Биһиги иккиэн чурапчыларбыт, – кэрэ кыыс мөккүөрү түргэнник быһаарда. Дьүөгэтин эмиэ ыксары бодоруускалаат, ис киирбэхтик, олус нарыннык, имигэстик иҥиэттэн ылла уонна түҥнэри хайыһан кэбистэ. Кыргыттар онтон киэн туттубуттуу, Чурапчы кэрэ кыргыттара буолалларын дакаастаабыттыы, киэбимсийэ соҕус туттан, күлсэ-күлсэ түннүк аннынан салгыы ааһа турдулар. Арааһа, 14-с куорпуска олороллор быһыылаах, онно киирдилэр.

Уолаттар кинилэри сайыспыт харахтарынан батыһыннара көрөн хаалаллар.

– Ити кэрэ кыыс мин олоҕум анала уонна аргыһа, – Миичик иһигэр саҥарбыт санаата таска тахсыбытыттан бэйэтэ да соһуйда.

– Тыый, Миичикпит эмиэ бастакы көрүүттэн таптал буолбут дуу? – Бүөккэ соһуйбута буолла.

Ити быстах көрсүһүү кэнниттэн икки эрэ хонук ааста. Миичик аһыыр да, утуйар да кыаҕын сүтэрэн олорор. Сотору-сотору саҥата суох түннүк аннын манаһар. Уолаттара, ону көрө сылдьар дьон, ол аайы дьээбэлээн сордууллар.

Бүөккэ кыыс буолан Миичик иннигэр хаамыталыыр, араастаан мунньараҥныыр. Хас саҥардаҕын аайы «чу-чу Чу-рап-чы» диэн тылы кыбытан иһэр.

– Оо, таптал, таптал! Быраҕан аас, саатар биир кэрэ кыыһы. Били тоҕус томтордоох Чурапчы кэрэчээнэтин. Баҕар дууһам уоскуйуо, санаам көтөҕүллэн, остуоруйа дойдутугар айанныам этэ, – Коля, кыараҕас харахтарын үөннээхтик көрө-көрө, Бүөккэттэн хаалсыбакка хаадьылыыр.

– Та-ак, табаарыстар. Миигин үөннээн да диэн туһаҕыт суох. Чопчу быһаарыныы, хамсаныы наада. Ити кыыс арааһа 14-с куорпуска олорор быһыылаах дии. Түннүкпүт аннынан аны хаһан ааһара биллибэт. Кэтэһэн олорбоппут. Көрсүөххэ, тугу эрэ былаанныахха наада. Ээ, онно бара сылдьабыт дуо? Вахтаттан эҥин ыйыталаһыахха буо. Оннук?

– Оннук… онно диэ… 14-с куорпуска… Чу-чу чулуу Чу-рап-чы кырасаабыссата манна олорор дуо диэн да? – Коля син биир эҕэлиир.

– Чэ, мин кырдьык этэбин ээ. Ити кыыс миэнэ буолуо диэн. Мин да кыыска сирдэрбэт киһибин буолбат дуо? Быһыы-таһаа мааны, сирэй-харах олоруута да, эһиэхэ холоотоххо, чаҕылхай уонна чуолкай. Дьүһүммэр, майгыбар туох куһаҕан баарый? Арыгы испэппин, табах тардыбаппын, өй да баар, үөрэхпэр, эһиэхэ холоотоххо, бастыҥмын, – Миичик кыһытаары сирэйин доҕотторун диэки мылатар.

Кырдьык, ханна эмэ кыргыттардыын түбэһэ билистэхтэринэ, кинилэр харахтарын бастаан Миичиккэ хатыыллар. Онон Бүөккэлээх Коля «кыыс кулгааҕынан истэн сөбүлүүр дииллэрэ сыыһа» диэн түмүккэ кэлбиттэрэ икки сыл буолан эрэр. Миичик киэҥ, арылхай, уһун кыламаннаах харахтаах, хойуу хаастаах, толору сөллөстүгэс уостаах, кырыылаах уһун муруннаах маҥан уол.

– Ити Чурапчы кыыһын дьиҥнээхтик уонна бүтэһикпин таптаатым.

