– Бірақ орман қауіпті екенін білесің ғой.

– Бізде басқа таңдау жоқ… – деп ол басын шайқады, – Батыра басқа таңдау қалмады, тек осылай ғана құтылуға мүмкіндік бар, оның үстіне Қамшат қаласында дүниеге келген сәбиді құтқарған сілеусіндер сонда кеткен… – деген сәтте, қақпаға бұзғының ауыр соққысы келіп тиді де, бір шеті жарылды, – жылдам қаш!.. Тоқтаусыз шап!… Тоқтама!.. Тоқтаушы болма! – деп онымен құшақтаса қоштасып, артқа бұрылып, – кәне жігіттер, соңымнан еріңдер, – деп қақпаны ұстап тұрған сарбаздарға, өз адамдарын ерте көмекке кетіп бара жатып, Батыраға:

– Мойныңа ауыртпалықты салғаным үшін кешір, досым, – деді. Атты сарбаздар жылқыларын жіберіп, қақпаға ұмтылды.

– Саған да сәттілік, – деп Батыра оның артында қалды.

Батыра жылдам матаға оралған баланы алдына байлап, қанмен былғанған күймедегі Ерұлан айтқан қапшықтарды, жылқының үстіне жайғастырды да, қақпа алдында болып жатқан қақтығысқа бір қарап, оңтүстік-батысқа беттеп, сосын қайта оңтүстікке жол тартты, оған Ерұлан айтса да, Батыра Жент қаласына жол арқылы баруды шешті.

Қақпа алдында нағыз соғыс басталды, ішінде сыртқа ұмтылған мыңдаған сарбаз қақпаны соқты, олар жан-жақтан қабырғалардың төбесіне мініп, үстіндегі қарсыластарының көзін құртып, төбеден төмен қарай қақпаны ұстаған сарбаздарға оқ жаудыртты, тіпті көз жұмған қарсыластарының денелерін төмен лақтырудан тайынған жоқ.

– Қалқандарыңды көтеріңдер, – деп айқайлады Ерұлан. – Оларды бұлай ұзақ уақыт ұстап тұра алмайтын сияқтымыз, іштегілерді қайта қалаға қарай ығыстырып, қақпаның дәл астына тұрып алғанымыз абзал – сонда олар бізге төбеден оқ атуын тоқтатады, кәне сап түзеп, оларды сыртқа жіберейік, – деді Ерұлан Әлиге.

– Жігіттер, менің бұйрығыммен қақпаны жіберіп, кірпі шебіне құрыңдар, – деді Әли. Олар қақпаны кішкене ұстағаннан кейін.

– Сап! – деп айқайлаған Әлидің дауысы естілді, қақпаны ұстаған сарбаздар бірден оны жіберіп, қалқандарын алдыға тосты да, найзаларын қарсыластарына созып, артқа қарай шегінді, ал олардың артындағы садақшылар садақтарын тартып, қақпаны бұзып шыққан қарсыластарына оқ жаудырды. Ерұлан қала ішіне көзі түскен кезде, қақпаға қарай шұбыра келе жатқан жауды көрді, ал олардың соңында Дат тұрды.

– Алдыға қарай қысыңдар, жоғарыдағылардың көзін құртыңдар! – деді Әли.

Оның сарбаздары төбедегі қарсыластарына жебелерін жаудырып, оларды төмен қарай құлатты, қақпа алды жіңішке болғандықтан, қала ішіндегілердің барлығы бірдей оларға шабуыл жасай алмады, оларды қалаға қайта ығыстырып, қақпаның ортасынан орын тепті: ішке, сыртқа және қақпаның төбесіне жол бермей, қарсыластарының көптігіне қарамастан, оларды ұстады. Соғысуға өте ыңғайлы орын – Ерұлан мен Әлидің сарбаздарына аз шығын болып, ұзақ тұруына көмектесті, сандарының аздығына қарамастан, қарсыластарын қаладан тапжылтпай ұстады.

Бұл уақытта Батыра оңтүстік-батысқа қарай беттеді, айнала тек жазық дала және Бұлақты қаласына апартын шаңды жол ғана, алайда ол өте алыстан қалаға қарай келе жатқан әскердің қарасын көрді, оның дәл алдында бес-алты шақырым жерде Батыраға қарай тағы да мыңға жуық атты сарбаз келе жатты, ол не істерін білмей жылқысын тоқтатып, қалаға қарай басын бұрды, қаладан алыстап кеткенімен, шайқастың дауысы оның құлақтарына айқын естілді. «Мұнда, тор ішіне түскен балық сияқтымын, маған бір жабық орын табу керек, даланың кез келген жерінен мені көріп, ұстау оңай» деп ойлады. «Бірақ қайда? Қайда қашамын?» деп батыс жақтан өте алыстағы ағашқа көзі түсті.

– Ерұлан дұрыс айтыпты, маған Батыс орманнан басқа баратын жер жоқ, бізде басқа амал жоқ сияқты, балақай, – деп алдында тыныш ұйықтап жатқан балаға қарап сөйлеп, Батыс орманға қарай шаба жөнелді.

Ал қаладағы шайқас әлі жалғасуда, алайда Ерұлан мен басқалары ыңғайлы орнына қарамастан, олар саны көп жауды алдында ұтыла бастады.

– Олар адам емес, қырыңдар, қырыңдар! – деп Әли айқай салды.

– Қалайша, адам емес? – деп сұрады Ерұлан.

