– Сааһым сүүрбэ, историк идэтигэр, СГУ-га үөрэнэбин, – киэн туттардыы Миичик хоруйдаата.

– Сөп, дьэ үрдүк үөрэххэ үөрэнэр, инникитин педагог буолар баҕалаах эрээригин тоҕо арыгыны иһэҕин уонна хаһааҥҥыттан амсайар буолбуккунуй?

– Арыгыны да? Бэҕэһээ бастакыбын боруобалаатым.

– Эс, ама дуу? Устудьуоннар иһэллэрэ-аһыыллара уруккуттан баар суол. Ийэҕин, аҕаҕын итинник албыннаа! – Пётр Петрович куолаһа дьиппинийэн барда.

– Кырдьык, бэҕэһээ бастакыбын боруобалаабытым, итэҕэйбэт буоллаххытына бииргэ олорор уолум Бүөккэ Ракитинтан ыйытыҥ, – Миичик, кырдьыгын балыйтаран эрэрин сэрэйбиттии, өрөсүһэ-өрөсүһэ саҥарда.

– Чэ, бастакыгын да буоллун… Ол эрээри Мичил Айаалович, эн манна арыгы эрэ иһэн тутуллубатыҥ, күлүгээннээн олороҕун. Ол эмиэ туһунан ыстатыйа. Тоҕо бэйэҥ киэҥҥиттэн атын уопсайга тиийдиҥ?

– Мин даа? – Мичил улаханнык соһуйда.

– Эн. Өссө общественнай миэстэҕэ айдаарбытыҥ, киэһээҥҥи чуумпуну уйгуурдубутуҥ таһынан, эбии хос түннүгүн үнтү сынньыбыккын.

– Эс, мин даа?! – Миичик букатын да уолуйа соһуйда. Ама, тугу да өйдөөбөт. Бу иэдээни, сааты-сууту.

Пётр Петрович кыһыл паапка иһиттэн хас да кумааҕыны ороон таһаарда:

– Бу 14-с куорпус комендана Захарова, вахтёр Петрова, 301-с хос олохтоохторо Иванова уонна Толбонова сайабылыанньалара сыталлар. Манна этиллэринэн, туох да эбиитэ суох, бэҕэһээ 10 чаас саҕана кэлэн, вахтаҕа айдаарбыккын, салгыы онно сөп буолбакка, аны 301-с хос түннүгүн тоҕута сынньыбыккын. Хос олохтоохторун ыт үрбэт, ынах маҥыраабат гына үөхпүккүн, кинилэргэ сааммыккын. Быһата, куһаҕан дьыаланы оҥорбуккун. Дьэ, туох диигин? Эмиэ сымыйа диигин дуу? Аны туран, уоскута сатаабыт табаарыс уолуҥ сыҥааҕын тоһуппуккун. Ити үһүс ыстатыйаҥ.

– Кими? Бүөккэни дуо? Эс… Мин тугу да өйдөөбөппүн, кырдьык этэбин… – Миичик төбөтүн санньытан, кубарыччы барбыт кырааскалаах муостаны одуулуу олордо.

– Дьэ, оччотугар тоҕо истиҥ уонна буруйу оҥордуҥ? Син туох эрэ сылтах, нууччалыы эттэххэ, «мотив» баар ини, – Пётр Петрович ураты сымсатык суон, модороон тарбахтарыгар күөх өҥнөөх, өтүүктээх платогун ылан, ачыкытын тааһын кичэллээхтик сото олордо.

– Ээ, туох… тапталтан…, кыыстан, чэ, диэххэ, – диэт, Миичик сирэйин эмиэ умса көрөн кэбистэ.

– Һа, кыыс, быстах таптал аайы итинник арыгылыыр эр киһи дьыалата дуо? Мөлтөх киһи быһыыта. Бачча эдэр эрээри. Сүүс тапталы көрсүөҥ. Оччотугар сүүстэ маннык быһыыланаҕын дуо? – Пётр Петрович кэлэйбитии сирэйин мырдыҥнатта.

– Чэ, уопсайынан, дьыала маннык: кыччаабыта усулуобунай син биир ылаҕын, силиэстийэ кэмигэр манна сытаҕын. Барыта быһаарылыннаҕына, иннэ-кэннэ билиннэҕинэ, сайабылыанньалаахтары кытта кэпсэтии бардаҕына, суут буоллаҕына эрэ босхолоноҕун. Барыта өйдөнөр? – Пётр Петрович олус түргэнник саҥаран добдугураппытын Миичик улаханнык өйдөөбөтөр да, төбөтүн иһигэр бэйэтиттэн бэйэтэ кэлэйэн, үлүбээй кэҕиҥнии олордо.

