Мы маўчалі, потым Уладзя стаў распавядаць, бы самому сабе:

— Учора на лецішчы былі. Корпаліся на агародзе, потым бацька мяса гатаваў на мангале. Хораша так, ціха. Я спытаўся: ці могуць мне ключы даць, ну. вось у нядзелю наступную паедзем: ты, Юрась, Ядвіся, я. Вогнішча раскладзём, мяса насмажым.

— А што за свята ў нядзелю?

— А што, каб нармалёва пасядзець, нейкую дату пільнаваць? — уздыхнуў Уладзя. — Я вось, ведаеш, пра што там падумаў. ну, калі мы нешта не зрабілі, — дык усё незваротна, разумееш? Канечне, ты скажаш: дык жа час яшчэ будзе! Будзе, але ж будзе ўсё іншае. Карацей, вось.

— Нармальны такі пераход. Ад разгону антыфа да шашлыкоў, —трохі збянтэжыўся я.

— Ведаеш, Кір. Я вось думаю, што ў такіх пасядзелках ля вогнішча больш сэнсу, чым у нашых саколках з анархіямі. Дык згода? Маці дазволіла, бацька нам цалкам давярае, ніякіх пытанняў не будзе, мне і грошай дадуць на мяса.

— Слухай. — я зірнуў пільна на Уладзю. Ён выглядаў не проста задуменным, а вартым жалю, як чалавек, які і насамрэч нешта такое страціў, пра што шкадуй не шкадуй — назад не вернеш. Таму я не стаў пацвельваць: — Уладзя, без крыўды, мне незразумела: чаму ты хочаш на лецішча запрасіць мяне з Юрасём і Ядвісю, а не Віялету?

Ён паціснуў плячыма, зірнуў з кволай усмешкай:

— Вы — сябры, а Віялета — каханая... Ёй не такое трэба.

— А што ёй трэба? — я шчыра вылупіў вочы. — Уладзя, яна ж — жывы чалавек!

— Ты не разумееш, — са шкадаваннем прамовіў ён. — Каханая — гэта каханая.

— Цьфу на цябе, летуценнік, — без злосці вылаяўся я, ляпнуў Уладзю па плячы. — Дурань ты. Яшчэ які яна чалавек.

— Не пачынай, — скрывіўся Уладзя, мабыць, думаючы, што я пачну зноў даказваць, што Віялета

— фанабэрыстая і самазакаханая дурніца.

— Не буду, — усміхнуўся я.

Уздымаўся па лесвіцы ў кватэру і думаў, што вось зараз патэлефаную Ясі. Мне зусім не было страшна, хоць да сустрэчы ў кватэры Юрася я пра такое б і не падумаў. Нават не хваляваўся ніколькі, пачакаў, пакуль скончыцца першая серыя гудкоў (Ядвіся не брала тэлефон, я вырашыў — яна занятая, можа, у яе мокрыя рукі, мые-прыбірае), націснуў выклік яшчэ раз.

— Алё, слухаю!

У яе і сапраўды быў запыханы голас, значыць, не памыліўся.

— Яся, гэта Кір.

— А я пазнала. Нешта здарылася ці проста так?

Я не мог вызначыць па голасе: рада яна майму званку, дый тое не было цяпер важным.

— Яся, слухай. ты — нейкая іншая, я адчуваю.

— Ну, я ж сказала вам, што я — ведзьма.

— Няхай ведзьма, тым лепей. Слухай, ведзьма. Яся, калі пачнецца сапраўднае жыццё? Тое, калі можна будзе жыць, а не граць ролю — вучня, студэнта.

— А далей — ролю дысцыплінаванага работніка, закаханага, вернага мужа, адданага бацькі, — нечакана сур'ёзна, без аніякай падколкі працягнула Ядвіся, пачакала, паслухала маё маўчанне, уздыхнула і дадала: — Усё ўжо даўно пачалося, і ўсё даўно папраўдзе, Кір.

— Калі пачалося? — насамрэч здзівіўся я.

— Тады, калі ты першы раз адчуў сорам за нейкі свой учынак.

Я маўчаў, умомант адкінуты туды, у той дзень, калі дзіўны матылёк трапятаў крылцамі між ру­дых хвой. Ядвіся слухала маё маўчанне, чакала. Я ўздыхнуў, а больш — заглынуў паветра, якога пачало не ставаць.

— Зразумела. Уладзя кажа, што чалавек ад жывёліны адрозніваецца толькі адным: у чалавека ёсць сумленне.

— Я трошкі не пра тое, — ціха прамовіла Ядвіся.

— Ды я не тупы, — хмыкнуў я. — Зразумеў. А хочаш, праўду скажу?

— Якую?

Мне падалося, Ядвіся крышачку спалохалася. І я з палёгкай выдыхнуў, бо калі б яна сказала хоць з лёгкім ценем гуллівасці, далібог жа, ляпнуў бы ў адказ нешта пошлае. А так сказаў, пра што мроілася, пакуль клыпаў па лесвіцы:

— Вось ты сапраўдная. ну, такая, праўда. І калі б мне было зараз больш за васямнаццаць, каб многа гадоў было, і грошай шмат. я запрасіў бы цябе зараз у кавярню. Менавіта зараз. І пачаставаў шампанскім, ці што ты яшчэ любіш.