Уолаттар үһүөн тоҕо эрэ саҥата суох чочумча олордулар. Бүөккэлээх Коля Миичиктэрин кытта үөрэммиттэрин, икки сыл устатыгар бииргэ бодоруспуттарын тухары бу хаһыс да «бүтэһик таптал» буоларын бэркэ диэн билэллэр. Ол да буоллар, хайыахтарай, доҕор туһугар ойдуо да, быстыа да буоллаллар, аны аҕыйах хонугунан атын «бүтэһик таптала» көстүөхтээҕин билэн туран, киһилэригэр көмөлөһөргө быһаарыннылар.

Маришка бүгүн тоҕо эрэ хаһааҥҥытааҕар да эрдэ уһугунна. Бүгүн баскыһыанньа. Аанчык уһуктар санаата суох быһыылаах, муннун тыаһа муораҕа.

Кыыс ону-маны саныы, эргитэ толкуйдуу сытта. Ийэтэ эрэйдээх эмиэ бэргээбит. Тоҕо киниттэн куруук ыалдьарын кистиирэ эбитэ буолла? Долгуйбатын диэн санааттан эбитэ дуу? Ийэм эрэйдээххэ тугунан эмэ көмөлөспүт киһи… Убайа Павлик бүгүн биллэ сылдьара дуу? Соҕотох инбэлиит ийэҕэ икки устудьуон оҕону иитэр-таҥыннарар уустук буоллаҕа. Саатар, Павликпыт да баар ээ. Куруук кини проблемата. Үнүрүүн эмиэ милииссийэҕэ хонон тахсыбыт этэ. Саатар онтун киэн тутта кэпсэнэрин, эчи, истиэххэ-саныахха куһаҕанын, киһи да кыбыстар. Ити Аанчык убайа Чаҕыл үчүгэй да уол. Эчи, аата да үчүгэйэ бэрт. Итинник убайдаах киһи… Аанчыкка олох майгыннаабат. Бииргэ төрөөбүт дьон диэтэххэ, олох атыттар. Дьүһүнүнэн да, майгытынан да. Чаҕыл үрдүк уҥуохтаах, бөҕө-таҕа көрүҥнээх, хойуу хаастаах, уһун кыламаннаах, сахаҕа киэҥ харахтаах кыаһаан уол. Хайдах эрэ оттомноох, олус ис киирбэх, саҥата-иҥэтэ да онно дьүөрэлии соҕус.

Оттон Аанчык – кыра-хара мэник кыыс. Чаҕыл манна, Дьокуускайга, үөрэнэрэ эбитэ буоллар, баҕар, билсиэ этилэр… Ээ чэ, итиччэ киэҥ сирдэринэн сылдьар, Санкт-Петербурга үөрэнэр уол кини эрэ диэки көрбөт ини. Маришкатааҕар ордук кырасаабыссаны булунан сылдьар уол оҕото буолуо. Чаҕыл үнүрүүн кинини бааргын диэн наадакалаан, болҕойон да көрбөтөҕө. Баҕар… уларыйбытым дуу?

Кыыс эмискэ оронуттан туран кэллэ. Сыгынньах атаҕынан сүүрэ былаастаан тиийэн, кини хоруйугар мэлдьи тута эппиэти биэрэр кыахтаах төгүрүк сиэркилэтигэр көрүннэ. Тоҕо кинини кырасаабысса дииллэрэ эбитэ буолла? Былырыын баччаҕа тоҕо эрэ кэрэ кыыска бэйэтин соччо-бачча холообот этэ ээ. Дэриэбинэтин да уолаттара убайыттан куттанан чугаһаабаттара. Сураҕа, Павлик: «Тэлгэһэ иһинээҕилэр, балтыбар чугаһаамаҥ, киэҥ сиртэн табаарыс уолун бэйэм булуом», – диир эбитэ үһү. Дьэ, ким билэр, көрүллүө. Оннооҕор бу уопсайга дискотека буоллаҕына, убайа хайаан да Маришка аттыттан арахпата.

Кыыс убайын эмискэччи санаан мичээрдээн мүчүк гынна.

Арай биирдэ ыала Кэтириис эмээхсин:

– Наадьа, бу кыыһыҥ улаатан истэҕин аайы Уйбаныаптар диэки буолан иһэргэ дылы дии. Туттардыын-хаптардыын. Аны аҕыйах сылынан кырасаабысса буолсук.

