Shunday odamning «jiyani» degan yuksak nomga dogʻ tushirmadim, deb oʻylayman.
Men oʻz biznesimni boshlab, birinchi millionimni ishlab topdim. Bolaligimdan pul topishga harakat qilardim. Afsus, rejalarim doim ham oʻxshayvermasdi.
1 MTRK – Milliy teleradiokompaniya.
2 «DAVR» – MTRK «Yoshlar» telekanalining axborot dasturlari tahririyati.
3 FVV – Oʻzbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi.
4 Abdusaid Koʻchimov – oʻzbek jurnalisti, 1997-2005-yillarda Oʻzbekiston milliy teleradiokompaniyasi raisi.
5 «Beruniy» – Toshkent metropoliteni Oʻzbekiston yoʻnalishining oxirgi bekati.
6 Qoraqamish – Toshkentning Olmazor tumanidagi mavze.
7 ToshDU – Toshkent davlat universiteti. 2000-yil yanvardan Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universiteti.
8 Uzmetronom – Oʻzbekistondagi mustaqil sayt. 2020-yilning may oyigacha blokda boʻlgan.
9 «Jemchug» – Toshkent shahridagi mashhur «Jemchug» (marvarid) doʻkoni joylashgan, koʻpqavatli tajribaviy loyihalangan uy.
10 «Sharq» – nashriyot-matbaa konserni.
11 Shavkat Miromonovich Mirziyoyev – 2003-yil dekabrdan 2016-yil dekabrgacha Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vaziri, 2016-yil 14-dekabrdan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti.
12 Akademiya – Davlat soliq qoʻmitasi huzuridagi Soliq akademiyasi.
III
Shakar, vanna, press, baklajka
Toʻqsoninchi yillar oilamiz boy boʻlmagan, lekin och ham qolmaganmiz. Onam doya, otam avtoslesar edi. Bolalar tugʻilavergan, mashinalar buzilavergan, ota-onam ishsiz qolmagan. Ularning eng katta orzusi farzandlariga yaxshi taʼlim berish boʻlgan. Shuning uchun oyim oʻqishimni oltinchi sinfdan ToshDU qoshidagi gimnaziyaga (keyinchalik akademik litseyga aylantirildi) oʻtkazgan. Hech kimga pul-mul bermagan. Oyim pora berish kerakligini bilmasdi ham.
Pul – ajoyib narsa! U menga doim zavq bergan. Oʻzi oldindan boshqalarga oʻxshab faqat oylikka koʻnib yashash niyatim yoʻq edi. Katta boʻlganimda koʻp pul topishimga, xohlagan narsamni sotib olishimga aniq ishonganman. Lekin bu kunlarni uzoq kutishga sabrim chidamasdi. Hoziroq boyib ketib, mahallamiz yoshlari havas qiladigan yangi «qahramonlarimiz» – magazinchilar, choyxona va makaron fabrikalarining xoʻjayinlari, popkorn sotuvchilarga oʻxshab yurgim kelardi. Hammasining tagida yangi mashina, oyogʻida krossovka, egnida zamonaviy sport kiyimi, jinsi shim – xullas, butun dunyoda ulardan zoʻri yoʻq.
Kommunistik mafkura puchga chiqqan paytlar. Qoʻni- qoʻshni orasida faqat biznes rejalar, tez va osongina boyib ketish yoʻllari haqida gap-soʻzlar yurardi. Biz oʻn uch ya-shar oʻsmirlar ham choʻntagimizda doim pul boʻlishini xohlardik. Koʻp tengdoshlarim oʻzi ishlab daromad topar, kimdir oilasiga yordam bersa, yana kimdir kichik orzulariga pul yigʻardi.
Mendan yollanma ishchi chiqmadi. Ammavachchamning joʻxori qalamchalari chiqaradigan sexida bir kun ishlab koʻrdim. Arzimagan pul uchun ertalabdan kechgacha ter toʻkib mehnat qilish menga emas ekan.
Vazifam nimadan iborat edi? Joʻxorini oldin «drobilka»ga, keyin maxsus apparatga solamiz. Joʻxori doni issiq havo bosimi ostida paqillab yorilib, qalamchaga aylanadi. Ish haqi tayyor mahsulotning kilosiga toʻlanadi. Bir uyum joʻxori qalamchasini chiqarib, kamida oʻn kilogramm boʻldi, deb oʻylaysan. Tortib koʻrsang, zoʻrgʻa yarim kilo chiqadi. Ish kuni oxirida ammavachcham pul oʻrniga qoʻlimga oʻzim tayyorlagan joʻxoridan tutqazdi. Uyga kelib, «ish haqim»ni stolga qoʻydim-u yechinmasdan, oʻzimni krovatga tappa tashladim. Ertalabgacha qotib uxlabman. Uygʻonganimda aniq bir qarorga keldim – men hech qachon yollanma ishchi boʻlmayman!
Gap ogʻir mehnatdan qochishda emas. Menga birovning choʻntagini toʻldirish uchun belni bukib, evaziga arzimagan chaqa topish yoqmadi. Bunaqa kapitalizmni hazm qila olmasdim. Biz litseyda oʻzimiz popkorn tayyorlab sotardik. Oʻzimiz uchun ishlardik, shunga mehnati malol kelmagan. Koʻpi kuygan, bemaza popkornimiz uncha yaxshi ketmasdi. Bu tadbirkorlik faoliyatimda birinchi saboq boʻlgan – mahsuloting sotilishini xohlasang, ishni sifatli qil!