— Нармальная мара, Кір, — ціха і даверліва адказала Ядвіся. — Яна спраўдзіцца. Абяцаю.

— Тады пачакаем! — з незразумелым узрушэннем выгукнуў я і дадаў: — Дзякуй.

— За што?

— Што не пасмяялася.

— Табе дзякуй таксама.

— За што?

— Што даверыўся, дзівак.

— А-а-а. Бывай.

— Пакуль! Удачы!

Стала лёгка. Не, Ядвіся — сапраўдная. Хай яна і перакананая, што нейкая асаблівая, трошкі ў будучыню зазірнуць можа. Але ж шчыра думае, не прыкідваецца. Мне гэтага так не хапала цяпер. Я заўсёды быў упэўнены ў Юрасю. А сёння. Што ў ім сваё, а што — маці? А заўтра яго пераканаюць у нечым іншым. Крыўдна. Бач, як раптоўна стаў дарослым.

І яшчэ я думаў пра тое, што ў Юрася і Уладзі няма больш сяброў, хіба вось я. Ну, Уладзя яшчэ ля Віялеты трэцца, а вось Юрась жа нікога да сябе не падпускае. Ці ніхто не хоча падыходзіць? Калі падумаць, не сказаў бы, што Юрась некага яшчэ паважае, апрача мяне і Уладзі. Ну, і вось Ядвісі.

4

Не разумею, навошта ў школах трымаюць настаўнікаў-пенсіянераў? Наш гісторык — год як пенсіянер. Ведаем, што ён надта заслужаны, увесь такі ўзнагароджаны. Што праўда, ведаў у яго ага колькі, выкладае гісторыю цікава, запамінаюцца ў яго нават даты. Але ж ён, акрамя гісторыі, лічыць сваім святым абавязкам зрабіць з нас «грамадзян сваёй краіны». «Мой доўг перад сабой і дзяржавай — выхаваць з вас патрыётаў» — на поўным сур'ёзе кажа, кожнае слова падкрэсліць.

Свае рэдкія сівыя валасы ён зачэсвае назад, яны ў яго заўсёды з выгляду мокрыя, рэдкія пасмы зліпаюцца. Твар трохі пакамечаны, як і яго заўсёдны светла-шэры гарнітур. Хіба ён спіць не распранаючыся? Ды яшчэ пасля добрай папойкі — у яго чырвоная скура, на шырокім качыным носе намаляваныя тонкія ніткі ліловых капіляраў. І на запалых шчоках такія ж. Вочы сядзяць глыбока, як у свінні, і вачніцы маленькія, круглыя. Ці не на кожным уроку ўхітраецца крапнуць нам на мазгі: вось у яго маленстве галадалі, камп'ютараў не ведалі, напачатку быў адзін тэлевізар на пад'езд. А такую краіну збудавалі! Так і хочацца спытаць: ну, пакажы той дом, дзе ты цагліны клаў?

Але ніхто супраць не пікне. Іван Мікалаевіч Штонда, так завуць нашага гісторыка, даўным даўно атрымаў сваю мянушку, мы тады ці не ў садку былі. І як выйшаў фільм «Сабачае сэрца», так і стаў Штонда Швондзерам. І мянушка хвастом прырасла. Бо так і ёсць: ён з выгляду бяскрыўдны і ціхі, голас рэдка павышае. А злапамятны які! У восьмым класе, калі ён пачаў у нас выкладаць, Алесь Мазько (цяпер ён з намі не вучыцца, выперлі пасля дзевяці класаў) напісаў на сшытку па гісторыі імя настаўніка: «Іван Мікалаевіч Швондзер». Дык можна паспрачацца, нехта з вучняў так і меркаваў, што Швондзер не мянушка, а менавіта прозвішча! Тым больш Алесь быў хлопец тармазнуты. Ну, і пабачыў Швондзер. І так чырвоны твар літаральна крывёю набрыняў. Сшытак ірваў — рукі трэсліся, сліна на бараду цякла. І сіпеў нешта невыразнае. Мы тады рэальна перапалохаліся

— Швондзера бы трасучка хапіла. З «двоек» Алесь не вылазіў увесь год, выклікаў цераз урок. Хло­пец аднойчы не вытрымаў, пачаў правы качаць: што вы да мяне прычапіліся, як п'яны да плота? А Швондзер дакладную напісаў дырэктару: на ўроку вучань абазваў настаўніка п'яным.

Гісторыя ў панядзелак першым урокам. Нашы героі — антыфа Кастусь і Ігнат — стаялі ў куце класа і адшывалі позіркамі і кароткім цыканнем тых, хто намерваўся падысці. Дзіўна яны выглядалі без сваіх звычных балахонаў — у кашулях, швэдрах і штанах, а не джынсах.

Я не паслухаўся маці Юрася. І сваю таксама — ёй тэлефанавала класуха, яны размаўлялі мо з гадзіну, потым маці прыйшла і папрасіла адно:

— Сынок. будзь разумным.

— А я хачу быць чалавекам! — агрызнуўся я так, каб яна болей мяне не чапала.

І мама выйшла з пакоя. Таму сёння я, як заўсёды: саколка з анархіяй на мне. Мабыць, гэта дадало мне смеласці, і я пайшоў у кут да Ігната і Кастуся. Хлопцы зірнулі і працягнулі рукі. Мы стукнуліся кулакамі.