Чаканне

Самым цяжкiм у дзяцiнстве было чаканне мамы. У дзiцячым садку чакаў, калi ж яна прыйдзе i забярэ. У летнiку — калi яна прыедзе, каб пагуляць са мною. У бабы Ядзi — калi павязе з Койданава ў Менск. У нядзелi — калi яна вернецца з працы, бо ў мамiных бiблiятэках выхадны прыпадаў на аўторак. Я высоўваўся ў фортку, каб далей бачыць вулiцу, па якой вярталася мама. А калi ў мяне забалелi вушы i я тыдзень праседзеў на бабiным ложку з закручанай у хусткi галавою, мне ўсё здавалася, што толькi прыедзе мама — i вушы адразу перастануць балець. Так яно i выйшла. Мама прыехала, i боль сцiх. Самая шчырая радасць, якую толькi давялося адчуць за жыццё, гэта хваля цяпла, што накрывала мяне з галавою пры сустрэчы з маёю мамай, Нiнаю.

Рэдактура

Мама просiць мяне, каб не рэдагаваў татавы лiсты i дзённiкi. Тлумачу, што рэдагаванне неабходнае. Без яго не абысцiся. Прапушчаныя лiтары, недакладныя коскi з кропкамi, паўторы словаў — гэта ёсць у кожным рукапiсу, але не мусiць быць у друкаваным тэксце. Прыхарошваць i цэнзураваць татавы творы я не збiраўся. Мама ведае пра гэта, ёй проста хочацца пагаварыць са мною пра яго.

Ёсць цi няма

Навокал шмат цынiзму, процьма нiгiлiстычных i песiмiстычных настрояў. Даходзiць да таго, што адукаваныя людзi кажуць: «Мяне няма!» I далей... Нас няма, адказнасцi няма, злачынства няма... Мушу спытаць у такога: «А мама ў цябе ёсць?» У мяне мама — ёсць.

Заклейванне вокнаў

Цяжка растлумачыць у час татальнай замены драўляных ваконных рамаў на шклопакеты, што такое заклейванне вокнаў на зiму папяровымi стужкамi. Драўляныя рамы мелi такую непрыемную звычку — рассыхацца. Утваралiся шчылiны, з якiх увосень пачынала дзьмуць так, што скавышы гулялi па ўсёй кватэры. У крамах прадавалiся рулоны папяровых стужак. Мама купляла iх, варыла крухмал. Мы з ёй i заклейвалi рамы. Стужкi вытрымлiвалi зiму, а ўвесну, напрыканцы красавiка, са шкляным трэскам я абдзiраў пажоўклую паперу, i мы з мамаю мылi вокны i рамы. Мыццё вокнаў i абдзiранне стужак — не такi просты занятак. Калi гэта рабiць у халодны, хай сабе i сонечны дзень, можна лёгка падхапiць запаленне цi ангiну. Але мама вельмi дакладна вызначала дзень мыцця вокнаў, i мы нi разу не захварэлi. Тата нiколi не абклейваў рамы i не мыў вокнаў. Яго раздражняў скрыгат сухой паперы па шклу. Ён сыходзiў з кватэры. Мыццё вокнаў — маё з мамаю свята. Цяпер мае вокны мые пакаёўка. Яна чамусьцi прастужваецца, бо не ўмее вызначыць цёплы дзень, не адчувае яго.