Oʻn uch yoshimda qand qiroli boʻlishga qaror qildim. Oʻzimga velik olishim kerak edi. Velosipedi bor oʻrtoqlarim uchishga bermay qoʻyishdi. Ota-onam esa: «Komiljon, veliksiz ham doim qayoqlardadir sangʻib yurasan, velosiped minsang, seni umuman topolmay qolamiz!» – deb gapni qisqa qilishdi.
Biznes-reja bunday edi: bir qop shakar sotib olinadi, uni qandga aylantirib, ustiga pul qoʻyib sotiladi. Shakar bilan qandning narxi orasidagi farq – sof foyda.
Tayyor shakar sexini ijaraga oldim. «Sex» deganda koʻz oldingizga nima keldi bilmadim-u, ammo bu hech kim yashamaydigan tashlandiq bir uy edi. Undagi bor uskuna – tegirmon, press, fanera, vanna, isitkichli fen va bir yarim litrlik baklajka, xolos. Oldin shakar kukunga aylantiriladi. Keyin vannaga solib, ustidan bir yarim litr sovuq suv quyiladi. Kukun nam tortib, qorga oʻxshab gʻirchillab qolganda, pressdan chiqarilib, faner ustiga yoyiladi. Qand shakliga solinib, fenda quritiladi. Bir kecha-kunduzda bir qop shakar oldi-berdiga ishlatiladigan, toʻy-hashamda dasturxonga qoʻyiladigan shirinlikka aylanadi.
Otam koʻp magazinchilarning mashinasini tuzatardilar. Shu tanishlaridan mahsulotimni sotib berishni iltimos qildilar.
Bu sexda ishchi ham, farrosh ham, mol yetkazib beruvchi ham, direktor ham oʻzim edim. Sexni ijaraga olishdan oldin doʻstlarimga sherikchilikni taklif qildim, ular koʻnishmadi. Balki toʻgʻri qilishgandir. Ikki hafta oʻtgach, doʻkonlarda shakar koʻrinmay qoldi, keyin birdan narxi oshib ketdi. Qanddan tushadigan ozgina foyda ham yoʻq boʻldi. Shunday qilib, birinchi biznesim sindi. Qizigʻi shundaki, doʻstlarim moliyaviy krizisni oldindan koʻra bilgani uchun emas, ishyoqmasligi, harakatsizligi tufayli hamkorlikdan bosh tortishdi. Biz birga oʻsib katta boʻldik, lekin hozir jamiyatdagi oʻrnimiz orasida osmon bilan yercha farq bor.
Hamma ham boy-badavlat boʻlishi shart, demoqchi emasman. Baʼzilarga bu narsa kerak emas, ularning oʻz orzulari bor. Kimdir vrach, kimdir alpinist, uchuvchi, sayohatchi, jurnalist yoki yozuvchi boʻlishni orzu qilib, shu maqsadi bilan yashaydi. Hozirgi yoshlar orasida bundaylar borgan sari koʻpaymoqda. Pul ular uchun ortiqcha daxmaza. Lekin boyib ketaman degan odamga faqat orzu va bilimning oʻzi kamlik qiladi. Bunda ishchanlik, mehnatsevarlik judayam muhim. Agar ishga oʻzingni toʻliq bagʻishlay olmasang, yaxshisi boshlama. Biznes – dangasalar uchun emas!
Men erinchoq emasdim. Shunchaki, oʻsha vaqtdagi iqtisodiy vaziyatni deb omadim chopmadi va qand qiroli boʻlolmadim. Lekin pul topish yoʻlida harakat qilishdan hech qachon toʻxtamadim. Menga ishni yoʻlga qoʻyish, pulni nazorat qilish jarayonining oʻzi qiziq edi. Mabodo ishim yurishmay qolsa, gʻayratim yanayam oshib ketardi.
90-yillarni koʻrganlar fikrimga qoʻshiladi, deb oʻylayman. Mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat juda qiziq boʻlgan. Foyda koʻrishga intilganlarni chayqovchi emas, tadbirkor deb atay boshlashgan, katta pul topish imkoni tugʻilgan edi. Dorixona, bilyardxona, sauna, tijorat doʻkonlari yomgʻirdan keyingi qoʻziqorindek urchib ketdi. Ana senga erkinlik!
Sinfdoshim bilan madaniyat saroyi binosida, konsertdan keyin.
Kommunistik mafkuraning oyogʻi osmondan boʻlib ketgandan keyin xalqni ergashtiradigan gʻoyaning oʻzi qolmadi. Ayni paytda diniy ekstremizmning taʼsiri kuchayib bordi. Soqol qoʻyganlar koʻpaydi, Karimov ularga qarshi tinimsiz kurashardi. Teraktlar, portlashlar avj olgan tahlikali davr edi. «Musaffo osmon» gʻoyasi davlat mafkurasiga aylandi. Urushsiz, tinch yashasak boʻldi, olam guliston! Ammo bu gʻoya juda boʻsh edi. Unda super boylarning paydo boʻlishi koʻzda tutilmagandi. Davlat rahbariyati boyvachchalar jamiyat osoyishtaligini buzishidan qoʻrqardi. Mayli, foyda koʻrsang koʻr, faqat ikki quloch tijorat doʻkonidan nariga oʻtma! Mashina ol, uy sol, topgan tillangni uch litrli bankada saqla, lekin oligarx boʻlaman deb xayolingga ham keltirma.