Эмиэ тимир күлүүс халыгыраата, хаайыы тимир эрэһиэҥкэлээх ааннара күлэн аллараспыттыы кычыгыраатылар, түгэхтэн кэлэр дьаардаах сыт ыраас салгыны саба бүрүйдэ. Аппыт айаҕын сабар диэни билбэт адьарай дойдутун уйатыгар Миичик бастакы хардыыларын оҥорон эрэрин куойа маҥкытыгар ситэ оҕустарбакка, түүлүн-илэтин араарбакка, дьуһуурунайы кус оҕотун курдук батыһан истэ.

Маришкалаах Аанчык бүгүн, баскыһыанньаны өрөбүл күн диэбэккэ, эрдэ уһугуннулар. Миичик кэлэн айдааран-куйдааран, түннүктэрин тоҕута сынньыаҕыттан 3 эрэ хонук ааста. Маришка эмиэ да бэйэтин буруйданар курдук. Барыта хайдах эрэ. Аанчык Миичиги акаары, арыгыһыт, атаах эбит диэн наар дьүөгэтин өйдөтө сатыыр. Дьиҥэр, хара маҥнайгыттан Миичиги тэйитиэхтээх эбит, эрэл кыымын сахпакка. Ийэтэ куруук «Дьону хаһан да сэнээбэт, атаҕастаабат буол. Туох барыта сэттээх-сэмэлээх. Киһи эйиэхэ киһилии сыһыаннаһар буоллаҕына тэйиппэт буол» диэн такайыыта дьайбыта эбитэ дуу?

Сарсыардааҥҥы чуумпуну үрэйэн, чэпчэки атах тыаһа уопсай синньигэс көрүдүөрүнэн тоһугураан кэллэ уонна ала-чуо кинилэр ааннарыгар тохтоон, тоҥсуйан тобугуратта. Онтон кыргыттар «даа-даа» диэн хаһыыларын кэннилэриттэн ааннарын аргыый сэгэтэн, Маришка ханна эрэ көрбүт эдэр дьахтара киирэн кэллэ. Ол эрээри, омос көрдөххө, эмиэ да эдэркээн кыыска маарынныыр курдук нарын быһыылаах, кэрэ сэбэрэлээх саас ортолоох дьахтар буоларын саҥатыттан тута сэрэйдилэр.

– Үтүө күнүнэн. Бырастыы гыныҥ, сэрэтиитэ суох соһуччу кэлбиппэр.

Дьахтар харда хоруй көрдөөбөккө, аан аттыгар турар олоппоско олордо.

– Мин Мичил ийэтэбин, Мария Ивановна диэммин. Эһиги кини тугу гыммытын билэҕит. Чэ, онон ырааҕынан эргитэ барбаппын. Оҕом үйэтигэр арыгы диэни амсайбатаҕа. Маннык быһыы-майгы буолбутуттан биһиги, чугас дьоно уонна аймахтара, олус айманныбыт. Онно эһиги эмиэ буруйдааххыт. Уолбун оннукка тиэрдибиккит. Ыраас тапталын сыыска-буорга тэпсибиккит. Ону туох… туохха кэллим. Эһиги оҕобор үтүөнү эрэ баҕарар буоллаххытына, сайабылыанньаҕытын төттөрү ылыҥ. Мин харчы да биэриэм этэ. Күҥҥэ көрбүт соҕотох чыычаахпын бу айылаах… – диэн баран, дьахтар уйа-хайа суох ытаан барда.

Дьахтар ыстакааннаах ууну омуннаахтык омурдан, арыый уоскуйа быһыытыйда. Иһитин остуолга төттөрү уураат, махтанар диэни да билбэккэ, дьүһүнэ уларыйа оҕуста, дьэбир, дьиппиэн көрүҥнэннэ. Кыргыттары өһүөннээх хараҕынан иккиэннэрин биир-биир өтөрү-батары көрөттөөтө. Онтон хараҕын Маришкаттан араарбакка эрэ:

– Эн дуо, Марина?

– Мин… – диэтэ Маришка аат эрэ харата.

