— Чуеш. Я хачу кіраваць. Вось так. А чаму хачу? Бо хачу нешта змяніць. Мяне так бацька выхаваў: не плач, калі не так робяць, не так кіруюць — бяры і рабі сам, кіруй сам.

— Крута! — без смешачак згадзіўся я. — У прэзідэнты пойдзеш?

— Не гарантую, але буду імкнуцца.

Карацей, нехта мо і пасмяяўся б, а я дык Ромку ўспрыняў сур'ёзна. Мне ён падабаецца — да свайго ідзе настойліва, але ж не па галовах. Вось трэба яму нешта ад нас — ён і посуд гатовы занесці, і стол выцерці, пры гэтым годнасць сваю ніколечкі не губляе. І ведаю: шмат не папросіць. Таму кіўнуў яму ветла:

— Сядай, актывіст. Самі посуд занясём, тут тры кавалеры за адной дамай.

— У любым выпадку, з мяне — пачастунак. — Ромка змяніў тон, прыхапіў вольнае крэсла ад суседняга стала, сеў. — За гэтым сталом — адны з самых разумных галоў класа. То я да вас.

— Можна і да іншых разумных, — буркнуў Юрась, і я падумаў мо ўпершыню, што ён набівае сабе цану.

— А я і не спрачаюся, — лёгка згадзіўся Ромка. — Ды там розум паасобку, а вы — амаль каманда. Вы мне адно можаце дапамагчы.

— А трэба? — спытаў я.

— Трэба, Кір. — нечакана занурыўся Ромка. — Ведаеце, надакучыла даваць нейкія дзяжурныя справаздачы і аднастайныя водпісы. Хачу зрабіць хоць нешта, каб. ну, каб было сапраўднае! А яшчэ, вось прыкінуў, у нас жа столькі талентаў, такое можам замуціць!

— Давай прадметна, — паморшчыўся Юрась. — Званок неўзабаве.

— Прадметна казаць доўга. Застанемся на паўгадзіны пасля заняткаў у класе, а? Я ключы ў Зіначкі вазьму, яна ведае, дазволіць.

Мы пагадзіліся.

Пасля заняткаў у пустым класе Ромка выглядаў куды больш усхваляваным, чым у сталоўцы.

— Вось я калі падышоў да вас, далі вы згоду пагутарыць, і я падумаў: калі гэтулькі нас возьмецца, ну чаму мы будзем абы-што выдаваць, можна ж нешта рэальнае зрабіць, скрэатывіць, каб усім цікава было!

— Блін, ты надакучыў, — не ўтрымаўся Юрась, і я яму падтакнуў:

— Канкрэтызуй, а то пойдзем дахаты!

— Выбірай беларускае! — гаркнуў адчайна Ромка.

Наступіла цішыня, ўрэшце Уладзя, нешта для сябе вылічыўшы, падаў голас:

— Плакат?

— Песня. Ці прыпеўка. Ці відэафільм. Пяць хвілін. Ці дзесяць. Ці тры.

Я ўсё зразумеў і засмяяўся:

— Пайшоў ты, Макар, летась зняў нашу Віялету ў вясёлым строі, як яна так махае рукой — і завод пабудаваўся, яшчэ махае — Лядовы палац. Ну, якога хрэна тут крэатывіць — бяры Віялету і паўтары. Што там у нас пабудавалі? Во, новы гандлёвы комплекс! Дадай поле хлебнае, лінію завадскую...

Не, я ні кропелькі не здзекаваўся, я прапаноўваў выйсце. Чаго дарэмна тлуміць галаву? Напрацаваны сцэнар, кадраў добрых дарабіць — от і маеш відэафільм.

Я заўважыў, што і Юрась, і Уладзя падтрымліваюць мяне: зараз мы ўтрох уперыліся ў Ромку: якога ражна яму яшчэ?

— Ідзіце самі да д'ябла. — стомлена адказаў ён. — Гэта ж апошні год, у наступным — выпускаемся, ніхто грузіць не будзе. Ну. я вас прашу: прыдумаем нешта, а? Вось каб было. ну, не ідэолагам нашым, а ўсім хлопцам і дзяўчатам паглядзець. Хоць нешта сапраўднае пасля сябе і сабе пакінуць. Да Новага года здаць неабходна.

— Тады не пяцёра чалавек трэба задзейнічаць, а ці не ўвесь клас, — увайшоў урэшце ў прапанаваную ролю суаўтара Уладзя. — У кожным разе, чым большая ступень ахопленасці праектам такога кшталту, тым большы поспех.

— Так. — раздумваючы, працягнуў Юрась. — Карацей, зварганіць ролік на пяць хвілін на тэму, як нам добра жывецца?

— Не, не як добра жывецца, — цярпліва выправіў яго Ромка. — Тое ў мінулым годзе было. Цяпер тэма іншая: абіраем беларускае.

— Значыць — абіраем сваё, так? — нечакана гарэзліва, з агеньчыкам у вачах, загаварыла Ядвіся.

— Ну, можна і так сказаць — абіраем сваё, мы ж у сваёй краіне.

— Ну і выдатна! — прыжмурылася Ядвіся і выдала: — Хлопец шукае дзяўчыну і выбірае сваю!

— У вышыванцы! — імгненная думка пранеслася ў маёй галаве, рыхтык Ядвіся перадала яе мне.