– Саған олар адам болып көрініп тұрған шығар, бірақ шын мәнінде олар адам емес, дәрігерлер мен сарбаздарды ханның сиқыршылары қара сиқырды қолданып жасаған, сондықтан олар адам емес, бірақ біз ханның нағыз сарбаздарымен шайқасқа түспегенімізге қуан, мыналардың орнында солар болатын болса, біздің шаруамыз бітті дей бер, себебі оларды өлтіру мүмкін емес, – деді Әли. Шайқас арасында Ерұлан Әлиге сұрақ та қойып үлгеріп жатты.

– Неге олар бірден әлгі сарбаздарды жібермеген? – деп сұрады.

– Себебі оларды тек бір жағдайда жібереді, жауды толықтай қыру үшін ғана, хан елдегі халықтың күдігін тудыртпас үшін адамға ұқсас сарбаздарын жіберді, оларды адам сияқты жүріп-тұруға үйрету оңай, ал әлгілер… олар адам иеленген түйсіктен жұрдай, сондықтан халық арасында олар жүре алмайды, – деп айтқаны сол еді, Әлидің сол жақ көкірегіне қаңғып келген оқ тиіп, жерге сұлап түсті.

– Әли… – деп айқайлады Ерұлан.

– Мені жайыма қалдыр, сарбаздарды баста, мына сұмырайларды қала сыртына жіберуші болма, – деп ыңырси сөйледі де, кеудесіндегі оқты түбінен сындырып, қайта орнынан^тұрды .

– Олар біздің жанымызды алу үшін келіп тұр, көрсетейік біздің жанымызды алу оларға қанша тұратынын, берілмеңдер! – деп Әли сарбаздарын рухтандырды.

Тарсылдаған қалқандар, бір-біріне шиқылдай соғылған қылыштар және айқайлаған дауыстар қала қақпасының алдында соңғы бір сағат бойы естілді. Ерұланның сарбаздарының саны азая бастады, ал қарсыластары құдды бітпейтіндей көрінді, оның үстіне аяқасты қайдан келгені белгіз, мыңға жуық сарбаз олардың артынан соққы жасады. Бұл жайт олардың рухын түсіріп, тездетіп жеңілуіне бір қадам жақындата түсті. Ерұланның сарбаздары азайған сайын, олардың көзін құрту оңайға түсті, ал енді міне қақпаны қорғап, Ерұлан және Әлимен бірге оншақты жауынгер ғана қалды. Қақпаның жан-жағы жансыз денелер мен қанға малынды, әбден жарақаттанып, шаршаған Ерұлан кез келген сәтте қаруын тастай салғысы келді, бірақ оны бойындағы ашуы тізе бүккізген жоқ.

–  Ерұланды өлтіруші болмаңдар, оның шаруасын өзім тындырамын! – деп Дат жарақаттанған иығын ұстай, сарбаздарының арасынан қақпаға қарай жақындап: – Тоқтаңдар! – деп айқайлады.

Мыңдаған сарбаз екі жақтан Ерұлан мен оның он шақты адамын қоршады, олар ентіге дем алып аяқтарында әрең тұр, ал тілініп кесілген жарақаттарының ауырсынғанын, дене қызуынан арқасын да сезген жоқ, қарсыластары тоқтағанымен, оларға садақ оқтарын бағыттады, Дат сарбаздарының арасынан сытыла шығып:

– Осы жерде берілгендерің жөн болар, – деді ол.

– Одан да өлген артық, – деп жауап қатты Ерұлан ызаға толы даусымен. – Сен не деген аяныштысың, тек сарбаздарыңның көлеңкесінде тығылып жүретін қорқақсың, олармен бірге бір сапта тұрып шайқаспайсың… мен саған айтар ештеңем жоқ,– деп Ерұлан қолындағы семсерін екі қолдап қысып ұстап, жауларына қарай бағыттады. Оның тілім-тілім болған қолынан қан мен тер араласа тамды, ал оның жүзіне шашыраған қаннан бетінің ашық жері қалмаған. – Сендер сияқты жаужүрек жауынгерлермен бір сапта тұрып шайқасқан мен үшін үлкен мәртебе, – деді ол жанындағы сарбаздарына:

– Мен үшін сен сияқты батыр жауынгермен бір сапта өлу мәртебе! – деді Әли.

– Алға! – деп олар айқайлап, Датқа қарай қылыштарын сермеп жүгіргені сол еді, жан-жақтан атылған садақ оқтары оларды күтіп алды, Ерұлан иығынан, сан тұсынан және оң жақ қабырғасынан жарақат алып жерге отырды, Әли мен басқа сарбаздар жарақаттарынан сол жерде көз жұмды. Ерұлан денесіне қадалған садақ оқтарын сыдырып орнынан тұрды, алдында тұрған сарбаздар оны қайта атпаққа оқталды, бірақ Дат оларға садақтарын түсіруді бұйырып, Ерұланға қарай ақырын жүрді.

Ерұлан әрбір сәттен есін жоғалтты; дем алуы барған сайын қиындап, көзі қарауытты, оған Даттың келе жатқаны бұлдырлаған көлеңке болып қана көрінді, шамасы қалмаған соң қолындағы семсерін жерге тіреп, тізерлеп отырды. Ерұлан көрген түсі енді өңінде қайталанды: айналасында сарбаздардың жансыз денелері, ал қарсы алдында оны қоршаған жүздеген қарсыласы бұлыңғыр көлеңке болып көрінді.