Спадчына

Тата шмат напiсаў. Апошнiя гады ён пiсаў па маiх замовах i нейкiм чынам асабiста для мяне. Цяпер я разумею, што большасць напiсанага татам зроблена дзеля мяне i майго брата, дзеля ўнукаў. Смешна згадваць тут аўтарскiя правы i наогул нейкае там заканадаўства. Але татава лiтаратурная спадчына належыць мне, я гэта адчуваю. I законы мяне не абыходзяць, хоць большасць нашчадкаў i спадкаемцаў творчага чалавека якраз цiкавяць законы i грошы, выгандляваныя за спадчыну. Звычайна гэта людзi бедныя, ва ўсiх сэнсах.

Камянi

Тата шмат разоў фатаграфаваў камянi. Вялiкiя валуны, што ляжаць на берагах беларускiх палёў. Захапляцца гэтымi цёплымi, парослымi мохам падарункамi ледавiка ён навучыў i мяне. Ёсць у нашых камянях неспазнаная таямнiца, як у егiпецкiх пiрамiдах. Калi доўга глядзець на такi неабдымны, непад’ёмны валун, можна ўбачыць у iм Бога, Буду, будучыню. Я вельмi ўдзячны тату за прагулкi да валуноў. Гэтыя камянi памiж полем i дарогаю сталi сiмваламi нашай з татам Радзiмы.

Трава

Праз Інтэрнэт на мой сайт, дзе змешчана i татава кнiга «Развiтальная аповесць», прыйшло пытанне: «Чаму Вячаслаў Адамчык так часта зло ўжывае складаныя прыметнiкi, напiсаныя праз дэфiс: «зеленавата-блакiтны», «рэдзенька-шары», «густа-лiловы»? Тата адказаў, што гэта з-за любовi да батанiкi ды, пэўна, перабольшанай увагi да розных даведнiкаў i паказальнiкаў раслiн, дзе колеры кветак падаюцца праз дэфiс. Апiсанне раслiнаў у татавых раманах — адзiн з найцiкавейшых матываў, прынамсi, для мяне, чалавека, далёкага ад прыродазнаўства.

Гадзiннiкi

Тата паскардзiўся Мiраславу, што ў яго зламалiся ўсе гадзiннiкi. Хоць насамрэч гэта няпраўда. Мiраслаў падарыў тату навюткi японскi настольны будзiльнiк. Тата доўга разглядаў яго, а потым спытаў: «Колькi зараз часу?» — i вельмi здзiвiўся, калi Мiраслаў назваў час, якi паказваў будзiльнiк. Тата ўсё нiяк не можа паверыць, што зламалiся не механiчныя прылады, а разбураецца ягоны ўнутраны бiялагiчны час. Ён можа сказаць: «Во, ты схадзiў пераапрануўся!», хоць прайшло два днi, а ў яго ўсё яшчэ цягнецца адзiн пакутлiвы, хваравiты, цёмны дзень.

Самагубства

Калi бачыш, як няўхiльна згасае зорка татавага жыцця, вельмi прымiтыўнымi падаюцца нават думкi пра самагубства. Колькi пакутаў i роспачы нясе ў сабе адыход блiзкай душы! А наколькi больш балюча такi зыход адгукнецца ў сэрцах блiзкiх людзей, калi ён несвоечасовы, калi дзецi памiраюць раней за бацькоў? I варта жыць толькi дзеля таго, каб не паранiць сваiх блiзкiх заўчасным зыходам.

Аптэка

Мама пайшла ў аптэку па лекi для таты. Па рэцэптах, выдадзеных у лечкамiсii, яна магла заплацiць палову ад кошту. Аптэкарка сказала, што такiх рэцэптаў не прызнае i выдасць лекi толькi за поўны кошт. Мама абурылася: «У такiм разе я не прызнаю вашай аптэкi!» На што гандлярка секанула: «А вам засталося нядоўга купляць такiя лекi». Мама расказвала пра сварку спакойна, плакаць у яе сiлаў няма.

Рэчка Ятранка

У кожнага чалавека ёсць свая рэчка, свой лес, сваё поле. Тата любiў Ятранку. Апiсваў яе. Калi мы разам прыязджалi ў Варакомшчыну, дык першым чынам iшлi на рэчку. Тата сядаў на беразе, даставаў нататнiк i пiсаў. Уся ягоная проза нiбыта напiсана на беразе Ятранкi. I для мяне крынiчная вада празрыстай Ятранкi — сiмвал чысцiнi. Нiдзе нiколi я не бачыў рэчкi, святлейшай за нашу.

Вёска

Ёсць тэмы, пра якiя я пiсаў мала цi амаль зусiм iх не кранаў. Адна з такiх тэмаў — вёска. Так павялося: вёска — татава тэма. Калi ён казаў: «Тваё Койданава, твая Барселона», дык у падтэксце гучала: «Мая вёска, мой Наваградак, мая Заходняя Беларусь». Напэўна, так i застанецца надалей. Тата будзе жыць у «Чужой бацькаўшчыне» — сваiм найлепшым рамане пра вёску.

Сшытак

Тата заўсёды пiсаў у сшытках. Шмат хто з лiтаратараў пiша iнакш. Хто на асобных аркушах, як Уладзiмiр Караткевiч, хто адразу вылясквае на друкарскай машынцы, як Мiхась Стральцоў. Апошнiм часам камп’ютэр ледзь не татальна авалодаў пiсьменнiкамi. А Уладзiмiр Сцяпан наогул надыктоўвае раманы на дыктафон. На пытанне «чаму сшытак?» тата адкажа: «А чалавецтва нiчога лепшага за сшытак не вынайшла. Кнiга — той жа сшытак». А я так i застаўся мастаком, усё на асобных аркушах лiтары малюю. I толькi апошнiм часам прымусiў сябе дзённiк пiсаць у сшытку. Любоў да сшыткаў у мяне яшчэ наперадзе.