— Крута! — падхапіўся з месца Уладзя: — Самая наша тэма!

— Лухта, скажуць, што мы звялі важную ідэалагічную тэму да ўзроўню дзіцячых заляцанняў, — паморшчыўся Юрась.

— Тады — нейкае падарожжа і вяртанне. Адпачынак!

— Відэарад розных пустэльняў і — у процівагу — нашыя лясы.

— Ага, у нас такі сэрвіс — пасмяяцца.

Мы прыдумвалі і абмяркоўвалі ідэю роліка з чвэрць гадзіны. Спрачаліся і крычалі так, што ў клас зазірнула спалоханая прыбіральшчыца, а потым зайшла і завуч Наталля Іванаўна.

— Што тут у вас?

— Ды вось. ідэю фільма абмяркоўваем, Наталля Іванаўна, — патлумачыў без боязі Макар. — На конкурс. Мы спыталі дазволу.

— А ўзровень шуму не абмяркоўвалі пры дамове?

Прыгожая ўсё ж жанчына нашая завуч. Цікава, я неяк раней параўнаў яе і сваю маці. І раптам прыйшла нечаканая думка, што Наталля Іванаўна. ну, яна жыве ў школе. Існуе ў школе. Яна, падалося мне тады, не можа быць маці, гаспадыняй. Хіба можна ўявіць яе, вось усю такую бездакорную знешне, ля пліты? Хіба яна, як мая маці, апранае дома трошкі лінялы халат, павязвае на сябе не самы новы фартух, пераступаючы (бо стамляюцца ногі), абрэзвае бульбу? Варыць суп, смажыць аладкі з яечняй? І вось ужо гады два мінула з таго майго параўнання, здаецца, я паразумнеў, а ўсё адно ніяк не магу уявіць сабе Наталлю Іванаўну ў нейкай іншай ролі, апрача ролі завуча. Дарэчы, класную, Зіначку, гэтаксама ўявіць цяжка, але ж

Наталлю Іванаўну — удвая цяжэй. Мо ў яе нейкі асаблівы дом? Асаблівы муж і асаблівыя дзеці? Дарэчы, мы ведаем, што сын і дачка нашага завуча вучацца ў суседняй школе. Дзіўна трошкі...

— А падкажыце нам, Наталля Іванаўна. — раптам вырвалася ў мяне.

Сам не ведаю, чаму я спытаў. І пра што пытацца? Чаму яна мусіць разумець нашы праблемы? Яна ж — завуч.

— Якую ты дапамогу чакаеш, Кірыла? — Наталля Іванаўна запыталася хутка, але з відавочнай разгубленасцю.

— Вось скажыце. Скажыце, у ваш час. — я ліхаманкава шукаў словы, каб не даць згубіцца той думцы, якая прамільгнула, заіскрылася, пачала знікаць, але, якая радасць! — успыхнула з новай сілай, і я выдыхнуў з палёгкай: цяпер не забуду. — Вось вы — дарослы чалавек, а калі былі такой, як мы, вы ж таксама выбіралі. ну, рознае выбіралі. Дык сёння, з вышыні свайго ўзросту, што б вы параілі самой сябе, той, шаснаццацігадовай: што выбраць? Не, не так трошкі, я блытаюся, выбачайце. абіраць многа даводзіцца. Дык вось. Які выбар самы галоўны? Самы-самы важкі? Які, як памылішся, за ўсё даражэй каштуе?

Чамусьці мне было трошкі няёмка глядзець у вочы сябрам. Я ж не пытаўся ў іх дазволу — мы самі павінны былі прыдумаць, а я тут палез па дапамогу да дарослага чалавека ды яшчэ завуча.

Усе сцішыліся. Наталля Іванаўна выцягнула крэсла ў праход, прысела і неяк стомлена ўздыхнула.

Я ўзняў на яе вочы. Яна па чарзе абводзіла нас позіркам — не сур'ёзным, не, а такім вось. клапатлівым ці што. Сумнаватым. Са светлымі агеньчыкамі, можа, — ад успамінаў?

— Дык вы пра гэта і спрачаецеся? — усміхнулася яна мякка і лагодна.

А ў душы нешта спявала і грала: я адчыніў скарбонку, а там — музыка і святло!

— Пра гэта, — уздыхнуў Ромка.

— Калі пра гэта. і так спрачаецеся, значыць, буду казаць вам праўду, — завяла гутарку з усмешкай у вачах Наталля Іванаўна. — Як педагогу, як завучу школы, мне б лепш было расказаць вам пра значнасць таго, што трэба добра здаць экзамены, пра далейшае абранне шляху, пошукі свайго месца ў жыцці, вы­бар прафесіі, ўрэшце. Але скажу, раз просіце, як жанчына і маці. Я правільна зразумела?

— Правільна.

— Так.

— Тады вось. Бывае цяжка, калі памылішся з выбарам прафесіі, працоўным месцам. Але гэта можна выправіць, і не бывае надта балюча. І ў кожны час мажліва зрабіць. А вось калі памылішся. калі абярэш не таго, з кім па жыцці ісці, — тады бывае надта балюча і вельмі цяжка. Яшчэ тое важна, што не адно табе баліць, а праз цябе — іншаму чалавеку, ды каб аднаму, бывае, у кругаверць уцягваецца шмат людзей, бывае — пакутуюць і дзеці. Вось так, сябры мае.