Кветкi i вазы

Чаму ў нашым доме было мала раслiнаў i кветак? Не магу адказаць. Мама iх вельмi любiла i любiць. У бiблiятэках, дзе яна працавала, заўсёды раслi амарылiсы i розныя iншыя кветкi. А ў кватэрах зелянеў мясiсты i калючы альяс. Мы адломлiвалi яго лiсты-шчупальцы, каб зака@паць густы сок у закладзены прастудаю нос. Дапамагала. Гаючая раслiна — альяс. А кветкi? Iх не было i ў шматлiкiх збанках i вазах, што мама назбiрала. Ведаю, вельмi прыгожа глядзiцца доўгая галiна вiшнi ў квеценi, пастаўленая ў высокую вазу, непараўнальна выглядаюць белыя нарцысы ў крышталёвай шклянцы, цёмна-чырвоная лiлея грыцыёзна стаiць у глiняным гладышы. Ведаў — i нiколi не прыносiў дамоў кветкi. І тата не прыносiў, i брат. Раслiны i жывёлы з’яўлялiся ў нашым доме выпадкова i на кароткi час. Толькi альяс, якi яшчэ называюць сталетнiк, прыжыўся на мамiным падваконнi.

Просьбы

Як мы не любiм прасiць! Жах як не любiм. I не просiм. Адстойваць сваё? Калi ласка. Патрабаваць належнае? Абавязкова. А прасiць... I давялося прасiць. Кватэру. Мне. Дзве сям’i на адной кухнi... Хто не ведае, няхай i не ведае. Мы пайшлi да чыноўнiка. Той сказаў, што ў кабiнеце на такую далiкатную тэму гаварыць не будзе, што мы мусiм пачакаць у скверыку пасля працоўнага дня. Мама i я чакалi. Ён падышоў з самазадаволеным выглядам i сказаў, што нiчым дапамагчы не зможа, паспрабуе, але не зможа, пастараецца, але нiчога не выйдзе. Я ўзненавiдзеў яго i сябе — за тое, што маме давялося прасiць гэтую паўразбураную пыхаю, алкаголем i абжорствам пачвару. Кватэру мне далi, насуперак усiм пачварам i пачваркам. Яе даў значна большы чыноўнiк, якi з павагай ставiўся да бацькавага лiтаратурнага таленту. I каб тата мог працаваць, мяне з дзецьмi i жонкаю адсялiлi. На ўскраiну. Прасiць некага аб нечым я зарокся, а тым больш прасiць маму, каб яна ў некага нешта прасiла.

Даросласць

У дзяцiнстве вельмi хацелася хутчэй вырасцi i стаць дарослым. У кожнага чалавека iснуе пэўная незадаволенасць фiзiчным станам. Але мая найбольшая незадаволенасць прыпала менавiта на дзяцiнства. Пагаварыць з татам на падобныя тэмы не атрымлiвалася, заставалася мама. Ёй трэба было давесцi маю мужчынскасць i даросласць. I я давёў. На выхадныя маму запрасiлi на пiкнiк у коласаўскую вёску Мiкалаеўшчыну. Цэлы аўтобус будаўнiкоў выправiўся адпачываць i весялiцца. Хто ехаў рыбу лавiць, хто — грыбы збiраць, хто — гарэлку пiць каля вогнiшча. Мама ўзяла мяне ў рамантычнае падарожжа. Пачалося ўсё з чытання паэмы «Новая зямля», а дэкламаваў класiчныя вершы малодшы брат Якуба Коласа дзядзька Юзiк. Крышку па-настаўнiцку ён выглядаў, але мне спадабалася апавяданне пра тое, як Колас на ўласныя грошы збудаваў школу. Непадалёку ад той школы i пераплыў я Нёман. Пайшоў адзiн на рэчку. Пераплыў на другi бок i вярнуўся гэтаксама назад. Прыйшоў да мамы, якая гатавала на вогнiшчы вячэру, i сказаў: «Я Нёман пераплыў, я — дарослы!» Сапраўды, я стаў дарослым, бо мама не сварылася, а толькi папрасiла больш не плаваць аднаму, бо рэчка хуткая, з вiрамi, з крынiцамi — можна патануць.