– Эс, аньыыта даҕаны, миэхэ маарынныыр буолбатах дуо? – ийэтэ соһуйбуттуу ыйытта.

– Суох, хотуой, чахчы Руслан ийэтигэр үүт-үкчү маарынныыр. Туох да диэбит иһин, номоххо киирбит Күөх Кэтириинэ удьуордара буоллахтара эбээт.

Бу кэпсэтии кэнниттэн Маришка кыратыгар өлбүт аҕатын дьонун туһунан ыйыталаһан көрбүтэ да, ийэтэ кини билэриттэн ордугу тугу да кэпсээбэтэҕэ. Арай соторутааҕыта Манчаары Күөх Кэтирииһин туһунан учуутала кэпсээбитин истэн олус соһуйбута. Номоххо киирбит кэрэ дьахтар, кырдьык, кини аймаҕа буоллаҕа дуу? Тугун дьиктитэй? Ийэтэ ол туһунан тоҕо киниэхэ тугу да кэпсээбэтий? Биирдэ, түгэн көстүбүччэ, ыйыталаһан көрбүтэ да, билбэттэн атыны ийэтэ тугу да эппэтэҕэ.

Аҕалара Руслан Маришка биирдээҕэр, Павлик иккилээҕэр өлбүт. Хаартыскаттан көрдөххө, кырдьык, кыыс кэрэ номоҕон дьүһүнүгэр маарынныыр эдэр киһи курус харахтарынан имэрийбэхтии көрөр.

Маришка ийэлээх аҕата холбоһон баран, баара-суоҕа биэс эрэ сыл олорбуттар. Быар ыарыһах буолан, эрдэ суорума суолланаахтаабыт. Саатар ыалдьарын сэрэйэр эрээри, балыыһа диэҥҥэ биирдэ да көрдөрүммэтэх. Хаама сылдьан охтубут, ол кэннэ үс эрэ хоноохтообут. Аҕалара өлбүтүгэр Маришка эбэлээх эһэтэ кэлэ сылдьан, ийэлэрин дэлби буруйдаабыт, үөҕэн-таныйан барбыт сурахтаахтара. Онтон сиэттэрэн Мэҥэ Хаҥаласка баар аймахтарын кытта билигин билсиспэттэр. Ийэлэригэр этэн көрөллөр да, бэйэлэрэ тэйиппиттэрэ, онно баран сыҥаланаары гынаҕыт дуо диир. Анараа да дьон сиэттэрбит эһиги бу бааргыт ээ диэн биирдэ да билсибэтэхтэрэ, эгэ кэлэ сылдьыахтара дуо? Онон тыыннаах тулаайаҕа буолан олорон кэлбиттэрэ сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Хата, дэриэбинэлэрин дьоно, ыаллара бэркэ өйөөн бу бур-бур буруо таһаарынан ыал аатын ылан олордохторо.

Дьиҥэр, Наадьаны бастакы билсиһииттэн, өссө ыал буола иликтэринэ, Уйбаныаптар атарахсыта көрсүбүттэрэ. Кинилэр уоллара, үрдүк үөрэхтээх историк учуутал, ханнык эрэ төрдө-ууһа суох дайаарка кыыһы кэргэн ылбытыттан олус диэн аймаммыттара, бэйэлэрин уолларыгар тэҥнии көрбөтөхтөрө. Кэлэйбиттэрэ бэрдиттэн көрсүһүү, сыбаайба да диэни тэрийбэтэхтэрэ. Саатар Наадьа тулаайах буолан, улахан аймаҕа, уруута суох этэ. Баай баайга тардыһар дииллэринии, Уйбаныаптар аймах кийииттэрэ, күтүөттэрэ бары кэриэтэ түс-бас дьон оҕолорун кытта уруурҕаһаллара. Арай бу баай-талым олохтоох дьоҥҥо хара тураах кэриэтэ буолан, Наадьа барахсан кийииттии кэлээхтээбитэ. Детдомҥа улааппыт кыыс баай, уурунуу харчы диэнэ хантан кэлиэй? Онуоха эбии уҥуоҕунан кырата, дьүһүнүнэн харата ханан да халыҥ аймах Уйбаныаптарга, Күөх Кэтириинэ сыдьааннарыгар, кылбаа маҥан сиэннэригэр, соруйан айылҕа анаан төрөппүтүн курдук, тэҥэ суох курдуга.