Брат Ян

Хварэе тата амаль паўгода, i ўвесь гэты час спадзяецца на выздараўленне. Мы ўсе як можам падтрымлiваем ягоныя надзеi. Гаворым пра будучыя кнiгi, апавяданнi, пра палiтычны лёс Беларусi. Хоць самi ведаем прысуд лекараў. I вось тата загаварыў з мацi пра незваротнасць сваёй хваробы. «У мяне тое самае, што i ў Яна?» — «Не». Ян — татаў малодшы брат — памёр ад рака, у пакутлiвых болях, калi морфiй не дапамагае. Тата не паверыў мацi i прыйшоў да Мiраслава. У мяне ён пра сваю хваробу не пытаецца. Я для яго больш чужы i далёкi за мацi i Мiраслава. Пэўна, так i ёсць, бо магу ўначы спаць, а Мiраслаў з мамаю спаць не могуць. У таты дзень пераблытаўся з ноччу. I ён пацiху мiрыцца з лёсам, са сваёй блiзкай смерцю.

Вайна

Яшчэ адна тэма, якую я старанна абмiнаю, — вайна. Для таты яна — аснова. Хлапечыя ўражаннi нiколi не адпускалi яго душу. Спаленая, расстраляная з германскiх гарматаў вёска Варакомшчына. Галава каровы, якая высунулася з гумна ў вакенца i таму не згарэла. Аднавяскоўцы, пасечаныя шашкамi казакаў, што перайшлi на бок Гiтлера. Усё гэта запаланiла ягоную свядомасць. Можа, таму, калi доктар сказаў, што тата памрэ ў эйфарыi, падумалася: а колькi можна яму пакутаваць? Ён i так адпакутаваў за ўсе здзекi i прынiжэннi беларуса.

Магнiтафон i фотаапарат

Нядаўна я прачытаў пра нью-йоркцаў, што яны забудуць сёння тое, пра што ты даведаешся заўтра, i магу пацвердзiць гэты факт. Бо музыку, якую слухаў i запiсваў тата ў Амерыцы, у Беларусi пачалi слухаць праз гадоў пяць, а графiцi прыйшло ў Менск праз два дзесяцiгоддзi. З камандзiроўкi ў Нью-Йорк, дзе тата быў у 1980 годзе ў складзе беларускай дэлегацыi ў ААН, ён прывёз магнiтафон i фотаапарат. Тэхнiка прывезлася не дзеля прапаганды амерыканскага ладу жыцця. Тата паехаў з ёй у сваю вёску, дзе сфатаграфаваў нашу зямлю, нашых дзеда Валодзю i бабу Броню. Запiсаў iх галасы. Пэўна, хiп-хоп нiколi i не дакоцiцца да Варакомшчыны, як не будуць распiсаныя з балончыкаў сцены вясковых хатаў. I добра. А вось я, у адрозненне ад таты, не веру ў магутнасць тэхнiкi. Я прымiтыўна малюю тату на паперы i занатоўваю згадкi пра яго i пра нас з iм на аркушах у клетку.

Партрэт

Папрасiў у таты здымкi. Ён дазволiў iх забраць, нават сказаў, дзе ляжаць. Цэлы вечар я разглядаў фотакарткi, каб выбраць адну i замовiць мастаку апрацаваць яе на камп’ютэры i надрукаваць партрэт. Выбраўся здымак 1965 года. Той час, калi нарадзiўся брат Мiраслаў, калi тата займеў першае шырокае прызнанне, калi я пайшоў у школу, калi ў нас была маладая, шчаслiвая, прыгожая сям’я — тата, мама, я i брат.

Таблеткi

Мама сказала, што няможна пакiнуць тату нi на хвiлiну, бо стаў зусiм дзiця. Спрабаваў з’есцi ўсе таблеткi. «Што ты робiш, Чэсь?» — «Ты ж мне сказала: з’ясi ўсе таблеткi — i хутка паправiшся...»

Тэлефон

Думкi пра тату ўзнiкаюць паўсюдна i ў самыя нечаканыя моманты. Вось узяў тэлефонную слухаўку i падумаў, што зусiм хутка (а можа, ужо i сёння) я не змагу пагаварыць з татам па тэлефоне. Ужо цяпер гэта складана зрабiць, бо ён часам не можа нацiснуць на патрэбную кнопку. Сумна.

ТОЕ, ШТО ЗНIКАЕ

Я так доўга збiраўся напiсаць лiрычны твор пра тое, што знiкае. Адкладваў, адкладваў. Лiчыў сябе не падрыхтаваным да тэмы. Так, адно накiды пра дым, якi вiецца над згаслай свечкаю, пра жоўты пясочак, што цячэ са стромкага берага ў рачную плынь, пра зменлiвыя карункi аблокаў. А тут — татава памiранне... Нават у кроплях дажджу, што скочваюцца з лiстоў лiпы за акном, я бачу свае слёзы, свой плач па тату.

Два словы

За мiнулы дзень тата сказаў толькi два словы. Адно — ён сказаў маме, калi тая ранiцай абмывала яму ногi. Паклаў далонь ёй на плячо i прашаптаў: «Цярплiвая». А другое прашапталася ўвечары. Я зайшоў у спачывальню. Тата паспрабаваў сесцi. Мама спытала, цi хоча ён вады. «Не».