– Мин буолан… Балыгы сиэбэтэх куоска курдук ньылбыйан олороҕун. Дьон олоҕунан оонньуурум сыыһа диэбэккин дуу? – дьахтар тыйыстык ыйытта. Бу кэмҥэ дьахтар хараҕа уоттанан, уостуун-хаастыын уһуктанан, мунна кырыыланан, сүтүк бааһа сирэйигэр ойууланан олус дьулаан көрүҥнэннэ.

– Бээ эрэ, эн тоҕо тута Маришканы буруйдуугун? Миичиги кини арыгылаппыт үһү дуо? Маришка кинини таптаабат, ону хайдах гыныай?! Биитэр хара күүскүтүнэн таптатаары гынаҕыт дуу?! – диэн айаҕа умайыктаммытын Аанчык бэйэтэ да кулгааҕа эрэ истэн хаалла.

Дьахтар бу чобуо кыра кыыс тылларыттан ордук абарда быһыылаах:

– Көр да маны, сиртэн быкпакка сылдьан эрэ, өссө улахан, саастаах дьону утары саҥарбыт буола-буола. Бу дьүөгэҥ ол-бу араас буолан куймаҥалаабатаҕа буоллар, ама, мин оҕом итинниккэ түбэһэр үһүө?!. Туох ол баайдаах, чулуу дьонноох буолан, мин оҕобун бэйэтигэр тэҥнээбэтий?! Тугун сирэрий?!

Маришка соҕотох инбэлиит ийэлээх ыал оҕото буоларын хантан эрэ билэ-истэ охсубут быһыылаах диэн дьахтар тылыттан-өһүттэн тута сэрэйдэ. Эмиэ ийэтигэр курдук, сэнэбил, атаҕастабыл сыһыанын аан бастаан оҕотук ыраас дууһатыгар ыарыылаахтык ылынна.

– Ол мин соҕотох инбэлиит ийэ оҕото буолбутум мин буруйум үһү дуо?! Хайдах киһини итинник кэрээнэ суохтук сирэй-харах анньыахха сөбүй?! – бу кэмҥэ киниэхэ Уйбаныаптар өргөстөөх хааннара уһуктубутун Маришка бэйэтэ да сэрэйбэтэ.

– Өссө толоон оҕото инигин… – дьахтар сэтэрээн киирэн барда.

– Эһиги, уопсайынан, оҕоҕутун көмүскүү кэллигит дуу, биитэр, миигин үөҕэ кэллигит дуу? Мин ийэм, кырдьык, төрдө-ууһа биллибэт, тулаайах дьахтар, оттон аҕам Мэҥэ Хаҥаластан төрүттээх Иванов Руслан Иванович диэн киһи кэрэмэһэ, үтүөтэ, киэҥ, халыҥ аймахтаах төрүт дьон төрүөҕэ этэ дииллэр. Өссө… – диэн эрдэҕинэ дьахтар сирэйэ көҕөрчү кубарыйан, өссө уһуурга дылы гынна:

– Уой… ама… ама… хайаан оннук буолуой?! – диэт, айаҕын ытыһынан бүөлэннэ. Туох эрэ ынырыгы билбит курдук, харыс да сири халбарыйбакка, хараҕа ордук кэҥээн, тэбиэһирэ уоттанан, Маришканы чочумча тобулу одуулаан дөйөн олордо. Дьахтар итинник быһыытыттан кыргыттар да соһуйдулар. Будулҕаннаах муора тута уостарыныы, дьахтар симэлийдэр-симэлийэн, бастааҥҥы кэрэ дьүһүнүн кэттэ. Онтон сэрэнэ соҕус:

– Эн оччотугар чахчы Руслан уонна Надя кыыстараҕын дуо? Павлик диэн убайдааххын? Чурапчы Мырылатыттан төрүттээххин? – диэн хос-хос ыйыталаһа олордо.

Маришка тугу да өйдөөбөтө. Ол эрээри бу дьахтар кинилэр олохторугар ханан эрэ сыһыаннааҕын, ону таһынан аҕалаах ийэтин, бэл, убайын хантан билэрин мунаахсыйа сатыы олордо.

– Сир төгүрүк диэн маны этэн эрдэхтэрэ. Баҕар соһуйуоҥ, Марина, ол эрээри эн… эн аҕаҥ Руслан – мин бииргэ төрөөбүт убайым.