Пярэпалах

Адзiн з першых успамiнаў, звязаных з мамаю, вельмi непрыемны. Плачу, плачу, крычу i не магу супакоiцца. Прыйшла цётка Пэля, схiлiлася нада мною i зашаптала, загаварыла пярэпалах. Запомнiлася сутарга ад крыку. Пазней мама раскажа, як хадзiла кармiць маiх малочных сясцёр, Iру i Тому, дачок дзядзькi Чэся. А ў таго быў вялiзны злы сабака. Ён гыркнуў на маму, тая пералякалася, пасля пераляку i пакармiла мяне. Жах праз малако перадаўся мне — васьмiмесячнаму немаўляцi. Цётка Пэля ўшчувала маму за тое, што накармiла дзiця «перапалоханым малаком». Хто ведаў, што страхi захоўваюцца ў малацэ? Толькi чараўнiца Пэля навучыла, што пасля сполаху малако трэба сцэджваць. Дурнога сабаку, якi раз-пораз зрываўся з ланцуга i палохаў усю вулiцу, дзядзька Чэсь прыбiў.

Трывогi

Мама перажывала i перажывае за мяне i за Мiрыка. Толькi калi яна перажывае за мяне, я не бачу яе гора i пакутаў. А вось яе трывогi за Мiраслава я бачыў i суперажываў. Аддаць любiмага сына ў салдаты — як гэта горка! Пагатоў, калi iдзе вайна, i ён можа апынуцца на фронце ў Афганiстане. Мiраслаў напiсаў з войска, што яны трэнiруюцца ў гарах. Мама сабрала валiзу з прадуктамi i паехала ў Чарнаўцы, дзе Мiрык займаўся ў вучэбцы. Паехаў з мамаю i я. Брат быў вельмi худы, твар счарнеў, ён засынаў на хаду, чым ганарыўся: «Магу iсцi i спаць!» Мама сустрэлася з афiцэрамi, падаравала iм прадукты i каньяк. Тыя, выдаўшы ваенную таямнiцу, сказалi, што могуць размеркаваць Мiраслава толькi ў тры месцы: у Афганiстан, у ахову турэмных цягнiкоў або ў Чэхаславаччыну. Выбралi апошняе... Падобнае здарылася з маiм дзедам Уладзiмiрам, калi немцы ўзялi яго ў закладнiкi, а баба Броня выкупiла яго за тры скруткi палатна. Якое таннае чалавечае жыццё, калi яго можна памяняць на каўбасу з каньяком або на скрутак палатна!.. I якая вялiкая любоў павiнна быць, каб тое здзейснiць насуперак законам i акалiчнасцям...

Мода

Мама нiколi не была моднiцаю. Вядома, яна апраналася лепш за ўсiх, як для мяне. Модным i стыльным хадзiў тата. У яго былi гарнiтуры i чаравiкi, прывезеныя з-за мяжы. А мама любiла нашае. Толькi аднойчы яна доўга насiла модны плашч. Цяпер гэта выглядяе дзiўным. У сярэдзiне 1960 х пачаўся бум балоневых дажджавiкоў. Цёмна-брунатныя, зеленавата-балотныя, чорна-сталёвыя плашчы з сiнтэтычнага, падобнага да цэлафану рэчыва захапiлi свядомасць насельнiкаў СССР. Калi ты не меў балоневай апранахi, ты быў не зусiм чалавекам. Тата прывёз маме з Масквы брунатна-шакаладны плашч. «Яго можна скласцi ў сумачку i надзець, калi пойдзе дождж». Жанчыны толькi i чакалi гэтага дажджу, каб дастаць i надзець наймаднейшае. Я вельмi любiў маму ў шакаладным плашчыку. А яна ганарылася тым, што тата здалёк прывёз ёй такую модную рэч... Некалькi гадоў таму тата падараваў маме выдатнае футра. Яна вельмi радавалася падарунку, але насiць не насiла. Надзела колькi разоў i павесiла ў шафу, а потым i зусiм перадарыла яго ўнучцы, маёй Ядзi. Сумна, калi такiя рэчы перадорваюцца. I сказаць нiчога не скажаш.